Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,63 km²[8].
Nazwa miasta
Geneza nazwy miejscowości nie doczekała się dostatecznego wyjaśnienia. W dokumencie lokacyjnym występuje nazwa Schiffenburg, co wskazywałoby na obecność zamku („Burg” oznacza w języku niemieckim zamek, warownię). Badania archeologiczne oraz dokumenty historyczne nie potwierdziły jednak obecności zamku w Sępopolu. „Schiff” oznacza po niemiecku okręt, statek. Zatem pierwotną nazwę Sępopola można byłoby tłumaczyć jako „warownia okrętowa”. Element związany ze statkiem występuje także w najstarszej pieczęci Sępopola, pochodzącej z XV stulecia, gdzie widnieje pływające na okręcie miasto. Sępopol dawniej otoczony był wodami, z trzech stron bowiem otaczała miejscowość rzeka Łyna i Guber, a z czwartej – kanał przekopany między rzekami. Być może ma to jakiś związek z warowną osadą Prusów i żeglugą.
Inna hipotezą dotycząca źródeł nazwy Sępopola jest nazwisko rycerza krzyżackiego, Ludwika von Schippen, który piastował funkcję pruskiego mistrza krajowego w roku 1299. Między brzmieniem Schippenburg a Schiffenburg istnieje tylko różnica w wymowie, pierwsze słowo jest w dialekcie dolnoniemieckim (plattdeutsch), drugie natomiast w górnoniemieckim (hochdeutsch). Powstanie miasta już w 1299 jest jednak mało prawdopodobne (zbyt wcześnie). Być może chodzi tu o innego von Schippena lub Schiffena.
W języku niemieckim nazwa miasta ustaliła się jednak ostatecznie w formie Schippenbeil, gdzie zamiast członu „Burg” występuje słowo „Beil” (siekiera). Świadczy to być może o staropruskim pochodzeniu nazwy („Bil” – wieś, zamek), która uległa zniemczeniu na podobieństwo leżącego nieopodal miasta Heiligenbeil (pol. Święta Siekierka).
Polska nazwa Sępopol jest fonetycznym przyswojeniem formy Schippenbeil, powstałym w procesie osadnictwa mazurskiego w Prusach Książęcych.
Historia
Wzór XIV-wiecznej pieczęci miejskiej
Osada pruska wymieniana jest w dokumentach z drugiej połowy XIII w. Jest to jedno z nielicznych miast w Prusach, które powstało w uniezależnieniu od wcześniejszego zamku (w pobliżu był zamek w Sątocznie).
Miejscowość, leżąca w Prusach Dolnych na szlaku handlowym z Królewca do Warszawy, prawa miejskie uzyskała w 1351 od wielkiego mistrza Henryka Dusemera. Miasto otrzymało charakterystyczne rozplanowanie: pośrodku prostokątnego rynku wybudowano ratusz, w północno-wschodniej części kościół farny otoczony własnym murem obronnym, a w części zachodniej niezachowany do czasów współczesnych kościół św. Ducha. W 1372 zostało otoczone murami z dwiema bramami Królewiecką i Młyńską[9]. W 1414 zniszczone przez najazd Litwinów. Od 1454 było członkiem antykrzyżackiego Związku Pruskiego, podczas wojny trzynastoletniej mieszczanie walczyli przeciwko Krzyżakom. W 1457 koło Sępopola wojska polskie i stanów pruskich poniosły porażkę w walce z wojskami krzyżackimi. Miasto jednak zdołało się obronić. Po trzecim ponaddwumiesięcznym oblężeniu w 1461 miasto się poddało. Na mocy pokoju toruńskiego (1466) powróciło pod zwierzchnictwo polskie, jednakże jako lenno pod administracją krzyżacką. W 1520 mieszczanie nie wpuścili wojsk krzyżackich powracających z wyprawy przeciwko Polsce, po oblężeniu wojsko wkroczyło do miasta siłą. Od 1525 część Prus Książęcych, pozostających lennem Korony Polskiej. W 1628 dostało się pod okupację szwedzką.
Ratusz istniejący pomiędzy 1753 a 1807
Od 1657 pod panowaniem brandenbursko-pruskim, w 1701 weszło w skład Królestwa Prus. W 1749 r. w pożarze zniszczony został ratusz w górnym rynku, 2/3 zabudowy oraz część murów obronnych[10]. Podczas odbudowy zburzono bramy miejskie oraz założono tzw. Nowe Miasto[9]. Podczas wojen napoleońskich 1806-7 kolejne zniszczenia przyniósł pobyt wojsk rosyjskich i pruskich – spalono wówczas nowy barokowy ratusz (dolny rynek) i spichlerze.
