Okręgowe rozgrywki w piłce nożnej w okresie międzywojennym
Okręgowe rozgrywki w piłce nożnej w okresie międzywojennym – odpowiednik drugiej w hierarchii klasy męskich ligowych rozgrywekpiłkarskich w Polsce.
Regularne rozgrywki piłkarskie w Polsce rozpoczynają się wiosną 1920 roku. Poprzedzone zostały utworzeniem w grudniu 1919 Polskiego Związku Piłki Nożnej oraz struktur okręgowych. Część klubów działała już przed wojną, np. w Galicji czy na terenie zaboru niemieckiego. Kluby te posiadają bazę sportową oraz tradycje piłkarskie, w przyszłości zaprocentuje to uzyskiwaniem dobrych rezultatów. Tak więc do pierwszego sezonu rozgrywek przystępują drużyny skupione w 5 związkach okręgowych: poznańskim, lwowskim, krakowskim, warszawskim oraz łódzkim.
Okręgi OZPN z kilkoma wyjątkami pokrywają się z granicami województw. Przy tworzeniu się struktur okręgowych w poszczególnych województwach dochodzi do wielu zmian przynależności okręgów i podokręgów.
Do 1939 roku powstało 14 Okręgowych Związków Piłki Nożnej, zabrakło 2 z województw nowogródzkiego i tarnopolskiego.
Historia
W okresie międzywojennym nie było ligi, z której kluby awansowałyby do Ekstraklasy. Problem awansów do I ligi polskiej rozwiązywały turnieje barażowe mistrzów lig okręgowych, którego zwycięzcy (początkowo jedna drużyna, a od 1936 – dwie) awansowali do ligi krajowej.
Raz na jakiś czas pojawiały się jednak koncepcje jej utworzenia, których w rzeczywistości nigdy nie zrealizowano. 2 listopada1929 projekt jej powołania zaproponował na swych łamach Przegląd Sportowy. Idea nie została podchwycona przez piłkarską centralę, więc dalsze próby jej forowania porzucono. Do pomysłu wrócono niemal dekadę później. W niedzielę, 26 września1937 odbyła się w Częstochowie konferencja przedstawicieli ośmiu klubów A-klasowych, podczas której omawiano szczegóły utworzenia ogólnokrajowej II ligi, a uczestniczyli w niej delegaci:
Podczas konferencji rozmawiano o utworzeniu narodowej B-klasy, którą miało tworzyć wspomnianych 12 klubów, jednak i z tego projektu nic nie wyszło.
System rozgrywek A klasy w latach 1920–1939
1920-1926
Pierwsze mistrzostwa, rozpoczęte w roku 1920, zostały przerwane z powodu wybuchu wojny polsko-bolszewickiej. W kolejnych latach rozgrywki toczą się w klasach okręgowych A, B i C, gdzie po zakończonym sezonie mistrzowie okręgów toczą walkę o tytuł Mistrza Polski. Taki przebieg mają sezony od 1921 do 1926 roku, z przerwą w roku 1925. W roku 1926 mistrzowie oraz najlepsze drużyny w okręgach uzyskują awans do Ogólnopolskiej Ligi.
I poziom rozgrywkowy
Mistrzostwa Polski (mistrzowie okręgów)
II poziom rozgrywkowy
A klasa
III poziom rozgrywkowy
B klasa
IV poziom rozgrywkowy
C klasa
1927-1939
Od roku 1927 zmieniał się system rozgrywkowy oraz sposób wyłonienia drużyny awansującej do Ligi. Mistrzowie okręgów po zakończonym sezonie toczyli eliminacje o ligę. Rozgrywki te toczyły się systemem grupowym do momentu wyłonienia najlepszej drużyny, która zyskiwała prawo awansu. W poszczególnych sezonach system grupowy mieszany był z systemem pucharowym, szczególnie dotyczyło to półfinałów czy finału. W końcu lat 30. XX wieku do Ligi awansowały 2 lub 3 najlepsze drużyny eliminacji.
