Ten artykuł dotyczy filozofii. Zobacz też: poznanie w sensie psychologicznym.Poznanie – termin filozoficzny oznaczający odkrywanie (przedmiotu czy zagadnienia). Poznanie najczęściej dotyczy bytu, zjawiska lub konkretnych zagadnień filozoficznych.
Teoria poznania jako zagadnienie filozoficzne jest dziś rozwijana przez teologów i filozofów w ramach działu filozofii o nazwie epistemologia[1].
Starożytna Grecja
Filozofia starożytnej Grecji szczególnie akcentowała wartość poznania. Jej przedstawiciele poprzez termin poznanie definiowali swoje powołanie[2].
Fryderyk Nietzsche podsumował ten fakt następującą wypowiedzią[3]:
Inne narody mają świętych, Grecy mieli Mędrców.
Podobnie o poznaniu wyraża się Giorgio Colli, twierdząc, iż poznanie było nie tylko dla filozofów greckich, ale też i dla Greków jako narodu, najwyższą wartością życia[4].
Argumentując Colli podaje, że właśnie poznanie wskazywano jako najwyższy stopień mocy ludzkiej[5]. W przypadku uzyskania poznania o mistycznej genezie - typowego dla wyroczni (np. gdy ustami kapłanki w Delfach przemawiał Apollin), warunkiem koniecznym było uprzednie osiągnięcie stanu ekstazy[6].
Nowożytność
W nowożytności ulega zmianie paradygmat filozofii z ontologicznego na mentalistyczny[7]. Przyczynił się do tego Kartezjusz nazywany ojcem filozofii nowożytnej, którego podstawowym problemem była kwestia pewności poznania. Kartezjusz poszukiwał nowej metody dochodzenia do jakiejkolwiek wiedzy pewnej[8] i uznał, że możliwe jest oparcie całości wiedzy ludzkiej na pewnym niepowątpiewalnym fundamencie. Tylko w ten sposób możliwe jest jego zdaniem odparcie argumentów sceptycyzmu co do możliwości uzyskania wiedzy pewnej. Stanowisko takie określane jest jako fundacjonalizm[9]. Swoje słynne rozumowanie przedstawił w Rozprawie o metodzie (1637)[10]. Wychodząc z zasadniczego zwątpienia o wszystkim, co nazywane bywa poznaniem, dochodzi Kartezjusz do stwierdzenia, iż jedynie uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne. Wątpienie jest aktem myśli. Fakt myślenia jest zdaniem Kartezjusza oczywisty i dany w sposób prosty i bezpośredni. Jest ideą jasną i wyraźną, a tym samym nie wymaga dalszego uzasadniania. Kartezjusza sposób rozumienia poznania nazywamy racjonalizmem, gdyż uznaje on prymat rozumu i rozumowań a priori w zdobywaniu wiedzy. Obok Kartezjusza, jego najbardziej znanymi wyrazicielami byli Spinoza i Leibniz.
Drugi z tych nurtów w rozumienia poznania to empiryzm, wiązany jest z takimi nazwiskami jak Locke, Hume i Berkeley. Empiryści uznawali, że poznawanie jako proces ma charakter odtwórczy i stanowi szczególnego rodzaju odzwierciedlanie rzeczywistości[11]. Empiryzm zakłada rozumienie poznania jako odbicia rzeczywistości.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ poznanie, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-28] .
- ↑ Stanisław Kasprzysiak: Będziesz poznawał. W: Colli Giorgio: Narodziny filozofii. Stanisław Kasprzysiak (tł. i wstęp). Wyd. 1. Warszawa-Kraków: Res Publica & Oficyna Literacka, 1991, s. 11. ISBN 83-7046-184-0. Cytat: Grecy uważali je za swoje powołanie.
- ↑ Stanisław Kasprzysiak: Będziesz poznawał. W: Colli Giorgio: Narodziny filozofii. Stanisław Kasprzysiak (tł. i wstęp). Wyd. 1. Warszawa-Kraków: Res Publica & Oficyna Literacka, 1991, s. 12. ISBN 83-7046-184-0.
- ↑
Szaleństwo jest źródłem mądrości. W: Colli Giorgio: Narodziny filozofii. Stanisław Kasprzysiak (tł. i wstęp). Wyd. 1. Warszawa-Kraków: Res Publica & Oficyna Literacka, 1991, s. 25. ISBN 83-7046-184-0.
- ↑ Szaleństwo jest źródłem mądrości. W: Colli Giorgio: Narodziny filozofii. Stanisław Kasprzysiak (tł. i wstęp). Wyd. 1. Warszawa-Kraków: Res Publica & Oficyna Literacka, 1991, s. 26. ISBN 83-7046-184-0.
- ↑ Szaleństwo jest źródłem mądrości. W: Colli Giorgio: Narodziny filozofii. Stanisław Kasprzysiak (tł. i wstęp). Wyd. 1. Warszawa-Kraków: Res Publica & Oficyna Literacka, 1991, s. 27. ISBN 83-7046-184-0.
- ↑ Martens i inni, Filozofia : podstawowe pytania, wyd. 1, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995, s. 79-89, ISBN 83-214-0928-8, OCLC 43583593 [dostęp 2019-08-23] .
- ↑ GottfriedG. Gabriel GottfriedG., Teoria poznania : od Kartezjusza do Wittgensteina, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, ISBN 978-83-7318-740-5, OCLC 749390300 [dostęp 2019-08-23] . Brak numerów stron w książce
- ↑ TedT. Poston TedT., Foundationalism, [w:] JamesJ. Fieser, BradleyB. Dowden (red.), The Internet Encyclopedia of Philosophy, sek. 4.a.i .
- ↑ RenéR. Descartes RenéR., Rozprawa o metodzie, Kęty: Antyk, 2002, s. 32 .
- ↑ TomaszT. Kubalica TomaszT., John Locke i Georg Berkeley wobec problemu istoty poznania, „Idea – Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych”, 24, 2012, s. 37 .
Linki zewnętrzne
