Zęby gardłowe, zęby gardzielowe[1] – występujące w gardzieli niektórych ryb twarde, kostne twory oparte na piątym, ostatnim łuku skrzelowym[1], przekształconym w kość gardłową dolną (os pharyngeum inferior)[2] i pozbawionym listków skrzelowych[3]. Służą do rozgniatania pokarmu, a następnie jego przesuwania w stronę przełyku[4].
W zależności od gatunku zęby te mogą być spiczasto lub tępo zakończone[4]. Występują zwłaszcza u ryb karpiokształtnych[1][4]. U karpiowatych, które nie mają zębów właściwych (co jest cechą charakterystyczną dla całego rzędu karpiokształtnych[5]), ułożone są w jednym lub kilku (dwóch, trzech) rzędach naprzeciw osadzonych na wyrostku gardłowym kości potylicznej rogowych płytek, zwanych żarnami, o które rozcierają pokarm[4][1]. U czukuczanowatych i piskorzowatych zęby te występują licznie, przy czym u tych pierwszych brak jest żaren[6][7].
Obecne są także u wargaczowatych z rzędu okoniokształtnych, które cechuje również występowanie właściwego uzębienia szczękowego[1][8]. U tych ryb osadzone są na płytkach powstałych ze zrośnięcia kości gardłowych. Dolne kości gardłowe zrastają się w płytkę trójkątną, górne w prostokątną; na płytkach tych położone są guzkowate zęby służące do rozcierania mięczaków i skorupiaków[1]. Występowanie zębów gardłowych potwierdzono także u ryb flądrokształtnych, u których są zespolone w trójkątną płytkę[9].
Formują się z tzw. brodawek zębowych, wykształcających się w tkance otaczającej łuki skrzelowe[2]. Są wymieniane wielokrotnie w ciągu życia ryby[4] – dwukrotnie w pierwszym roku życia, a w kolejnych latach raz w roku[1]. Spowodowane jest to szybko ścierającym się szkliwem pokrywającym zębinę[9].
Liczba zębów gardłowych, a także sposób ich ustawienia są cechami systematycznymi ryb karpiokształtnych[4]. Na przykład u linaTinca tinca i płociRutilus rutilus występują w jednym szeregu, u kleniaSqualius cephalus i wzdręgiScardinius erythrophthalmus w dwóch, w trzech u karpiaCyprinus carpio i brzanyBarbus barbus[9]. Cechę tę podaje się w tzw. wzorze zębów gardłowych, który np. dla płoci przyjmuje postać 5–5, co oznacza, że zarówno w lewej, jak i prawej części jedynego szeregu występuje po pięć zębów gardłowych[4][9]. W szeregu wewnętrznym znajdują się największe i najsilniejsze zęby[1].
.jpeg)