Mleczaj rudy (Lactarius rufus (Scop.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1772 r. Giovanni Antonio Scopoli, nadając mu nazwę Agaricus rufus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1838 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Lactarius[1].
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: podrydzyk ostry i mleczaj czerwonobrunatny[2]. Nazwy regionalne: dziki rydz, ostry rydz, psi rydz, gorzki rydzek, ostry podrydzyk, psiarka, psi grzyb[3]. Niektóre synonimy łacińskie[4]:
Średnica 3–8 cm, za młodu szerokostożkowaty z podwiniętym brzegiem, później płaskołukowaty (zazwyczaj na środku z garbem), w końcu nieco lejkowaty. Kolor równomiernie czerwonobrązowy, skórka gładka i bez prążkowania[5].
O szerokości ok. 5 mm, gęste i nieco zbiegające po trzonie. U młodych okazów żółtawe, potem jasnokremowe, u starszych mięsnoochrowe. Często posiadają czerwone cętki[5]. U starszych okazów opylone są białymi zarodnikami[3].
Wysokość 3–12 cm, szerokość 8–18 mm. Jest walcowaty i kruchy, u młodych okazów gąbczasty, potem pusty. Kolor początkowo białawy, potem jasnoczerwonobrązowy[5].
Zarodniki 8–10 × 6–7,5 μm, owalne, o powierzchni pokrytej drobnymi brodawkami i cienkimi łącznikami tworzącymi niepełną siateczkę. Podstawki 36–40 × 7–10 μm. Cystydy 50–60 × 7–10 μm, wąskowrzecionowate, na ostrzu blaszek liczne, na bokach rzadkie[6].
Gatunki podobne
Jest wiele gatunków mleczajów o brązowym kapeluszu. Najbardziej podobny jest mleczaj rudobrązowy (Lactarius hysginus), ale ma on kapelusz o mazistej powierzchni[8]. Podobny jest też mleczaj kamforowy (Lactarius camphoratus). Odróżnić go można po zapachu (pachnie cykorią lub przyprawą maga), oraz mleczkiem o łagodnym smaku[3]. Mleczaja rudego najłatwiej odróżnić od tych gatunków po spiczastym garbku na środku kapelusza, piekącym smaku i masowym występowaniu[9].
Występowanie i siedlisko
Występuje na całej półkuli północnej na obszarach o umiarkowanym klimacie[3], na półkuli południowej jego stanowiska podano w Afryce i na Nowej Zelandii[10]. W Europie Środkowej jest pospolity, rzadki jest tylko na obszarach o podłożu wapiennym[8]. W Polsce jest bardzo pospolity[2].
Naziemnygrzyb mykoryzowy. Występuje w lasach iglastych, a także na obrzeżach bagien i torfowisk. Rośnie na kwaśnych glebach, niemal wyłącznie pod świerkami i sosnami, bardzo rzadko pod brzozami[8].
Znaczenie
Wskutek ostrego smaku mleczaj rudy często opisywany jest jako grzyb niejadalny[5][7]. Jednak na opracowanej dla FAO liście jest wymieniony jako grzyb jadalny w Rosji i na Ukrainie[11]. W stanie surowym zawiera on substancje, które mogą powodować nudności, wymioty lub biegunkę, jednak po odpowiednim przyrządzeniu można go spożywać. Zaleca się w tym celu solenie, kiszenie lub marynowanie, po uprzednim kilkukrotnym namoczeniu w wodzie i obgotowaniu, lub jedynie dłuższym gotowaniu i odlaniu wody. Takie przygotowanie owocników pozbawia je także ostrego smaku[3][8]. Z tak przygotowanych grzybów podobno otrzymuje się smaczne danie o smaku podobnym do gulaszu[8].
Jest czasami atakowany przez pasożytniczego grzyba Hypomyces lateritius, powodującego pleśnienie i niedorozwój jego blaszek oraz stwardnienie miąższu. Porażone przez tego grzyba owocniki rydzów są niejadalne[12].
↑Gigantische Askosporen bei Peckiella lateritia (Fr.) Maire, [w:] R.W. ArnoldR.W.A.GünterR.W. ArnoldR.W.A., Hermann Jahn (Hrsg.): Westfälische Pilzbriefe. Band 7, 1968. Brak numerów stron w książce
