Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Tadeusz Tertil

Tadeusz Tertil
Ilustracja
Tadeusz Tertil przed 1903
Data i miejsce urodzenia

7 września 1864
Sanok

Data i miejsce śmierci

31 marca 1925
Tarnów

poseł Rady Państwa XII kadencji
Okres

od 17 lipca 1911
do 28 października 1918

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Demokratyczne

poseł do Sejmu Krajowego Galicji IX kadencji
Okres

od 15 września 1908
do 2 kwietnia 1913

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Demokratyczne

poseł do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji
Okres

od 5 grudnia 1913
do 14 marca 1914

Przynależność polityczna

Polskie Stronnictwo Demokratyczne

Burmistrz Tarnowa
Okres

od 14 stycznia 1907
do 25 października 1923

Przynależność polityczna

do 1918 Polskie Stronnictwo Demokratyczne, od 1922 Unia Narodowo-Państwowa

Poprzednik

Witold Rogoyski

Następca

Janusz Rypuszyński

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Grobowiec Tadeusza Tertila

Tadeusz Marian Tertil (ur. 7 września 1864 w Sanoku, zm. 31 marca 1925 w Tarnowie) – polski prawnik, polityk demokratyczny, burmistrz Tarnowa, poseł do Rady Państwa w Wiedniu i Sejmu Krajowego Galicji.

Życiorys

Tadeusz Marian Tertil urodził się 7 września 1864 w Sanoku[1][2]. Po zdaniu egzaminu dojrzałości[a] przez rok kształcił się w Seminarium Duchownym w Przemyślu[2]. Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego[2]. Przeniósł się z rodziną do Tarnowa, gdzie rozpoczął praktykę adwokacką. Pracował w istniejącym od 1895 biurze, świadczącym bezpłatną pomoc prawną dla niezamożnych mieszkańców. W 1893 został członkiem tarnowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[3] i w 1903 został wybrany na jego prezesa[2]. Funkcję tę pełnił do czasu swojej rezygnacji w 1907.

Był członkiem Ligi Narodowej w latach 1906–1912[4]. Początkowo związany ze Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym od 1907 był działaczem i politykiem Polskiego Stronnictwa Demokratycznego. Od 1905 był radnym tarnowskiej Rady Miejskiej[2]. Po rezygnacji w grudniu tegoż roku dotychczasowego burmistrza, Witolda Rogoyskiego, został na sesji w dniu 14 stycznia 1907 wybrany na nowego burmistrza[2]. Urząd ten pełnił (z przerwą spowodowaną przez okupację Tarnowa przez wojska rosyjskie w latach 1914–1915) do 1923. Czas jego urzędowania zaznaczył się w mieście między innymi budową nowego dworca kolejowego, elektrowni i wodociągów miejskich (wszystkie trzy inwestycje oddano do użytku 24 listopada 1910[5]), linii tramwajowej łączącej ulicę Lwowską z dworcem kolejowym (1911)[6] i warsztatów kolejowych (1917)[7]. Według stanu z 1914 był członkiem zarządu Krajowego Związku Zdrojowisk i Uzdrowisk we Lwowie oraz rady nadzorczej Własnego Galicyjskiego Zakładu Kredytowego[8].

W latach 1908 i 1913 był wybierany posłem Sejmu Krajowego Galicji we Lwowie. Był także posłem do austriackiej Rady Państwa XII kadencji (17 lipca 1911 – 28 października 1918), wybranym z listy PSD w okręgu wyborczym nr 16 (Tarnów)[9][10]. Obydwie funkcje łączył ze sprawowaniem urzędu burmistrza Tarnowa. Po wybuchu I wojny światowej Tarnów został 10 listopada 1914 zajęty przez wojska rosyjskie. Rosjanie ustanowili w mieście komendanturę wojskową, likwidując władzę burmistrza. Pomimo możliwości wyjazdu, pozostał w Tarnowie, organizując pomoc dla mieszkańców[11]. Po ponownym opanowaniu miasta przez wojska austriackie objął znów urząd burmistrza, chociaż po oskarżeniu o kolaborację z Rosjanami złożył w 1915 dymisję, która nie została przyjęta[2]. W czerwcu 1918 został wybrany prezesem Koła Polskiego w Radzie Państwa[12][2]. Do 1918 był wiceprezydentem związku dużych miast Galicji i członkiem głównej komisji gospodarki wojennej przy C. K. Ministerstwie Handlu[13].

