Rybotycze – zabudowaRybotycze i zamek - plan z 1779Rybotycki rynekPrzystanek autobusowyDawny PGR
W 1367 roku górne dorzecze Wiaru, otrzymał od Kazimierza Wielkiego Stanisław Węgrzyn herbu Sas. Obszar ten był słabo zasiedlony, oprócz Rybotycz istniały tylko dwie wsi pochodzące z czasów panowania książąt ruskich: Huwniki i Sierakośce oraz trzy osady przyklasztorne: Siemionów, Honoffry i Trójca. Od nazwy miejscowości pierwsi właściciele przyjęli nazwisko Rybotyccy. Do bardzo wczesnych nadań należą nadania ziemi podkarpackiej rycerskim rodom szczycącym się herbem Sas. Pierwsi z nich otrzymują od króla Kazimierza Wielkiego w r. 1359, przywilej na Rybotycze w ziemi przemyskiej. Od tych Rybotyckich idą rodziny Brześciańskich, Buchowskich, Hubickich, Wołosieckich i Biskowieckich. Po nadaniu Rybotyczom przez Kazimierza Jagiellończyka praw miejskich, Rybotyccy sprowadzają do miasta polskich osadników, a w okolicy zakładają kilkanaście nowych wsi.
W 1605 roku, po śmierci starosty przemyskiego – referendarza wielkiego koronnego Jana Tomasza Drohojowskiegozamek w Rybotyczach najechał Jan Krasicki, a po nim Marcin Stadnicki oblegał zamkniętą w nim żonę Drohojowskiego. Z braku żywności poddano zamek, a najeźdźca przywłaszczył całe jego wyposażenie. W zamku potem przebywał Stanisław Stadnicki zwany Diabłem Łańcuckim, po swojej ucieczce ze zdobytego przez Łukasza Opalińskiego Łańcuta (1609). W 1617 roku syn Jana Tomasza Drohojowskiego, Mikołaj Marcin Drohojowski większą część swych dziedzicznych majętności, tj. miasteczko Rybotycze z przyległościami i zamkiem, oraz okoliczne wsie: sprzedał Mikołajowi Wolskiemu – marszałkowi koronnemu.
Rybotycze stały się główną rezydencją Mikołaja Ossolińskiego (1599-1663), (trzeciego z synów Prokopa Ossolińskiego starosty radoszyckiego, knyszyńskiego, elektora z woj. sandomierskiego i krakowskiego).
Z Rybotycz dokonywał on łupieżczych wypraw na całą okolicę. Około 1638 roku Mikołaj Ossoliński utrzymywał tu regularne wojsko z wybieranych z chłopów pochodzących z okolicznych wsi. Po śmierci w 1648 r. żony, ożenił się (w 1650 r.), z Katarzyną Starołęską, i wziął spory posag. Z pierwszego małżeństwa miał syna Jerzego Ossolińskiego, a z drugiego po Katarzynie Starołęskiej, córki; Annę wydaną za Zygmunta Mniszcha, a po jego śmierci za Stanisława Baranowskiego i Katarzynę wydaną za Ferdynanda Przerębskiego.
Jerzy Ossoliński (s. Mikołaja), zachował przy sobie klucze Rybotycze i Miśnicz. Z małżeństwa zawartego w 1658 r. z Aleksandrą Bełżecką miał córkę Annę (ur. 1660) wydaną za Rafała Wężyckiego i synów; Antoniego (ur. 1662) spadkobiercę Rybotycz i Aleksandra (ur. 1665).
W XVII w. na wschód od miasta działała papiernia i huta szkła, a na Wiarze były trzy młyny. W miasteczku prowadziło działalność wielu cenionych rzemieślników, najbardziej znani byli tutejsi szewcy. W wydanym w 1786 r. dziełku pt. „Geografia (...) Galicyi i Lodomeryi” autorstwa hr. Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego podano: Rybotycze. Wielością szewców prostych miasteczko głośne.[9]
Podczas zaboru austriackiego przez pewien czas jako miasto wchodziło w skład obwodu sanockiego[10].
