Zając wyżynny

Zając wyżynny
	Lepus starcki
	Petter, 1963
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	zając
Gatunek	zając wyżynny
Synonimy
	Lepus capensis starcki Petter, 1963;
	Lepus capensis starcki Petter, 1963;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zając wyżynny^[4] (Lepus starcki) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Lepidae), występujący we wschodniej Afryce; według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1963 roku francuski zoolog Francis Petter jako podgatunek L. capensis i nadając mu nazwę Lepus capensis starcki^[2]. Holotyp pochodził z Jeldu-Liban-Shoa, na wysokości 2740 m, 40 km na zachód od Addis Abeba, w Etiopii^[5]. Holotypem był dorosły samiec (numer katalogowy BMNH 1937.2.24.95) odłowiony 5 maja 1930 roku i znajdujący się w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie^[2].

We wcześniejszych ujęciach taksonomicznych traktowany jako podgatunek L. capensis^[2] lub L. europaeus^[6]^[7], ale późniejsze analizy wykazały, że to odrębny gatunek^[8]^[5]^[9]^[10]^[11]^[12]. L. starcki może być reliktową formą L. europaeus z plejstocenu ze względu na podobieństwo ich czaszek; po cofnięciu się lodowców w okresie międzylodowcowym populacje L. europaeus na płaskowyżu etiopskim zostały odcięte i ewoluowały w izolacji^[7]. Badania z 2017 roku wskazują na bliski związek z L. habessincus^[9]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[12].

Etymologia

Lepus: łac. lepus, leporis „królik, zając”^[13].
starcki: prof. dr Dietrich Starck (1908–2001), niemiecki morfolog i anatom kręgowców, który studiował medycynę, chemię, botanikę i zoologię na Uniwersytecie Friedricha Schilllera w Jenie, podróżnik po Etiopii, Południowej Afryce i Madagaskarze w latach 1950–1960^[14].

Zasięg występowania

Zając wyżynny występuje endemicznie w środkowej części Wyżyny Abisyńskiej w Etiopii, zwłaszcza w górach Balie, na obszarach górskich w regionie Arsi oraz centralnych wyżynach Szeua^[12]^[3]. Odnotowano go także w Strefie Gurage^[3]. Nie występuje w etiopskiej części Wielkich Rowów Afrykańskich^[10]^[12].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 440–550 mm, długość ogona 82–115 mm, długość ucha 100–120 mm, długość tylnej stopy 88–120 mm; masa ciała 1,9–3 kg^[10]. Zając wyżynny jest średniej wielkości zającem^[12]. Jego futro jest na ogół ciemnego koloru. Grzbietowa część ciała (włosy długości 20–25 mm^[15]) i głowa są płowo-białe, pokryte czarnymi kropkami i smugami. Boki ciała są jaśniejsze, w dolnej części cynamonowo-rude. Brzuszna część ciała jest biała i pokryta puszystym futrem. Uszy są średniej długości, a ich górna część w jednej czwartej jest wyraźnie czarna na wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni^[12]. Zad jest szarawy^[8]. U niektórych osobników czarny kolor rozciąga się na wewnętrznych krawędziach wewnętrznych powierzchni i na zewnętrznych krawędziach zewnętrznych powierzchni aż do podstawy uszu^[12]. Podbródek jest białawy z cynamonowym odcieniem na ustach. Plama na karku jest jasno cynamonowa lub płowa^[12]. U niektórych osobników występuje biała obwódka wokół oczu^[15]. Zając wyżynny ma długie kończyny przednie i tylne; przednie są w górnej części białawo-szare natomiast w dolnej blado cynamonowo-białe. Łapy tylne są w górnej części cynamonowo-żółte, zaś w dolnej brązowe^[12]. Ogon jest średniej wielkości, czarny u góry i biały po bokach i od spodu; kolor ogona jest zmienny, a holotypu był czysto biały^[12]^[15]. Każdy główny ząb siekacza górnego ma szeroki rowek niewypełniony cementem^[15].

Genetyka

Kariotyp wynosi 2n = 48^[15].

Ekologia

Zając wyżynny zamieszkuje otwarte siedliska wyżynne, zwłaszcza skaliste murawy, na wysokości od 2100 do 4400 m n.p.m.^[12]. Preferuje siedliska podmokłe w porze suchej^[12].

