Nikifor Grigora

Nikifor Grigora (grč: Νικηφόρος Γρηγοράς, oko 1295–1359.), bio je vizantijski istoričar, učenjak i verski polemičar.

Grigora je bio rodom iz grada Herakleje na crnomorskoj obali maloazijske oblasti Bitinije. Pretpostavlja se da je još kao mladić došao u Carigrad gde je zahvaljujući svojoj učenosti skrenuo na sebe pažnju Andronika II Paleologa. Car ga je ubrzo postavio za hartofilaksa, tj. glavnog arhivistu saborne crkve Svete Sofije. Godine 1326. predložio je reformu julijanskog kalendara koja se po svojim karakteristikama anticiprala reformu pape Grgura XIII iz 16. veka završenu uvođenjem danas dominantnog gregorijanskog kalendara.

Kada je starog Andronika 1328. godine svrgnuo njegov unuk Andronik III Paleolog, Grigora se povukao u privatan život. Međutim, u centar pažnje intelektualnih krugova se vratio kada je prihvatio izazov za javnu raspravu sa veštim teologom Varlamom iz Kalabrije. Grigora je u besedništvu i poznavanju teologije nadmašio svog takmaca i time je stekao veliki broj učenika i sledbenika.

Najzad, 1332. godine Andronik II je umro i nakon toga Grigora se približio novom caru. Andronik III mu je poverio pregovore o uniji crkava koji su 1333. vođeni sa legatima pape Jovana XXII. Pregovori su, kao i u ranijim prilikama, propali ali su izazvali nove doktrinarne sukobe u Vizantiji pošto su kao branitelji pravoslavlja istupili monasi privrženi isihastičkom učenju. Isihazam je odneo pobedu na sinodu koji je 1351. sazvao u Carigradu Jovan VI Kantakuzin i Grigora, koji se protivio ovoj doktrini, nakon toga je nateran da se povuče u manastir na dve godine. Preciznije podatke o kraju Grigorinog života nemamo, ali pretpostavlja se da je umro 1359. godine.

Grigora je bio plodan autor ali za vizantijsku istoriografiju njegovo najvažnije delo je Romejska istorija (Ῥωμαικὴ ἱστορία = tj. Vizantijska istorija, pošto su Vizantinci sebe nazivali Romejima). Istorija je podeljena na 37 knjiga i obuhvata period od 1204. do 1359. godine. Grigora se uglavnom oslanjao na istoričara Georgija Pahimera čiju je Istoriju, koja je obuhvatala period od 1255. do 1310. godine, parafrazirao, dopunio i produžio u pogledu hronoloških granica dela. Pisao je pompeznim, teškim stilom i dosta pažnje je poklanjao verskim prepirkama i teološkim kontraverzama. Sa druge strane, Grigora je bio protivnik isihasta i njihovog zaštitnika Jovana VI Kantakuzina, tako da je svoje teološko-političke poglede svesno uneo u svoje istoriografsko delo. Uz Kantakuzina, Grigora je bio najznačajniji vizantijski istoričar prve polovine i početka druge polovine 14. veka. Suprostavljeni stavovi Grigore i Kantakuzina pomažu nam danas da objektivnije sagledamo vizantijsku istoriju tog perioda. U ovom delu, koje obiluje raznovrsnom građom, Grigora daje podatke i o unutrašnjoj strukturi države i ekonomskim prilikama, kojima srednjovekovna istoriografija obično ne poklanja gotovo nikakvu pažnju. Mnogo mesta Grigora posvećuje odnosima sa Srbijom, koja u njegovo vreme postaje najveća sila na Balkanu. Tek kada prelazi na sporove oko isihazma njegovo delo gubi svaku objektivmost i pretvara se u tendencioznu raspravu, beskonačno dugu i prenatrpanu citatima. Jezik kojim piše je podražavanje Platona. Po uzoru na svoje prethodnike, on se služi – kada izlaže neki događaj – izmišljenim govorima koje smatra "ogledalom radnje". Međutim, on pokušava da osvetli i karakter onih kojima pripisuje govore.

Grigora je pored toga sastavio i polemičnu istoriju svojih rasprava sa vođom isihasta, atonskim monahom Grigorijem Palamomom, zatim biografiju svog ujaka i prvog učitelja Jovana, episkopa Herakleje i hagiografiju mučenika Kodrata iz Antiohije. Pored toga, napisao je posmrtne govore posvećene Teodoru Metohitu i carevima Androniku II i njegovom istoimenom unuku. Svoje poznavanje antičke grčke književnosti iskazao je u komentarima na Odiseju i u filozofskom dijalogu O mudrosti. Kao hrišćanski učenjak napisao je komentar na spis episkopa iz 5. veka Sinesija Kirenskog o snovima. Napisao je i dela koja su se ticala astronomskih znanja važnih u 14. veku, prvo o datiranju Uskrsa, drugo o podešavanju astrolaba. Nikifor Grigora je pored toga za sobom ostavio i obimnu prepisku, koja ima znatnu izvornu vrednost.