Po utworzeniu 28 października 1918 w Krakowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego wszedł z ramienia Polskiego Stronnictwa Demokratycznego w skład jej prezydium i objął funkcję zastępcy przewodniczącego[14]. Dwa dni później, na posiedzeniu Rady Miejskiej w Tarnowie, przedstawił projekt uchwały, w której radni oddali się pod władzę rządu w Warszawie[15]. Następnego dnia w Tarnowie rozbrojono żołnierzy austriackich, a władze miasta zaprzysiężono na wierność rządowi polskiemu[16]. Był założycielem Unii Narodowo-Państwowej w 1922[17]. Pozostał na stanowisku burmistrza miasta do swojej dymisji 13 września 1923, pełniąc jeszcze obowiązki do 25 października[2]. Następnie powrócił do zawodu adwokackiego[2].

Zmarł nagle w Tarnowie 31 marca 1925 wskutek nierozpoznanego zapalenia wyrostka robaczkowego[2]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na Starym Cmentarzu w Tarnowie[18][19].

Życie prywatne

Tadeusz Tertil był synem Roberta Tertila (1833-1893[20], rodem z Węgier[2], od około 1863 do około 1866 praktykant konceptowy w urzędzie cyrkułu sanockiego[21][22][23], do około 1888 komisarz urzędu starostwa powiatu lwowskiego[24]) i pochodzącej z Tarnowa Wilhelminy z domu Płońskiej (córka Karola Płońskiego, do około 1863 oficjalisy urzędu pomocniczego C. K. Sądu Krajowego w Krakowie[25][1]; zmarła 12 lutego 1866 w wieku 27 lat na tyfus w Sanoku)[2][26]. Miał brata Ludwika Waleriana (ur. 1863)[27], siostrę Helenę Marię (ur. 1865)[28]. Ojcem chrzestnym Tadeusza Tertila był Erazm Łobaczewski[1].

Jego żoną od 1896 była Amalia z domu Zollner (1873–1963, córka Karola, sędziego z Tarnopola)[2]. Ich dziećmi byli: Tadeusz (ur. 1897, zmarły 1939-1945), Wilhelmina (1890–1937, żona ppłk. i lekarza Stanisława Goździewskiego), Stanisław (1901-1957, inżynier), Władysław (1907-1990)[2][29].

Upamiętnienie

Imieniem Tadeusza Tertila została nazwana w 1925 dotychczasowa ulica Lipowa w Tarnowie (po 1944 ul. 1 Maja[2], obecnie al. Solidarności). Współcześnie jego imię nosi pasaż, łączący tarnowski Rynek z placem Kazimierza Wielkiego, na terenie dwóch kamienic należących niegdyś do niego. W 2007 wmurowano w ścianę Ratusza tablicę pamiątkową poświęconą burmistrzowi a Rada Miasta i Rada Powiatu ustanowiły doroczną Nagrodę im. Tadeusza Tertila dla najlepszej pracy magisterskiej bądź licencjackiej poświęconej miastu i regionowi. W 2008 prezydent Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[30]. 30 października 2018 na tarnowskim Rynku odsłonięto pomnik upamiętniający Tadeusza Tertila[31].

Pomnik Tadeusza Tertila w Tarnowie

Uwagi

  1. ↑ Wbrew podanym przez Antoniego Sypka informacjom Tadeusz Tertil nie jest wymieniony jako uczeń oraz jako absolwent C. K. Gimnazjum w Sanoku. Historycznie pierwsza matura w tej szkole miała miejsce w 1888.

