Philipp von Zesen

Philipp von Zesen
Ritterhold von Blauen
Data i miejsce urodzenia	8 października 1619 ; Priorau
Data i miejsce śmierci	13 listopada 1689 ; Hamburg
Zawód, zajęcie	poeta, pisarz, tłumacz, purysta językowy
Narodowość	niemiecka
Alma Mater	Uniwersytet w Wittenberdze
Wyznanie	ewangelickie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Philipp von Zesen, pseud. Ritterhold von Blauen (ur. 8 października 1619 w Priorau k. Dessau, zm. 13 listopada 1689 w Hamburgu. Niemiecki poeta, pisarz, tłumacz, teoretyk literatury i języka, purysta językowy^[1].

Życiorys

Był synem pastora ewangelickiego. W roku 1631 został uczniem gimnazjum w Halle a. S., a w roku 1639 podjął studia retoryki i poetyki na uniwersytecie w Wittenberdze. Od jesieni 1640 do wiosny 1641 przebywa w Hamburgu, tam poznaje dramaturga i poetę Johanna Rista i tamtejsze środowisko literackie. W latach wojny 13-letniej 1641-1648 przebywa w Lejdzie i Amsterdamie. Pracuje jako tłumacz powieści francuskich, niezależny pisarz, korektor w wydawnictwie holenderskim. Zesen odbywa wiele innych podróży. W 1643 podróżuje do Paryża, w tym samym roku zakłada w Hamburgu stowarzyszenie językowe Deutschgesinnte Genossenschaft. Jednym z pierwszych członków stowarzyszenia zostaje Georg Harsdörffer. W roku 1646 jedzie do Wittenbergi w sprawie przyjęcia do elitarnego stowarzyszenia językowego Towarzystwo Owocodajne (Fruchtbringende Gesellschaft), szukając bezskutecznie poparcia ze strony innych literatów. Głównym zastrzeżeniem wobec niego było tworzenie nietypowych neologizmów leksykalnych, ortograficznych, słowotwórczych. Z tego też powodu popada w konflikt z Johannem Ristem. Wreszcie w roku 1649 Zesen zostaje członkiem Towarzystwa Owocodajnego^[2]^[3].

W roku 1653 otrzymuje od cesarza tytuł szlachecki, mimo to pozostaje bez stałego zatrudnienia na dworze książęcym, bezskutecznie ubiega się też o stanowisko na dworze królewskim w Kopenhadze. W 1654 wraca do Dessau, rok później przebywa krótko u szwedzkiego namiestnika w Rydze. W roku 1656 znów wyjeżdża do Holandii, gdzie mieszka z niewielkimi przerwami jedenaście lat. Utrzymuje kontakty z tamtejszymi literatami i uczonymi. Niderlandy stają się jego drugą ojczyzną, poznaje język niderlandzki w mowie i piśmie. W roku 1665 publikuje w Amsterdamie niderlandzkie tłumaczenie książki Johanna Arndta Paradiesgartlein – jest to opis Holandii i Amsterdamu. Od roku 1667 do śmierci mieszka na zmianę w Amsterdamie i Hamburgu. Jako znany literat otrzymuje wsparcie finansowe ze strony państwa. Umiera w Hamburgu 13 listopada 1689 roku^[2]^[3].

Twórczość

Jako niezależny twórca uprawiał Zesen różne rodzaje aktywności pisarskiej, był poetą, pisarzem, aktywnym purystą językowym, tłumaczem z języka francuskiego, ale też z języka niderlandzkiego. Jest autorem wierszy lirycznych, pieśni religijnych, powieści, wreszcie rozpraw historycznych czy prac z teorii literatury i teorii języka^[3]. Do historii przeszedł jako autor śmiałych, czasem kontrowersyjnych zniemczeń-neologizmów, jak Jungfernzwinger (zamiast: Nonnenkloster), Lusthöhle (Grotte). Austriacki lingwista Peter Ernst uważa jednak, że niesłusznie przypisuje się Zesenowi zniemczenie Gesichtserker (zamiast: Nase, które miał błędnie uznawać za wyraz pochodzenia obcego)^[4]. Wiele ze zniemczeń gorliwego purysty Zesena utrzymało się do dziś, np. Blumenstrauß (zamiast: Bukett), Verfasser (Autor), Entwurf (Projekt), Vertrag (Kontrakt). Z wielkim uznaniem wypowiadał się na temat działalności Zesena późniejszy pisarz i purysta Eduard Engel w swojej książce Sprich Deutsch! (1916): Żaden niemiecki autor poza Campem nie stworzył tak śmiałych i udanych zniemczeń jak Zesen^[5].

Dzieła (wybór)

Melpomene (1638)
Deutscher Helicon (1640)(poetyka) (do 1656 roku 4 wydania)
Himmlische Kleio (1641)
FrühlingsLust oder Lob-, Lust- und Liebeslieder (1642)
Poetischer Rosen-Wälder Vorschmack (1642)
Hochdeutsche Sprachübung (1643)
Liebesbeschreibung Lysanders und Kalisten (1644)(tłumaczenie z francuskiego)
Die Adriatische Rosemund (1645)(powieść autobiograficzna)

Lustinne (1645)
Kurze gründliche Anleitung zur Höflichkeit (1649)
Leo Belgicus (1660)
Beschreibung der Stadt Amsterdam (1664)
Schöne Hamburgerin (1668) (pieśni)

Assenat (1670)(powieść)
Reiselieder (1677)
Simson (1679)(powieść)
Philipp von Zesen: Sämtliche Werke. hrsg. v. Ferdinand van Ingen (1970–2020).

Życie prywatne

W późnym już wieku, w 1672 roku, Zesen żeni się z Marią Becker, która usiłuje rozwinąć prywatne przedsiębiorstwo tkackie, jednak te próby kończą się niepowodzeniem^[3].

Przypisy

↑ Zesen Philipp, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-02-20] .
↑ ^a ^b Ferdinand VanF.V. Ingen Ferdinand VanF.V., Biographie, Stuttgart: J.B. Metzler, 1970, s. 1–17, DOI: 10.1007/978-3-476-03827-2_1, ISBN 978-3-476-10096-2 .
↑ ^a ^b ^c ^d DeutscheD. Biographie DeutscheD., Zesen, Philipp von (seit 1653) - Deutsche Biographie [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2024-02-20] (niem.).
↑ PeterP. Ernst PeterP., Deutsche Sprachgeschichte, Wiedeń 2005, s. 187 [dostęp 2024-02-20] (niem.).
↑ RyszardR. Lipczuk RyszardR., Walka z wyrazami obcymi w Niemczech - historia i współczesność, Kraków: Universitas, 2014, s. 47 (pol.).