Obrządek ambrozjański jest rytem liturgicznym Kościoła katolickiego odmiennym od rytu rzymskiego praktykowanego w prawie całym Kościele zachodnim. Posiada własny – inny niż rzymski – kalendarz liturgiczny. Ma także własny cykl czytań biblijnych oraz własne teksty liturgiczne (formularze mszalne, prefacje i modlitwy eucharystyczne). Posiada ponadto własny rytuał (obrzędy sakramentów)[1].
Pierwsze wzmianki poświadczające istnienie odrębnego rytu w diecezji mediolańskiej pochodzą z pism św. Ambrożego (340–397): De mysteriis i De sacramentis[2].
Gdy papież Grzegorz I pod koniec VI wieku zarządził rozszerzenie liturgii rzymskiej na cały Kościół zachodni, obrządek ambrozjański (podobnie jak ryt mozarabski) przetrwał stłumienie wielu lokalnych liturgii[1].
Liturgia ambrozjańska przetrwała setki lat praktycznie nienaruszona[1]. Faktyczną romanizację tej liturgii (upodobnienie jej do liturgii rzymskiej) w Górnej Italii datuje się dopiero na okres między IX a XI w.
Ostateczna legitymizacja rytu ambrozjańskiego przyszła wraz z Soborem Trydenckim. Z Mediolanu pochodził ówczesny papież Pius IV, a jednym z najwybitniejszych teologów soboru był arcybiskup archidiecezji mediolańskiej św. Karol Boromeusz[1].
Po Soborze Watykańskim II liturgia ambrozjańska została zreformowana zgodnie z zaleceniami soborowej konstytucji Sacrosanctum concilium, w szczególności wprowadzono do liturgii język narodowy (włoski), a także wdrożono celebrację mszy twarzą do wiernych. Posoborowy Mszał Ambrożego został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w roku 1974[2]. Niektórzy kapłani celebrują według ksiąg przedsoborowych, w tzw. rycie ambrozjańskim antycznym (tradycyjnym)[3].
W rycie ambrozjańskim występują pewne różnice w sprawowaniu mszy, a także w przebiegu roku liturgicznego.
W ciągłości z tradycją żydowską sobota jest uważana za dzień świąteczny, choć nadal mniej ważny niż niedziela[1].
Adwent ambrozjański trwa sześć tygodni, w porównaniu do czterech tygodni adwentu w liturgii rzymskiej, i kończy się nowenną bożonarodzeniową[1].
Wielki Post rozpoczyna się nie w Środę Popielcową, ale w szóstą niedzielę przed Wielkanocą (pierwszą niedzielę Wielkiego Postu)[1]. Jedną z bardziej charakterystycznych cech rytu ambrozjańskiego są piątki aliturgiczne: we wszystkie piątki Wielkiego Postu nie sprawuje się Eucharystii. W te dni na ołtarzu głównym kościoła stoi duży drewniany krzyż przewiązanym białym suknem – symbol Kalwarii oraz znak żałoby i opuszczenia[1]. Wielki Tydzień nazywa się w liturgii ambrozjańskiej Tygodniem Autentycznym (Hebdomada Authentica)[1].
Szaty liturgiczne
Z uwagi na postępującą od IX w. romanizację rytu ambrozjańskiego, w liturgii tej używa się szat znanych z liturgii rzymskiej, z pewnymi wyjątkami[1]:
na ornat lub dalmatykę można nałożyć cappino (pasek tkaniny w kolorze dnia nakładany na szyję i barki),
przy obchodach związanych z kultem eucharystycznym zamiast koloru białego używany jest kolor czerwony,
zamiast szat fioletowych używa się szat w specjalnym kolorze morello (bardzo ciemny fiolet),
w święta Wielkiego Postu (z wyjątkiem sobót) można zamiast szat w kolorze morello używać szat czarnych,
nie używa się szat w kolorze różowym.
Msza w rycie ambrozjańskim
Obchody mszy zawierają podobne elementy, co msza obrządku rzymskiego, lecz niektóre z nich występują w innym momencie celebracji. Dla przykładu, znak pokoju nie następuje bezpośrednio przed komunią wiernych, ale pod koniec Liturgii słowa, przed przygotowaniem darów. Inne różnice to m.in. brak Agnus Dei i potrójne wezwanie Kyrie eleison bez wezwań Christe eleison obecnych w rycie rzymskim[1].
W odróżnieniu od rytu rzymskiego, krzyż procesyjny w obrządku ambrozjańskim niesiony jest pasyjką zwróconą do tyłu (w kierunku celebransa)[1].
Porządek mszy ambrozjańskiej po reformie posoborowej[1]:
↑ abBogusławB.NadolskiBogusławB., Liturgika. T. 1, Liturgika fundamentalna, Poznań: Pallottinum, 1989, ISBN 83-7014-115-3, OCLC69590744 [dostęp 2019-06-01]. Brak numerów stron w książce