Res mancipi

Res mancipi (łac. „rzecz podlegająca mancypacji^[1]^[2]) – w prawie rzymskim kategoria rzeczy stanowiących – zwłaszcza w okresie wczesnej republiki – podstawę rzymskiej gospodarki. Ze względu na swój charakter, obrót tymi rzeczami podlegał szczególnemu reżimowi prawnemu.

Charakter prawny res mancipi

Katalog res mancipi obejmował podstawowe składniki majątkowe rolników. Został on zamknięty w okresie, w którym podstawowym zajęciem Rzymian było rolnictwo. Szczególnemu znaczeniu społeczno-gospodarczemu res mancipi odpowiadała ich szczególna sytuacja prawna. Własność na tych rzeczach można było przenieść jedynie mocą formalnych, uroczystych czynności ius civile, tj. mancypacji bądź in iure cessio. Czynności te były jawne i kontrolowane przez społeczeństwo, gdyż do swej ważności wymagały obecności świadków lub urzędnika magistratury. Ponadto wykluczało to możliwość nabycia na tych rzeczach własności kwirytarnej przez cudzoziemców (peregrini), gdyż w czynnościach tych mogli uczestniczyć wyłącznie obywatele rzymscy. Obywatel rzymski, nabywszy res mancipi bez wymaganej formy (np. w drodze tradycji), mógł jednak stać się jej właścicielem przez zasiedzenie^[3]. Zjawisko to, kiedy jedna osoba była właścicielem kwirytarnym mimo iż rzecz należała do majątku innej osoby, nazywano dominium duplex^[4]. Przed upływem czasu potrzebnego do zasiedzenia nabywca korzystał z ochrony actio Publiciana. Utrudnienia i ograniczenia w obrocie tymi rzeczami leżały w interesie państwa.

Składniki res mancipi

Do kategorii res mancipi należały^[5]:

grunty italskie,
służebności gruntowe wiejskie na gruntach italskich^[6],
niewolnicy,
czworonożne zwierzęta pociągowe i juczne,
broń.

Rzeczy niemieszczące się w tej kategorii nazywano res nec mancipi, a własność na nich można było przenosić w drodze tradycji.

Podział na res mancipi i res nec mancipi stracił na znaczeniu pod koniec istnienia republiki, w wyniku zwiększenia obrotów handlowych z prowincjami. Zniesiono go jednak dopiero w Kodyfikacji Justyniańskiej^[7].