Na podstawie analizy kału stwierdzono, że zające wyżynne wykazują dużą selektywność w stosunku do roślin jednoliściennych, ale w porze suchej zjadają również niektóre rośliny dwuliścienne^[12]. Wśród traw (Poaceae) najbardziej dostępnym i najważniejszym pokarmem była kostrzewa (Festuca)^[12]. Spożywana była również Koeleria capensis i Agrostis gracilifolia z rodziny traw oraz Carex monostachya z rodziny ciborowatych (Cyperaceae)^[12].

W grudniu odnotowano jedną ciężarną samicę z jednym zarodkiem oraz jedną samicą karmiącą^[12]. Spekuluje się, że rozmnażanie występuje w porze suchej^[12].

Nie są dostępne informacje dotyczące przemieszczania się, organizacji społecznej czy aktywności dobowej^[12].

Zależności międzygatunkowe

Na zająca wyżynnego polują kaberu etiopski (Canis simensis), gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus) i lampart plamisty (Panthera pardus)^[16].

Status zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów zając wyżynny został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)^[3]. Populacja zająca wyżynnego została w 1990 roku zgłoszona jako „stosunkowo liczna”^[3], lecz obecnie (2022) brak jest aktualnych danych o jego stanie populacji^[3]. Występuje w Parku Narodowym Bale w górach Balie^[3]. Nie są znane zagrożenia dla tego gatunku^[3].

Przypisy

↑ Lepus starcki, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d F. Petter. Nouveaux élements d’une révision des lièvres africains. „Mammalia”. 27 (2), s. 239, 1963. DOI: 10.1515/mamm.1963.27.2.238. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h C.H. Johnston & Z.C.H.J.& Z. Tolesa C.H. Johnston & Z.C.H.J.& Z., Lepus starcki, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-3 [dostęp 2022-03-15] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 56. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lepus (Eulagos) starcki. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-15].
↑ M.L. Azzaroli-Puccetti. On the hares of Ethiopia and Somalia and the systematic position of Lepus whytei Thomas, 1894 (Mammalia, Lagomorpha). „Atti della Accademia Nazionale dei Lincei. Memorie, Classe di scienze fisiche, matematiche e naturali”. Serie VIII. 19 (1), s. 1–19, 1987. (ang.).
↑ ^a ^b M.L. Azzaroli-Puccetti. The systematic relationships of hares (genus Lepus) of the horn of Africa. „Cimbebasia”. Series A. 9, s. 1–22, 1987. (ang.).
↑ ^a ^b J.E.C. Flux & R. Angermann: Chapter 4: The Hares and Jackrabbits. W: J.A. Chapman & J.E.C. Flux (redaktorzy): Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. Gland: The World Conservation Union, 1990, s. 61-94. ISBN 978-2-8317-0019-9. (ang.).
↑ ^a ^b Z. Tolesa, E. Bekele, K. Tesfaye, H. Ben Slimen, J. Valqui, A. Getahun, G.B. Hartl & F. Suchentrunk. Mitochondrial and nuclear DNA reveals reticulate evolution in hares (Lepus spp., Lagomorpha, Mammalia) from Ethiopia. „PLoS ONE”. 12 (8), s. e0180137, 2017. DOI: 10.1371/journal.pone.0180137. (ang.).
↑ ^a ^b ^c S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 131–132. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ Z.G. Tolesa & C.H. Johnston: Lepus starcki Petter, 1963 Ethiopian Highland Hare. W: A.T. Smith, C.H. Johnston, P.C. Alves & K. Hackländer (redaktorzy): Lagomorphs: Pikas, Rabbits, and Hares of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2018, s. 209-211. ISBN 978-1421423401. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 286. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 373, 1904. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 391. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D.C.D. Happold: Lepus starki Ethiopian Highland Hare (Starck’s Hare). W: J. Kingdon (red.): Mammals of Africa. Cz. 3: Rodents, Hares and Rabbits. London: A&C Black, 2014, s. 705. ISBN 978-1-4081-8992-4. (ang.).
↑ C. Wolf & W.J. Ripple. Prey depletion as a threat to the world’s large carnivores. „Royal Society Open Science”. 3 (8), s. 160252, 2016. DOI: 10.1098/rsos.160252. (ang.).