Przypisy

  1. ↑ a b c Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 57 (poz. 136).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Tertil Tadeusz (1864-1925). W: Antoni Sypek: Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik. T. II. Tarnów: 1994, s. 79-81. ISBN 83-901529-4-0.
  3. ↑ Pamiętnik IV zlotu sokolstwa polskiego we Lwowie w dniach 27-29 czerwca 1903. Lwów: Związek Polskich Gimnastycznych Towarzystw, 1904, s. 39.
  4. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 586.
  5. ↑ Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Barbara Sawczyk, Tarnowskie kalendarium, s. 29.
  6. ↑ Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Barbara Sawczyk, Tarnowskie kalendarium, s. 30.
  7. ↑ Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Barbara Sawczyk, Tarnowskie kalendarium, s. 31.
  8. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1047-1048.
  9. ↑ Józef Buszko, Polacy w parlamencie wiedeńskim – 1848-1918, Warszawa 1996, s. 343, 434.
  10. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 406.
  11. ↑ Kazimierz Bańburski, Janusz Kozioł, Wielka Wojna. Tarnów Gorlice 1915, s. 5-6.
  12. ↑ Nowy prezes Koła polskiego. „Iskra”. Nr 141, s. 1, 25 czerwca 1918. 
  13. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 459.
  14. ↑ Marek Przeniosło, Polska Komisja Likwidacyjna 1918-1919, Kielce 2010, s. 23 ISBN 978-83-7133-428-3
  15. ↑ Kazimierz Bańburski, Droga Tarnowa do niepodległości.
  16. ↑ Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Barbara Sawczyk, Tarnowskie kalendarium, s. 32.
  17. ↑ Deklaracja programowa. [Inc.:] Polska jako naród ani na chwilę nie przestawała istnieć [...] : 28 czerwca 1922 r. / [Unia Narodowo-Państwowa]
  18. ↑ Tadeusz Tertil. tarnow.artlookgallery.com. [dostęp 2019-07-23].
  19. ↑ Protokół nr IV/2002 z sesji Rady Miejskiej w Tarnowie, która odbyła się w dniu 19 grudnia 2002. Ad. 21 Sprawozdanie z działalności Prezydenta Miasta. bip.malopolska.pl. [dostęp 2015-01-13].
  20. ↑ Robert Tertil. tarnow.artlookgallery.com. [dostęp 2019-07-23].
  21. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1864. Lwów: 1864, s. 18.
  22. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1865. Lwów: 1865, s. 18.
  23. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1866. Lwów: 1866, s. 19.
  24. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 24.
  25. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1863. Lwów: 1863.
  26. ↑ Antoni Sypek podał lata życia Wilhelmimy Tertil 1839-1908, jednak zgodnie z księgą parafialną zmarła ona w 1866 w Sanoku i została pochowana na cmentarzu przy ulicy Jana Matejki. Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 149 (poz. 20).
  27. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 36 (poz. 65).
  28. ↑ Księga chrztów 1861–1870. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 75 (poz. 138).
  29. ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. rakowice.eu. [dostęp 2019-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-27)].
  30. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 października 2008 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2009 r. nr 27, poz. 362).
  31. ↑ Instytut Gość Media, Pierwszy burmistrz pierwszego niepodległego..., „tarnow.gosc.pl”, 30 października 2018 [dostęp 2018-11-21].

Bibliografia

  • Tertil Tadeusz (1864-1925). W: Antoni Sypek: Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik. T. II. Tarnów: 1994, s. 79-81. ISBN 83-901529-4-0.
  • Kazimierz Bańburski, Droga Tarnowa do niepodległości, w: Odpowiedź. Miesięcznik Klubu Inteligencji Katolickiej im. ks. Arcybiskupa Jerzego Ablewicza w Tarnowie, nr 183 (listopad 2008).
  • Kazimierz Bańburski, Janusz Kozioł, Wielka Wojna. Tarnów Gorlice 1915, Tarnów: Muzeum Okręgowe, 2005, ISBN 83-85988-56-4, OCLC 749962048.
  • Piotr Filip, Poczet burmistrzów Tarnowa, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87785-57-4.
  • Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Barbara Sawczyk, Tarnowskie kalendarium, Tarnów 2004, ISBN 83-915445-5-9.
Kembali kehalaman sebelumnya