İsrail Sineması (İbranice: קולנוע ישראלי Kolnoa Yisraeli), İsrail’in 1948 yılında kurulmasından itibaren yapılan film prodüksüyonlarına verilen isimdir. Birçok İsrailli filmini İbranice yapılmaktadır. İsrail, Akademi Ödülleri'nin Yabancı Dilde En İyi Film kategorisi için Orta Doğu’daki diğer ülkelerden daha fazla aday gösterilmiştir.
Filmler Fiilistin Mandası döneminde, sessiz film devrinin başlarında başladı, fakat yerel film endüstrisinin gelişmesi, İsrail Devleti’nin kurulmasından sonra hızlandı. İlk filmler genelde belgesel veya kısa haber özetlerinden oluşmaktaydı ve bu fimler, İsrail’deki sinemalarda filmlerden önce gösterilmekteydi.[1]
1933 yılında, Zvi Lieberman’ın Gezgin Oded (Oded ha-noded) adlı çocuk kitabı, sessiz film olarak çekildi. Bu ülkenin çocuklara yönelik ilk uzun metrajlı filmi oldu ve çok düşük bir maliyetle çekildi.[2] 1938 yılında, Lieberman’ın Yıkıntılar Üzerinde (Me’al ha-khoravot) adlı başka bir kitabı, 70 dakikalık, içinde diyalogların ve film müziğinin bulunduğu bir filme dönüştürüldü. Senaryoyu Lieberman kendisi yazdı. Yapımcısının Nathan Axelrod ve yönetmeninin Alfred Wolf olduğu film, Galilee’de bulunan İkinci Tapınak çevresindeki bir Yahudi köyündeki çocuğun hikayesini anlatıyordu. Çocuğun yaşadığı köydeki bütün yetişkinler, Romalılar tarafından öldürülmüştü. Çocuklar köyü tekrar inşa ettiler. Filmin yapım maliyeti 1000 Filistin poundıydı. Gişede başarılı olmasa da, İsrail Sineması tarihi’nin mihenk taşlarından biri olarak bilinmektedir.[3]
İsrail Sineması’nın öncülerinden biri Baruch Agadati’ydi.[4][5] 1934 yılında, Agadati, film yapımcılığından emekli olan görüntü yönetmeni Yaakov Ben Dov’un film arşivini satın aldı ve kardeşi İzak ile AGA Aktüeli Haberlerini kurdu.[5][6] Agadati, “Vatan Bu” adlı ilk siyonist filmi yönetti.[7]
İsrail Devleti
1948 yılında, Sesçi Yosef Navon ve Abisi Baruch Agadati’yla ilk İbranice filmi çeken, İzak Agadati film ve kurulacak bir stüdyoya yatırım yapmaya hazır Mordechai Navon isimli bir yatırımcıyı buldu. Agadati, Haganah’daki tanıdıklarını kullanarak, bir stüdyo kurmak için arazi buldu. 1949’da Geva Film Laboratuvar’ı, Givatayim’deki terkedilmiş bir kömürlüğün bulunduğu yerde kuruldu.
1954 yılında, Knesset, İsrailli filmlere destek verme amaçlı bir kanun tasarısı çıkardı. 1960’lı yıllardaki baş yapımcılar Menahem Golan, Ephraim Kishon ve Uri Zohar’dı.
İlk Bourekas türündeki film, “Sallah Shabati” isimli filmdi ve Ephrahim Kishon tarafından 1964 yılında yapıldı. 1965 yılında Uri Zohar, Fransız Yeni Akımı’ndan esinlendiği “Ay’daki Delik” filmini çekti.
21. yüzyılın ilk on yılında, birçok İsrailli film, Dünya’nın birçok yerindeki film festivallerinde ödül kazandı. Dönemin en çok bilinen filmleri arasında, Geç Evlilik (Dover Koshashvili), Kırık Kanatlar, Su üzerinde yürüme ve Yossi & Jagger (Eytan Fox), Nina’nın trajedileri, Kamp Ateşi and Beaufort (Joseph Cedar), Dünya’nın Sonunda Sola Dön (Avi Nesher), Bashir ile Vals (Ari Folman) ve Ajami vardır. 2011 yılında, Strangers No More (Artık Yabancı Değiller) En İyi Belgesel dalında Oskar aldı.[8] 2013 yılında Gatekeepers (Bekçiler) – Dror Moreh ve Beş Kırık Kamera, en iyi belgesel ödülüne aday gösterildi.
2014 yılında İsrail yapımı filmler 1.6 milyon bilet sattı İsrail’de. Bu İsrail filmlerinin tarihindeki en iyi sonuçtu.[9]
Türler
Bourekas Fimleri
Bourekas Filmleri (סרטי בורקס) 1960'larda ve 1970’lerde ünlüydü. Ana temaları genelde Aşkenaz Yahudiler ve Mizrahi ve ye Sefarad Yahudiler arasındaki etnik gerilimdi. Ayrıca zengin ve fakirler arasındaki çatışma da ayrıca bu tür filmlere konuydu (15). Bourekas isminin, İsrailli film direktörü Boaz Davidson tarafından ortaya atıldığı bilinmektedir. Davidson bu türde birçok esere sahiptir (16). Batıdaki benzer filmlere verilen isimler gibi, bu türe verilen isim, Bourekas isimli bir İsrailli yemekten gelmektedir. Bourekas türü filmler, Fas, İran ve Polonya kökenli Yahudilerin aksanlarının taklit edildiği filmler olmuştur ve genelde melodrama veya komedi filmi tarzında yapıtlar sunmuştur. Bourekas filmleri genelde gişede başarılıydı ama eleştirmenler tarafından acımasızca eleştirilirdi. Bu türdeki filmlerin arasında, Charlie Ve'hetzi ve Hagiga B'Snuker isimli komedi filmleri ve Nurit gibi melodramalar vardı. Boaz Davidson, Ze'ev Revach, Yehuda Barkan ve George Ovadiah, bu türde film yapan en ünlü yapımcılar arasındaydı.