Przypisy

↑ Ulpianus Epitome 19,3: Mancipatio propria species alienationis est rerum manicipii, eaque fit certis verbis libripende et quinque testibus praesentibus.
Mancypacja jest właściwym sposobem nabywania rzeczy zwanych "res mancipi" (tj. podlegających mancypacji), a dochodzi do skutku poprzez wypowidzenie określonych słów w obecności trzymającego wagę i pięciu świadków.
↑ Gaius, Institutiones II,22: Mancipii vero res sunt, quae per mancipationem ad alium transferuntur; unde etiam mancipi res sunt dictae.
Zaś res mancipi to rzeczy, które przenosi się na innego przez mancypację; stąd ich nazwa "res mancipi".
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1
↑ Gaius, Institutiones II,41: Nam si tibi rem mancipi neque mancipavero, neque in iure cessero, sed tantum tradidero, in bonis quidem tuis ea res efficitur, ex iure Quiritium vero mea permanebit, donec tu eam possidendo usucapias, semel enim impleta usucapione proinde pleno iure incipit, id est et in bonis, et ex iure Quiritium tua res esse, ac si ea mancipata vel in iure cessa esset.
Jeżeli rzeczy, podlegające mancypacji, ani tobie nie mancypuję, ani nie odstąpię in iure, lecz zaledwie ją wydam, rzecz ta wprawdzie przynależy do twojego majątku, ale według Kwirytów pozostaje moją póty, póki ty jej nie nabędziesz przez zasiedzenie na podstawie posiadania. Gdy raz bowiem zasiedzenie się dopełni, rzecz staje się z pełnym skutkiem prawnym, to znaczy, że zaczyna przynależeć do majątku, i być twoja według prawa Kwirytów, tak jak gdyby została mancypowana albo odstąpiona in iure.
↑ Gaius, Institutiones I,54: Ceterum cum apud cives Romanos duplex sit dominium (...)
Zresztą ponieważ u obywateli rzymskich własność jest podwójna (...)
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1
↑ Ulpianus, Epitome 19,1: Omnes res aut mancipii sunt aut nec mancipii. Mancipii res sunt praedia in Italico solo, tam rustica, qualis est fundus, quam urbana, qualis domus; item iure praediorum rusticorum, velut via iter actus aquaeductus; item servi et quadrupedes, quae dorso collove domantur, velut boves, muli, equi, asini. Ceterae res nec mancipii sunt. Elefanti et cameli, quamvis collo dorsove domentur, nec mancipii sunt, quoniam bestiarum numero sunt.
Wszystkie rzeczy są albo podlegającymi mancypacji, albo nie podlegające mancypacji. Podlegające mancypacji to grunty w Italii, tak wiejskie, na przykład pole, jak i miejskie, na przykład budynki. Podobnie prawa na gruntach wiejskich, jak prawo drogi, przechodu, przegonu, przeprowadzenia wody; podobnie niewolnicy i czworonożne zwierzęta ujarzmione od grzbietu i szyi (juczne i pociągowe), jak woły, muły, konie, osły. Pozostałe zaś nie podlegają mancypacji. Słonie i wielbłądy, chociaż są ujarzmione od grzbietu i szyi, należą do res nec mancipi, ponieważ zaliczane są do zwierząt dzikich.
tłumaczenie: Edward Szymoszek "Prawo rzymskie. Teksty źródłowe do ćwiczeń" Wrocław 1998, ISBN 83-229-1835-6
↑ Gaius, Institutiones II,17: Sed item fere omnia, quae incorporalia sunt, nec mancipi sunt exceptis servitutibus paediorum rusticorum, nam eas mancipi esse constat, quamvis sint ex numero rerum incorporalium.
Ale podobnie niemal wszystkie rzeczy niematerialne należą do res nec mancipi, z wyjątkiem służebności gruntów wiejskich, bo ustalono, że one należą do res mancipi, chociaż zaliczane są do rzeczy niematerialnych.
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1
↑ Codex 7,25,1: Imp. Iusinianus A. Iuliano pp.: Antiquae subtiliatatis ludibrium per hanc decisionem expellentes nullam esse differentiam patimur inter dominos, apud quos vel nudum ex iure Quiritium vel tantummodo in bonis reperitur, quia nec huiusmodi esse volumus distincionem nec ex iure Quiritium nomen (...) sed sit plenissimus et legitimus quisque dominus sive servi sui sive aliarum rerum ad se pertinentium.
Cesarz Justynian Julianowi, prefektowi pretorianów: Odrzucając tą decyzją śmieszności dawnej drobiazgowości, znosimy wszelką różnicę między właścicielami, którzy mają gołą własność na mocy prawa Kwirytów, albo rzecz mają tylko w majątku, ponieważ nie chcemy aby istiało tego rodzaju zróżnicowanie, ani określenie "ex iure Quiritium" (...) lecz by był każdy najpełniejszym prawnym właścicielem, czy to niewolnika, czy innych rzeczy do niego należących.
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

Bibliografia

MarekM. Kuryłowicz MarekM., AdamA. Wiliński AdamA., Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116 .
Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

[1] Ulpianus Epitome 19,3: Mancipatio propria species alienationis est rerum manicipii, eaque fit certis verbis libripende et quinque testibus praesentibus.
Mancypacja jest właściwym sposobem nabywania rzeczy zwanych "res mancipi" (tj. podlegających mancypacji), a dochodzi do skutku poprzez wypowidzenie określonych słów w obecności trzymającego wagę i pięciu świadków.