I poziom rozgrywkowy
Liga
II poziom rozgrywkowy
A klasa
Klasa Okręgowa*
III poziom rozgrywkowy
B klasa
A klasa*
IV poziom rozgrywkowy
C klasa
B klasa*
V poziom rozgrywkowy
C klasa*
(*) – Pod koniec lat 30. XX wieku władze PZPN-u oficjalnie ustanawiają klasę Okręgową jako II poziom rozgrywek. Zmiana ta nie do końca się przyjęła, w niektórych okręgach nie została wprowadzona. Stąd też mogą pojawiać się rozbieżności co do nazwy II poziomu rozgrywek w zależności od okręgu. Dodatkowo w Śląskim (Katowickim) OZPN-ie od 1932 A klasa nosi nazwę Liga śląska.
Z powodu zwiększonej liczby klubów oraz tworzenia tzw. podokręgów, w niektórych OZPN-ach tworzy się grupy A klasy. Przykładem jest Kielecki i Śląski OZPN, gdzie w poszczególnych sezonach mamy od 3 do 4 grup A klasy. Liczba grup nie zmienia regulaminu, gdyż tylko jeden mistrz z danego okręgu może zagrać w eliminacjach do Ligi. Zatem mistrzowie poszczególnych grup toczą między sobą walkę o te premiowane miejsce. Grupy tworzono także w mniejszych okręgach np. białostockim, powodem były względy ekonomiczne i zmniejszenie kosztów wyjazdów.
Okręgowe Związki Piłki Nożnej (OZPN)
Rozwój organizacyjny Związku Piłki Nożnej wyglądał w największym skrócie tak:
na zjeździe założycielskim PZPN (21–22 grudnia 1919) powołano komitety organizacyjne pięciu okręgów. Cztery z nich powstały w 1920, były to OZPN: krakowski (powstał jako pierwszy, zebranie inauguracyjne 15 lutego 1920), lwowski, poznański (istniejący od 1913 roku jako ZPTS, zmienił nazwę w marcu 1920), łódzki, warszawski.
w 1922 powstały OZPN: górnośląski, lubelski, wileński.
w 1923 powstał toruński OZPN, w październiku 1927 r. siedzibę przeniesiono do Bydgoszczy, a nazwę zmieniono na pomorski OZPN.
w 1927 powstała Liga Państwowa (początkowo 14-drużynowa, ostatecznie 10-drużynowa), która po kilkumiesięcznym konflikcie z PZPN została ostatecznie uznana za jego autonomiczny okręg, wcześniej (10 marca) okręg górnośląski przemianowano na śląski.
w 1928 powstał kielecki OZPN z siedzibą w Sosnowcu.
w 1929 powstały poleski OZPN z siedzibą w Pińsku oraz wołyński OZPN z siedzibą w Równem oraz białostocki OZPN.
w 1935 powstał stanisławowski OZPN (wcześniej istniał Podokręg Stanisławowski w ramach Lwowskiego OZPN).
w 1937 zlikwidowano (w lipcu) kielecki OZPN i na jego miejsce powołano zagłębiowski OZPN z siedzibą w Sosnowcu; od 1929 Podokręg Zagłębiowski (z siedzibą w Będzinie) istniał przy Krakowskim OZPN[1].
Każdy OZPN prowadził swoje mistrzostwa okręgowe w ligach, zwanymi Klasą A lub ligą okręgową. Należy wspomnieć, że nie wszystkie województwa posiadały własne A-Klasy. Okręgowe Związki Piłki Nożnej w niektórych obszarach zlokalizowanych głównie w województwach wschodnich (Kresy Wschodnie) nie były wystarczająco rozwinięte (lub nie posiadały wystarczająco dużo drużyn) aby organizować własne ligi. Tak więc, nie było własnych lig w województwach nowogródzkim i tarnopolskim. Zamiast tego, drużyny z tych województw uczestniczyły w rozgrywkach sąsiednich Okręgów OZPN.
Ciekawy jest fakt, że w kilku przypadkach, drużyny z jednego województwa uczestniczyły w A-klasie innego regionu – np. Koszarawa Żywiec z województwa krakowskiego występował w połowie lat 30. w śląskiej klasie A, SKS Starachowice występował w końcu lat 30. w warszawskiej klasie A, chociaż miasto Starachowice położone w województwie kieleckim, lub Pogoń Stryj, który grał w lwowskiej klasie A, ale miasto Stryj należało do województwa stanisławowskiego.