Yeni Duyarlılık Filmleri
“Yení duyarlılık filmleri”(סרטי הרגישות החדשה), 1960’larda başlayıp, 1970’lerin sonralarına kadar devam eden bir hareketti. Hareket yenilikçi sinema içinde artistik ve estetik değere sahip bir sinema yaratmayı amaçladı. Genelde Fransız sinemasının yeni akım filmlerine benziyordu. “Yeni duyarlılık” hareketi, Avraham Heffner’ın “Ama Daniel Wax nerede?” adlı filmi gibi sosyal ve artistik filmler üretti. Polis Azoulay (Efraim Kishon), Seni Seviyorum ve Chelouche Sokağı’ndaki Ev (Moshe Mizrahi), en iyi yabancı dilde film kategorisinde Oskar’a aday gösterildi. Bu türde film üretenler arasında en onemli isimlerden olan Uri Zohar, Hor B’Levana (Ay’daki delik) ve Çocuk ve Üç Gün filmlerini yönetti.
Sinemalar
1900’lerin başında, sessiz sinemalar, kulübelerde, kafelerde veya başka geçici mekanlarda gösterilirdi.[10] 1095 yılında, Neve Tzedek’teki Jaffa yolu üzerinde Lorenz Kafe açıldı ve Lorenz ailesi, kafede film göstermeye başladı. 1925 yılında, Kessem Sineması, kısa bir süre için burada misafir edildi.[11]
1953’te, Negev’in ilk sineması olan Keren Sineması, Beersheba’da açıldı. 1200 kişilik olup, Histadrut tarafından inşa edildi.[12]
1966 yılında, 2.6 milyon İsrailli 50 milyondan fazla defa sinemaya gitti. 1968’de televizyon yayınlarının başlamasıyla, sinemalar kapanmaya başladı. Önce büyük şehirlerin uzağında bulunanlar, daha sonra da büyük şehirdekiler kapandı. 330 sinema yıkıldı ya da başka amaçlar için yeniden yapıldı.[10]
Eden Sineması, Tel Aviv
Eden Sineması (Kolnoa Eden), 1914 yılında inşa edildi. Sinemanın inşaası daha sonra Tel Aviv olan, Ahuzat Bayit’te yaşayan insanlar tarafından kabul edilmedi. Sahipleri Moşe Abarbanel ve Mordekai Wieser’di. I. Dünya Savaşı esnasında, sinema, Osmanlı yönetimi tarafından, jeneratörünün düşman denizaltlarına mesaj göndermek için kullanılabileceği gerekçesiyle kapatıldı. Sinema, İngiliz Mandası döneminde tekrar açıldı ve bir sosyal ve kültürel aktivite merkezi oldu. 1974 yılında kapandı.[10]
Mograbi Sineması, Tel Aviv
Mograbi Sineması (Kolnoa Mograbi) 1930 yılında açıldı. Art Deco tarzında tasarlandı. Bu tarz dönemin en meşhur tarzıydı. Bina ilk birkaç yıl çatısızdı ve daha sonra açılır tavanla kapatıldı. Kasım 1947’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planı’nı onayladığında insanlar sinemanın önünde toplandı ve sokaklarda dans etti. 1986 yılı yazında, elektrik kontağı nedeniyle çıkan bir yangın sonucu bina yıkıldı.[10]
Armon Sineması, Haifa
1931’de, Moşe Greidinger, Hayfa’da bir sinema açtı. 1935 yılında Armon isimli ikinci bir sinemayı kurdu. Sinema, Art Deco tarzında olup 1800 koltukla oldukça büyüktü ve Haifa’nın eğlence semtinin kalbi oldu. Ayrıca Armon, İsrail Operası ve İsrail Filarmonik Orkestrası tarafından konser ve gösteriler için kullanıldı.[13]
Alhambra Sineması, Jaffa
Art Deco tarzında olan Alhambra Sineması, 1100 koltukla, 1937 yılında Jaffa’da açıldı. Lübnanlı bir mimar olan Elias Al-Mor tarafından tasarlandı ve sinema, Arap müziği konserleri için kullanılan popüler bir mekana dönüştü. Farid Al-Atrash ve Ümmü Gülsüm burada konserler verdi. 2012 yılında bu tarihi bina, iki yıllık restorasyon çalışmalarının ardından Scientology merkezi olarak tekrar açıldı.[14]
Smadar Tiyatro Salonu, Kudüs
Smadar Tiyatro Salonu, Kudüs’ün Alman Bölgesi’nde 1928 yılında kuruldu. Sahibi Alman’dı ve genelde İngiliz Ordusu’ndan ziyaretçileri vardı. 1935’te, “Şark Sineması” olarak gişe filmleri göstermeye başladı. Daha sonra yönetimi Yahudilere verildi. Bunun nedeni Alman işyerlerinin boykot edilmesiydi. Bu Kudüs’teki Nazi Partisi şubesinin başkanını çok kızdırdı. 1948’den sonra dört asker tarafından satın alındı. Bu askerlerden biri, Arye Chenchik’ti ve Chenchik, diğer üç ortağının hisselerini 1950 yılında aldı.[15] Bir komşusuna göre, Chenchik biletleri satıyordu, daha sonra içeride topluyordu ve projeksiyonist olarak çalışıyordu. Karısı ise içerideki satış alanlarından sorumluydu.[16]
^25 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20150925001311/http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/editing-out-a-frame-of-history-1.349973 arşivlendi. Editing out a frame of history, Haaretz]
