Syn Ignacego Przyborowskiego herbu Sulima (stąd jeden z pseudonimów pisarza) i Tekli z domu Biechońskiej[2]. Przyborowski urodził się w rodzinie ziemiańskiej, ojciec był powstańcem listopadowym, następnie księdzem katolickim, który dokonał konwersji na luteranizm[1]. Uczył się w szkole elementarnej i gimnazjum w Kielcach, a następnie Radomiu[3], gdzie uczył się w rosyjskim gimnazjum rządowym męskim[1]. Uczestniczył w powstaniu styczniowym walcząc w oddziałach Mariana Langiewicza i Zygmunta Chmieleńskiego, następnie ranny przedostał się do Krakowa, a potem do Królestwa Polskiego[2]. Po upadku powstania był przez kilka miesięcy więziony przez władze carskie. W 1865 powrócił do Radomia w celu ukończenia gimnazjum[2]. Po studiach na Wydziale Filozoficzno-Historycznym w warszawskiej Szkole Głównej współpracował z różnymi czasopismami. W 1867 podjął współpracę z "Przeglądem Tygodniowym" jako redaktor kroniki zagranicznej[2]. W latach 1870–73 współpracował z czasopismami "Opiekun Domowy" oraz "Wiek"[4]. W 1872 ożenił się z zamożną wdową Barbarą Blum, pochodzenia niemieckiego[1] (co stało w opozycji do antyniemieckich poglądów pisarza i wydźwięku jego powieści). Mieszkali w kamienicy pod adresem Podwale 12 i doczekali się pięciorga dzieci[1]. W 1880 został kierownikiem "Kuriera Codziennego"[2], trzy lata później redaktorem "Echa". W latach 1885–1886 redagował założone przez siebie pismo „Chwila”, w którym głosił hasła współpracy z Rosją w celu odzyskania niepodległości[5]. Z powodu swoich poglądów przysporzył sobie wielu przeciwników[1]. Po śmierci Barbary Blum w 1900 ożenił się po raz drugi z Jadwigą Sokołowską i przeniósł się do Radomia[1]. Od 1905 był nauczycielem gimnazjalnym w tym mieście, gdzie uczył historii i literatury w Szkole Handlowej. Z drugiego związku małżeńskiego narodził się syn Walery (1908-75), późniejszy powstaniec warszawski[1]. Przyborowscy mieszkali w Radomiu przy ul. Lubelskiej, a następnie Reja 4[2]. W tych czasach Walery Przyborowski współpracował z Gazetą Radomską, a od 1902 z lwowskim Kwartalnikiem Historycznym[2].
Jako powieściopisarz debiutował w 1869. Opublikował również kilka ważnych prac historycznych dotyczących powstania styczniowego: Historia dwóch lat 1861/62 (1892–1896), Ostatnie chwile powstania styczniowego (1887–1888), Dzieje 1863 r. (1897)[6], częściowo na podstawie otrzymanych lub zakupionych archiwów[1].
W młodości opublikował pod pseudonimem "Wanda L.": cykl artykułów o emancypacji kobiet, publikowanych w Przeglądzie Tygodniowym[1].
Ogromną popularność zyskały powieści historyczno-przygodowe dla młodzieży (publikowane często pod pseudonimem Zygmunt Lucjan Sulima), które przypominały wydarzenia narodowej historii i budziły świadomość narodową, m.in.: Bitwa pod Raszynem (1881), Szwoleżer Stach (1900), Szwedzi w Warszawie (1901), Upiory (1902), Noc styczniowa (1903), Rycerz bez skazy i trwogi (1913). Pod pseudonimem Zygmunta Lucjana Sulimy wydał Pamiętnik powstańca z 1863 roku oraz Wspomnienia ułana z 1863 roku. Pisał także wielotomowe dzieła historyczne na ten temat. Pisarz umieszczał także akcję swoich utworów literackich na Kielecczyźnie. Był niezwykle płodnym pisarzem, publikującym po kilka powieści rocznie. Aktualnie znanych jest ok. 100 powieści Przyborowskiego (głównie historycznych), ale wciąż odkrywane są nowe publikowane wcześniej tylko w regionalnych czasopismach (np. Krew nie wietrzeje)[7].
Po publikacji antycarskich książek Grom Maciejowski i Reduta Woli został pociągnięty do odpowiedzialności karnej, w sprawie której w 1910 został uniewinniony, lecz w lutym 1912 wyrok ten uchylono i wyrokiem izby sądowej w Warszawie pisarz został skazany na karę sześciu miesięcy więzienia[8], zamienionej potem na areszt domowy ze względu na zły stan zdrowia Przyborowskiego[2].
Przyborowski jest uważany za pierwszego autora i twórcę polskiej powieści kryminalnej[10][11]. Łącznie jest znanych jedenaście jego powieści kryminalnych. Pierwsze tytuły o tej tematyce publikował już w drugiej połowie lat 70. XIX w.: Noc z 3 na 4 grudnia (1875), Liść akacji (1876) oraz Czerwona skrzynia (1877). Twórca tzw. kryminału dworkowego[10], w którym akcja powieści dzieje się na polskiej prowincji, w majątkach szlacheckich, najczęściej na Kielecczyźnie (skąd pochodził autor), w zaborze rosyjskim. Do tej grupy należą przede wszystkim powieści kryminalne z lat 70. XIX w. Akcja powieści z lat 80. i 90. XIX w. rozgrywa się już najczęściej w Warszawie, stąd te powieści określane są mianem "warszawskich"[10].