(brak danych statystycznych o innych mieszkańcach, do uzupełnienia)
Wyznania
Katolicy obrządku wschodniego
Murowana cerkiew, obecnie nieistniejąca, została zbudowana w 1775 roku, a odnowiona w 1923 roku. Parafia greckokatolicka w miejscu, należała do dekanatu dobromilskiego. Do parafii należały również cerkwie filialne w Kopyśnie i Posadzie Rybotyckiej.
Katolicy obrządku łacińskiego
Wyznawcy judaizmu
W roku 1785 mieli już własną gminę wyznaniową, a pod koniec XIX wieku murowaną synagogę, dom modlitewny, cheder, szkołę. Do kahału należeli mieszkańcy pobliskiej Wojtkowej. Na początku XIX w. rabinem rybotyckim był Cwi Elimelech Szapiro założyciel dynastii cadyków dynowskich po nim:
Cmentarz żydowski położony jest 300 m za Rybotyczami, na wzgórzu, przy drodze do Makowej, na cmentarzysku zachowało się 200 nagrobków.
Szkoła rybotycka
Rybotycze były lokalnym ośrodkiem malowania ikon, zapoczątkowanym przez mnichów z monasteru w Posadzie Rybotyckiej, którzy przywieźli ze sobą podlinniki (zbiory zasad malowania ikon) i wzorniki do odrysowania konturów postaci (grafije). Pierwsza pisana wzmianka o Prokopie Popowiczu z Dubrawki, który malował w Rybotyczach ilustracje do ewangelii pochodzi z 1589.
Ikony polskie zaliczane są przez historyków sztuki do tzw. szkoły halickiej. Dzieła tej szkoły można podzielić na trzy grupy:
Ikony wielkiej klasy; cechuje je piękny rysunek, kompozycja, harmonia barw.
Ikony cechowe; powstawały głównie w dużych miastach z organizacjami cechowymi. Zachowywały dobry rysunek i dobór kolorów, można w nich odnaleźć cechy ludowe.
Ikony ludowe; wykonane przez samouków, charakteryzują się prostą kompozycją i kontrastowym zestawieniem kolorów. W religijne kanony wplecione są realia z życia lokalnej społeczności.
Do tej trzeciej grupy zaliczyć można ikony malowane w Rybotyczach. Historycy sztuki mówią o tych pracach jako o „szkole rybotyckiej”. Charakterystyczną jej cechą jest wtrącenie do surowych kanonów sztuki bizantyjskiej elementów miejscowej sztuki ludowej. Masowo produkowane, tanie ikony sprzedawane były na jarmarkach na potrzeby miejscowej ludności. Najwięcej prac pochodzi z okresu od połowy XVII w. do początków XVIII w. Ikony tutejszych majstrów odnaleźć można w cerkwiach na terenie całych niemal Karpat, oprócz Polski i Ukrainy także na Słowacja i w Rumunii. Wiele z nich znajduje się dziś muzeach w Sanoku, Przemyślu, Krakowie, Łańcucie i Lwowie. Nieliczne pozostały „na swoim miejscu”, czyli we wnętrzach zabytkowych cerkiewek.
Zabytki
Zabudowa małomiasteczkowa: kilkadziesiąt drewnianych i murowanych domów z poł. XIX i pocz. XX w.
Murowany kościół parafialny, wystawiony w 1868 z inicjatywy Tyszowskich, z wykorzystaniem kamieni pochodzących z rozbiórki zamku.
Budynek dawnej plebanii greckokatolickiej, stojący niegdyś przy cerkwi z 1775, rozebranej w latach 60. XX w.
Cmentarz greckokatolicki na północno-zachodnim krańcu miejscowości.
Cmentarz rzymskokatolicki z murowaną kaplicą na krańcu południowo-wschodnim.
Cmentarz żydowski z zachowanymi ok. 200 nagrobkami z piaskowca i betonu, ok. pół kilometra od wsi, na skarpie nad szosą w stronę Huwnik.
Resztki muru z bastejowego zamku, zbudowanego przez rodzinę Kormanickich w końcu XVI w.
↑ abObwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).
↑Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 66–67.
↑Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 35.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.