Władze OZPN-ów miały decydujący i ostateczny głos co do rozgrywek A,B i C klasy. Nie odosobnione były przypadki wykorzystywania tego do zmian w ligowej tabeli po sezonie przy zielonym stoliku. Zdarzały się przypadki utrzymywania drużyn zasłużonych pomimo miejsca spadkowego itp.
Rok 1920 (przerwane)
1. Sezon – 1921 rok
2. Sezon – 1922 rok
3. sezon – 1923 rok
4. sezon – 1924 rok
5. Sezon – 1926 rok
6. Sezon – 1927 rok
7. sezon – 1928 rok
8. sezon – 1929 rok
9. Sezon – 1930 rok
10. Sezon – 1931 rok
11. sezon – 1932 rok
12. sezon – 1933 rok
13. Sezon – 1934 rok
14. Sezon – 1935 rok
15. sezon – 1936 rok
16. sezon – 1936/37 rok
17. Sezon – 1937/38 rok
18. Sezon – 1938/39 rok
19. sezon – 1939/40 rok
Rozgrywki niedokończone, praktycznie nie odbyły się z powodu wybuchu wojny.
Schemat podziału A klasy w poszczególnych okręgach i wybranych podokręgach
(*) – Kielecki OZPN został rozwiązany w 1937, w jego miejsce powołany Zagłębiowski OZPN. Kielce jako podokręg przeniosły się do Krakowskiego OZPN-u
(**) – do października 1927 r. pod nazwą Toruński OZPN
(***) – od 1932 Klasa A Śląskiego Okręgu nosi nazwę Liga Śląska
(7) – w nawiasach rozgrywki nieoficjalne
po. – Podokręgi
7 – liczba drużyn występujących w A klasie
7/7 – liczba grup
{7} – tzw. grupa robotnicza (skupiająca kluby fabrykanckie i robotnicze) 7 – pogrubienie oznacza Ligę Okręgową
Artykuły poświęcone okręgowym rozgrywkom w okresie międzywojennym
Pogoń Stryj występował tylko jeden sezon po czym powrócił do Lwowskiej Ligi Okręgowej.
Wynik meczu KSZN Rypne – Pokucie Kołomyja 1:18 został anulowany, tak jak uznany za podstawiony.
KS oznacza Klub Sportowy,
ST oznacza Sportowe Towarzystwo,
WCKS oznacza Wojskowo-Cywilny Klub Sportowy,
SKS oznacza Stanisławowski lub Stryjski Klub Sportowy
Turnieje barażowe o awans do ligi piłkarskiej
Organizacja turniejów barażowych była generalnie (wyjątkiem był rok 1931) jednak nieco inna. Były one dwustopniowe, ale w obu wypadkach grupowe, czyli zwycięzcy grup eliminacyjnych (początkowo trzech, później czterech) rywalizowali w grupie finałowej rozgrywając mecz i rewanż system każdy z każdym.
System turniejów kwalifikacyjnych był zatem taki sam, jak wyłaniania mistrza Polski w latach 1925–1926, wówczas też mistrzowie okręgowych klas A (ligi okręgowe powstały później) rywalizowali w trzech grupach eliminacyjnych (po trzy zespoły), których zwycięzcy rywalizowali później między sobą w grupie finałowej.
Turnieje kwalifikacyjne (o wejście do ligi – jak je nazywano) odbywały się równolegle z ligową rundą rewanżową. Rozgrywki okręgowe prowadzone były bowiem systemem jesień-wiosna (czyli tak jak obecnie), natomiast liga grała systemem wiosna-jesień, wyłaniając mistrza w październiku lub listopadzie.