Wspólną cechą powieści kryminalnych Przyborowskiego było osadzenie ich akcji w przeszłości, najczęściej w 1 połowie XIX w., np. w czasach wojen napoleońskich lub tuż po. W twórczości kryminalnej przejawiają się elementy grozy, zaczerpnięte z literatury romantycznej, tajemnicze ukryte skarby, zjawy, szkielety, ruiny zamków, podziemia[10].
Najstarsze dwie powieści mają dopisek: "z akt sądowych", czym autor chciał prawdopodobnie uwiarygodnić historie w oczach czytelników[10].
Wczesna powieść Czerwona skrzynia (1877) ma wydźwięk antymasoński[10].
Rubin wezyrski (1880) jest powieścią historyczną z elementami powieści kryminalnej, aktualnie jest zaliczany przez badaczy do powieści kryminalnej[10]. Istotny wątek kryminalny znajduje się również w osadzonej w XVII w. podczas wojen polsko-tureckich powieści Widmo Ibrahima (1899)[12].
Przełomowym tytułem jest Szkielet w domu (1887), w którym po raz pierwszy w polskiej literaturze autor zastosował suspens (zawieszenie akcji pod koniec odcinka/rozdziału)[13].
Wśród powieści kryminalnych wyróżnia się Widmo na Kanonii (1891), zawierające jeden z najlepszych opisów gwary złodziejskiej w Warszawie końca XIX w.[14][13].
Większość powieści drukowana była w odcinkach, najwięcej w Gazecie Kieleckiej. Przez lata nie miały one wydań książkowych. Dopiero w ostatnich latach część z nich ukazała się drukiem oraz jako wydania audio[13].
Stara i młoda prasa. Przyczynek do historii literatury ojczystej 1866–1872. Kartki ze wspomnień Eksdziennikarza (1896);
Z przeszłości Warszawy. Z historii Warszawy (1899–1902);
Przyczyny upadku Polski. Zarys historyczny (1910)
Dzieje 1863 roku roku. (1897)
Lista powieści historycznych oraz pozostałych przygotowana za: Walery Przyborowski. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, Radom 1993.
Przypisy
↑ abcdefghijElżbietaE.PawlakElżbietaE., Walery Przyborowski – szkic biograficzny, [w:] Walery Przyborowski i Józef Brandt, Lublin 2007, s. 227-240.
↑ abcdefghijkWalery Przyborowski. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, Radom 1993. Brak numerów stron w książce
↑A. Massalski, J. Szczepański, Słownik biograficzny zasłużonych nauczycieli i wychowanków. I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, Kielce 2010, s. 105.
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Tajemnicza zagadka, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-495-0, OCLC971452807 [dostęp 2023-03-01]. Brak numerów stron w książce
↑ abPoczątki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, [w:] ElżbietaE.Pawlak-HejnoElżbietaE., Literatura kryminalna, śledztwo w sprawie gatunków, 2014, ISBN 978-83-63464-60-8. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefgMartaM.RuszczyńskaMartaM., Powieści kryminalne Walerego Przyborowskiego. W poszukiwnaiu gatunku, „Ruch Literacki”, 2018. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑TadeuszT.BujnickiTadeuszT., Między "Nocą z 3-go na 4 grudnia" a "Liściem akacji" Walerego Przyborowskiego, czyli początki polskiej powieści kryminalnej, „Studia Historicolitteraria”, 2013. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Widmo Ibrahima, Warszawa 2024. Brak numerów stron w książce
↑Walery Przyborowski, [w:] Walery Przyborowski, Widmo na Kanonii, tom 1, Warszawa 2017.
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Przygody Pana Krzysztofa Wiszowatego na obczyźnie, 1. wydanie książkowe, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2018, ISBN 978-83-66022-41-6, OCLC1150340367 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Krwawa noc, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2017, ISBN 978-83-65499-89-9, OCLC1020472549 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Skarby fukierowskie (pradziadowskie), Warszawa: Wydawnictwo CM, 2024, ISBN 978-83-68018-33-2. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Strachy w zamczysku. Kto winien?, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2024, ISBN 978-83-68018-32-5. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Noc z 3 na 4 grudnia, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-456-1, OCLC944107815 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Liść akacji, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-483-7, OCLC958203842 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Czerwona skrzynia, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2016, ISBN 978-83-65499-01-1, OCLC979112381 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Rubin wezyrski, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2017, ISBN 978-83-65499-66-0, OCLC1010876593 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Szkielet w domu, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-490-5, OCLC971421345 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Szkielet na Lesznie, wyd. 1. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2016, ISBN 978-83-65499-10-3, OCLC995695721 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Szkielet na Lesznie, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-479-0, OCLC953187167 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Widmo na Kanonii. T. 1, wyd. 1. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2017, ISBN 978-83-65499-41-7, OCLC995409074 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Widmo na Kanonii. T. 2, wyd. 1. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2017, ISBN 978-83-65499-42-4, OCLC995408384 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., Tajemnicza zagadka, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-495-0, OCLC971452807 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
↑WaleryW.PrzyborowskiWaleryW., W Lasku Bielańskim, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2016, ISBN 978-83-7565-455-4, OCLC944107814 [dostęp 2023-01-15]. Brak numerów stron w książce
.jpg)
