William Bruce

Ten artykuł dotyczy duchownego. Zobacz też: William Speirs Bruce – szkocki polarnik.

William Bruce (ur. ok. 1560 w Stanstill, w hrabstwie Caithness, zm. po 1613) – szkocki duchowny, żołnierz, dyplomata, profesor Akademii Zamojskiej.

Z nieznanych powodów wcześnie opuścił Szkocję. Udał się do Francji, gdzie rozpoczął studia prawnicze. Tytuł doktora praw uzyskał w 1586 roku na uniwersytecie w Cahors. Dwa lata później został wykładowcą prawa rzymskiego w Tuluzie.

Około roku 1590 wyjechał do Rzymu, gdzie przebywał do 1592 roku, piastując nieznane stanowisko w kurii papieskiej. Z Rzymu udał się do Niemiec, gdzie w Würzburgu uzyskał katedrę prawa rzymskiego na miejscowym uniwersytecie. Zajmował ją do 1594 roku. Zetknął się tam ze studentami z Polski.

Następnie udał się na Górne Węgry (dzisiejszą Słowację), gdzie zaciągnął się do walki z Turkami. Stamtąd wyjechał do Rzeczypospolitej, gdzie jego opiekunem został Mikołaj Komorowski. W dwa lata po przybyciu do Rzeczypospolitej William Bruce otrzymał zaproszenie od Jana Zamoyskiego na katedrę prawa rzymskiego w nowo założonej Akademii Zamojskiej. W roku 1600 został wysłany przez Zamoyskiego do Anglii w celu uzyskania schronienia dla Zygmunta Batorego. Po powrocie wziął udział w wyprawie inflanckiej Jana Zamoyskiego, dowodząc oddziałem jazdy.

W 1602 roku ponownie opuścił Polskę i udał się do Szkocji. Z ramienia Stuartów był tam negocjatorem w pertraktacjach szkocko-angielskich o unię. W 1603 roku na polecenie Jakuba I udał się do Rzeczypospolitej z misją dyplomatyczną. Następnie był doradcą posła polskiego na dworze angielskim, Stanisława Cikowskiego. Później był agentem handlowym Anglii w Elblągu. Dalsze losy nie są znane – ostatni akt jego działalności został zanotowany w 1613 roku.

William Bruce opracował plan ogólnoeuropejski ligi antytureckiej Ad principes populumque Christianum de bello adversus Turcos gerendo. Dzieło zostało wydrukowane przez jedną z krakowskich oficyn wydawniczych. W tej broszurze wskazywał na możliwość pokonania Turków poprzez zbiorową akcję państw europejskich z Rzecząpospolitą na czele. W Zamościu wydał De Tartaris diairum dotyczące organizacji państwa i stosunków w Chanacie Krymskim. Za największe dzieło Bruce’a uważano rękopis – A Relation of the State of Polonia and the Provinces United with that Crowne, Anno 1598,^[1][2] jednak ostatnie odkrycia wskazują^[3][4], że autorem tego dzieła był John Peyton (1579-1635).

• StanisławS. Kot StanisławS., William Bruce, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 3-4 ..
• Edward AlfredE.A. Mierzwa Edward AlfredE.A., Angielska relacja o Polsce z roku 1598, „Annales UMCS”, VOL. XVII, 6, Sectio F, 1962, s. 87-118 ..
• Edward Alfred Mierzwa, William Bruce, profesor Akademii Zamoyskiej i agent handlowy The Eastland Company, [w:] W kręgu Akademickiego Zamościa. Materiały z międzynarodowej konferencji na temat Akademia Zamojska na tle praktyki edukacyjnej (koniec XVI – koniec XVIII wieku), red. nauk. i przedm. Henryk Gmiterek, Lublin 1996, s. 207-233.
• Henryk Zins, Polska w oczach Anglików XIV-XVI w., wyd. 2 popr., Lublin 2002.
• Michał Kozłowski, Szkot na dworze Zamoyskiego [1]
• Anna Kalinowska, William Bruce a autorstwo „A relation of State of Polonia [...] Anno 1598”, „Przegląd Historyczny", 102/2, 183-204, 2011.
• Sobecki, Sebastian (23 August 2014). „John Peyton's A Relation of the State of Polonia and the Accession of King James I, 1598–1603", „The English Historical Review", Oxford University Press, CXXIX (540). doi:10.1093/ehr/ceu214