Panorama miasta w 1872
W XIX wieku miasto ogarnęła stagnacja gospodarcza i polityczna, nie rozwinął się przemysł, ani żadna z gałęzi rzemiosła. Jedynym źródłem dochodu skarbca miejskiego były dwa cotygodniowe targi i dziewięć jarmarków w tym sześciodniowy jarmark płócienny, dwudniowy kramarski i jednodniowe koński i wołowy[11]. W 1907 miasto uzyskało połączenie z Wiatrowcem. W 1912 Sępopol otrzymał wodociąg i gazownię, w 1923 podstację elektrowni. Dzięki usługom komunalnym, do których trzeba zaliczyć działającą od 1898 rzeźnię udało się zahamować upadek miasta. W roku 1925 liczyło już ono 2509 mieszkańców. W wybudowanych w latach 1934-36 zakładach roszarniczych znalazło pracę kilkuset robotników. W 1939 Sępopol osiągnął liczbę 3434 mieszkańców.
Podczas II wojny światowej zbudowano pod Sępopolem duże lotnisko wojskowe będące zapleczem kwatery Hitlera w Gierłoży. Prace nad rozbudową lotniska zostały zintensyfikowane w 1944 r. Zorganizowano wówczas podobóz-filię obozu w Sztutowie (Stutthof) nadzorowaną przez SS. 90% więźniów stanowiły dziewczyny i młode kobiety pochodzenia żydowskiego z Węgier i Grecji (zbiorowy grób, kilkanaście osób znaleziono przy ul. Mostowej, gdzie w czasie wojny znajdowała się siedziba SS).
Kamień upamiętniający 650-lecie miasta
W 1945 do miasta wkroczyła Armia Czerwona, zabudowa uległa zniszczeniom przekraczającym 75%. Zrujnowany Sępopol został włączony do państwa polskiego i po utraceniu praw miejskich został zakwalifikowany jako wieś, zaś jego ludność wysiedlono do Niemiec. W okresie powojennym centrum Sępopola odbudowano jedynie w niewielkim stopniu. Mimo to w 1973 miejscowość odzyskała prawa miejskie.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Sępopol. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Populacja Sępopola do dziś nie osiągnęła jednak wartości przedwojennej. Po 1990 nastąpił upadek lokalnego przemysłu przetwórczego.
Demografia
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 2088 mieszkańców[12].
Piramida wieku mieszkańców Sępopola w 2014 roku[1].
Gotycki kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła powstał w latach ok. 1360-1370 (prezbiterium), korpus nawowy pod koniec XIV w., gwiaździste sklepienia dodano w XV w., a wieżę w XV/XVI w. Drewnianą część wieży z wysokim hełmem wzniesiono 1872. Od ok. 1470 był siedzibą archidiakonatu, w latach 1523–1945 był świątynią ewangelicką, w której początkowo odprawiano również nabożeństwa polskie. Po 1945 duszpasterstwo przejęli salezjanie. Kościół jest gotycką trójnawową halą z prostokątnym prezbiterium i z wieżą od zachodu. Z gotyckiego wystroju przetrwał jedynie fragment malowidła ściennego, zapewne sceny Walki św. Jerzego ze smokiem. Bogato zdobiony ołtarz główny wykonał Joachim Pfaff1668, ambona pochodzi z 1649, chrzcielnica z 1670. Na ścianach zawieszono malowane balustrady empor z XVII w., rozebranych po II wojnie światowej. Niewiele zachowało się spośród niegdyś bardzo licznych epitafiów i płyt nagrobnych z XVI–XVII w.
pozostałości murów miejskich (XIV w.), z fragmentami baszty.
klasycystyczne kamieniczki z XVIII-XIX w (przy ul. Kościuszki).
staropruskie „grodzisko”, zwane obecnie potocznie „kaczym dołkiem”.
pozostałości dawnego ośrodka usługowego dla rolnictwa; roszarnia lnu (zlikwidowana – pozostały puste budynki), mleczarnia (częściowo już rozebrana – obecnie inny profil działalności).
↑Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
↑Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: geoserwis mapy. [dostęp 2022-05-05]. (pol.).
↑Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, t. I: Od pradziejów do 1870 roku, red. Jerzy Sikorski, Stanisław Szostakowski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 153. ISBN 83-01-02640-5, ISSN0208-4031
_Siegel_1351.jpg)
.jpg)