Rok 1927 był pierwszym rokiem ligi piłkarskiej. O pierwsze miejsce do niej walczyły jako mistrzowie okręgów, tylko 4 kluby. Okręgi warszawski i poznański, wobec zbyt późnego zakończenia rozgrywek u siebie, nie desygnowały swych mistrzów do walk o wejście do niej. Ciekawym faktem jest, że wśród tych czterech klubów znajdował się Śląsk Świętochłowice, a więc drużyna, która wiele razy walczyła o miejsce w ekstraklasie. Zwycięzcą grupy został wówczas Śląsk Świętochłowice zdobywając 8 pkt., drugą była Garbarnia Kraków – 7 pkt., trzecim ŁTSG Łódź – 6 pkt., a czwartym – mistrz Lwowa – 6 Pułk lot. – 3 pkt.
W 1928 r. o wejście do Ligi walczy już 10 drużyn, podzielonych na 3 grupy. Do finału wchodzą tylko mistrzowie grup. Kolejność w grupach eliminacyjnych:
1931 r. przyniósł zmiany, rozgrywki były trójstopniowe: grupy eliminacyjne, półfinały i finał. Uczestniczyło 13 drużyn. Kolejność w grupach eliminacyjnych:
Grupa południowo-wschodnia (III) – Polonia Przemyśl, Hasmonea Równe, Strzelec Siedlce (nie mylić z WKS 22 pp Siedlce, występującym wówczas w I lidze), drużyna z Siedlec po dwóch porażkach z Hasmoneą wycofała się z rozgrywek i przemyskiej Polonii zapisano na konto dwa zwycięstwa walkowerem.
I grupę wygrała ex-ligowa Polonia Warszawa, II – Naprzód Lipiny, III – Polonia Przemyśl, IV – Śmigły Wilno. W półfinale Polonia Warszawa pokonała Polonię Przemyśl, a Śmigły wyeliminował Naprzód. W finale Polonia Warszawa pokonała Śmigłego. Śmigły zmierzył się jeszcze z dwoma spadkowiczami I ligi: Garbarnią Kraków i Czarnymi Lwów. Garbarnia z tej trójki okazała się najlepsza u trzymała się w I lidze, Czarni spadli.
W 1934 r. o wejście do ligi walczyło 14 drużyn, a 15. – Naprzód Lipiny brał, jako piąta drużyna, udział w finale na podstawie decyzji Zarządu Ligi (dokooptowany jako rekompensatę za pokrzywdzenie w rozgrywkach w 1933 r.).
Ostateczna kolejność w grupach przedstawiała się następująco:
Od 1936 r. do I ligi awansowało po 2 zespoły, stąd rozgrywki były tylko dwustopniowe: grupy eliminacyjne i grupa finałowa. Uczestniczyło 13 drużyn. Kolejność w grupach eliminacyjnych:
W grupie finałowej znalazły się: Polonia Warszawa, Brygada Częstochowa, Unia Lublin i Śmigły Wilno, a do ligi awansowały: Polonia Warszawa (z kompletem zwycięstw na koncie) oraz Śmigły Wilno, który lepszym stosunkiem bramek wyprzedził Brygadę Częstochowa (oba zespoły miały po 6 pkt.). Korzystniejszy bilans bramek Śmigły zawdzięczał zwycięstwu 8:1 z Unią Lublin w ostatnim meczu i jednoczesnej sportowej postawie Polonii, która mając zapewniony awans ograła na Konwiktorskiej 4:1 Brygadę, czwartego gola strzelając w ostatniej minucie meczu. Tydzień wcześniej Polonia przed własną publicznością ograła Śmigłego 6:1.
Podział na grupy nie był przy tym stały (prawdopodobnie co roku ustalał go zjazd PZPN) i np.
Do grupy finałowej zakwalifikowały się: Union-Touring Łódź, Śląsk Świętochłowice, Garbarnia Kraków i PKS Łuck, a do ekstraklasy awansowały: Garbarnia (10 pkt.) i Union-Touring (9 pkt.).
Do grupy finałowej zakwalifikowały się: Legia Poznań, Śląsk Świętochłowice, Junak Drohobycz i Śmigły Wilno. Po dwóch kolejkach prowadził Śląsk Świętochłowice.
Rozgrywki niedokończone z powodu napaści Niemiec na Polskę i tym samym wybuchu II wojny światowej.