[2] Gaius, Institutiones II,22: Mancipii vero res sunt, quae per mancipationem ad alium transferuntur; unde etiam mancipi res sunt dictae.
Zaś res mancipi to rzeczy, które przenosi się na innego przez mancypację; stąd ich nazwa "res mancipi".
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

[3] Gaius, Institutiones II,41: Nam si tibi rem mancipi neque mancipavero, neque in iure cessero, sed tantum tradidero, in bonis quidem tuis ea res efficitur, ex iure Quiritium vero mea permanebit, donec tu eam possidendo usucapias, semel enim impleta usucapione proinde pleno iure incipit, id est et in bonis, et ex iure Quiritium tua res esse, ac si ea mancipata vel in iure cessa esset.
Jeżeli rzeczy, podlegające mancypacji, ani tobie nie mancypuję, ani nie odstąpię in iure, lecz zaledwie ją wydam, rzecz ta wprawdzie przynależy do twojego majątku, ale według Kwirytów pozostaje moją póty, póki ty jej nie nabędziesz przez zasiedzenie na podstawie posiadania. Gdy raz bowiem zasiedzenie się dopełni, rzecz staje się z pełnym skutkiem prawnym, to znaczy, że zaczyna przynależeć do majątku, i być twoja według prawa Kwirytów, tak jak gdyby została mancypowana albo odstąpiona in iure.

[4] Gaius, Institutiones I,54: Ceterum cum apud cives Romanos duplex sit dominium (...)
Zresztą ponieważ u obywateli rzymskich własność jest podwójna (...)
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

[5] Ulpianus, Epitome 19,1: Omnes res aut mancipii sunt aut nec mancipii. Mancipii res sunt praedia in Italico solo, tam rustica, qualis est fundus, quam urbana, qualis domus; item iure praediorum rusticorum, velut via iter actus aquaeductus; item servi et quadrupedes, quae dorso collove domantur, velut boves, muli, equi, asini. Ceterae res nec mancipii sunt. Elefanti et cameli, quamvis collo dorsove domentur, nec mancipii sunt, quoniam bestiarum numero sunt.
Wszystkie rzeczy są albo podlegającymi mancypacji, albo nie podlegające mancypacji. Podlegające mancypacji to grunty w Italii, tak wiejskie, na przykład pole, jak i miejskie, na przykład budynki. Podobnie prawa na gruntach wiejskich, jak prawo drogi, przechodu, przegonu, przeprowadzenia wody; podobnie niewolnicy i czworonożne zwierzęta ujarzmione od grzbietu i szyi (juczne i pociągowe), jak woły, muły, konie, osły. Pozostałe zaś nie podlegają mancypacji. Słonie i wielbłądy, chociaż są ujarzmione od grzbietu i szyi, należą do res nec mancipi, ponieważ zaliczane są do zwierząt dzikich.
tłumaczenie: Edward Szymoszek "Prawo rzymskie. Teksty źródłowe do ćwiczeń" Wrocław 1998, ISBN 83-229-1835-6

[6] Gaius, Institutiones II,17: Sed item fere omnia, quae incorporalia sunt, nec mancipi sunt exceptis servitutibus paediorum rusticorum, nam eas mancipi esse constat, quamvis sint ex numero rerum incorporalium.
Ale podobnie niemal wszystkie rzeczy niematerialne należą do res nec mancipi, z wyjątkiem służebności gruntów wiejskich, bo ustalono, że one należą do res mancipi, chociaż zaliczane są do rzeczy niematerialnych.
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

[7] Codex 7,25,1: Imp. Iusinianus A. Iuliano pp.: Antiquae subtiliatatis ludibrium per hanc decisionem expellentes nullam esse differentiam patimur inter dominos, apud quos vel nudum ex iure Quiritium vel tantummodo in bonis reperitur, quia nec huiusmodi esse volumus distincionem nec ex iure Quiritium nomen (...) sed sit plenissimus et legitimus quisque dominus sive servi sui sive aliarum rerum ad se pertinentium.
Cesarz Justynian Julianowi, prefektowi pretorianów: Odrzucając tą decyzją śmieszności dawnej drobiazgowości, znosimy wszelką różnicę między właścicielami, którzy mają gołą własność na mocy prawa Kwirytów, albo rzecz mają tylko w majątku, ponieważ nie chcemy aby istiało tego rodzaju zróżnicowanie, ani określenie "ex iure Quiritium" (...) lecz by był każdy najpełniejszym prawnym właścicielem, czy to niewolnika, czy innych rzeczy do niego należących.
tłumaczenie: Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie", wyd. II, Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]