Şura

Şura (Arapça: شُورَىٰ, shūrā) "danışma" için kullanılan Arapça bir kelimedir. Kuran, Müslümanları işlerini birbirleriyle istişare ederek karar vermeye teşvik eder. Şura ilkesi örneğin bir konsey veya referandum şeklini alabilir.

Şura, genellikle cami işlerinin ve İslami organizasyonların düzenlenmesinde kullanılan övgüye değer bir faaliyet olarak bahsedilir ve parlamentoları adlandırmakla ilgili de yaygın bir terimdir.

21. yüzyılda ortaya çıkan bazı bilim adamları^{[kaynak belirtilmeli]} günümüzde devlet ve topluluk oluşturma amaçları için Müslümanlar arasında katılımcı yönetim veya E-Yönetim geliştirmek için bir araç olarak şuranın dijital teknolojiyle aşılanmasını savunuyorlar.

İslam'da Şura

Sünni Müslümanlar, İslam'ın Müslüman toplumlar için alınan kararların Müslüman topluluğun şuraları tarafından alınmasını gerektirdiğine inanırlar.^[1] Ancak geleneksel olarak emir, sultan veya halife; vezirlerine (bakanlara) danışır ve onların görüşlerini dikkate alarak karar verirdi.

Şii Müslümanlar, İslam'ın - eğer doğru bir şekilde atanmışlarsa - Şeriat veya İslam hukukuna göre yönettikleri sürece mevcut yöneticilere boyun eğmeyi gerektirdiğini söylerler. Bu, daha geleneksel bir yaklaşımdır ve İslam tarihinin birçok yüzyılının özelliğidir.

İkisi arasındaki fark gerçek olmaktan çok anlamsal görünüyor - ikincisi, kararların istişare yoluyla alınıp alınmadığına bakılmaksızın işlerin mümkün olan en iyi şekilde yönetilmesini sağlamak için yöneticilerin yönetimin tüm yönlerinde hesaba katılması gerektiğini kabul eder.

Kuran'da şura

Kuran'da şurayla ilgili ilk söz, çocuğun anne sütünden kesilmesine ilişkin toplu aile kararı konusunda Kuran'ın 2. suresi 233. ayetinde bulunur. Bu ayet, her iki ebeveynin de çocuklarını sütten kesme konusunda karşılıklı istişare ederek karar vermesini teşvik eder.
Kuran'ın 42. suresi "Şura" olarak adlandırılmıştır.^[2] Bu surenin 38. ayeti şuranın başarılı bir müminin övülmeye değer yaşam tarzı olduğunu bildirmektedir. Sure, Müslümanların kendi aralarında istişare ederek karar vermeleri gerektiğini belirtir. Kuran der ki:

" Rablerinin çağrısına uyarlar, namazı özenle kılarlar. İşleri de aralarındaki danışma ile yürür. Kendilerine verdiğimiz rızıktan başkaları için harcarlar."^[3]

3. surenin 159. ayeti Muhammed'e bir konuda müminlerle istişare etmesini tavsiye eder. Kuran der ki:

"Sen onlara sırf Allah’ın lütfettiği merhamet sayesinde yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı kalpli olsaydın, hiç şüphesiz etrafından dağılır giderlerdi. Onları affet, onların bağışlanmasını dile, iş hakkında onlara danış, karar verince de Allah’a güven, doğrusu Allah kendisine güvenenleri sever."^[4]

İlk ayet sadece aile meseleleriyle ilgilidir. İkincisi, cennete girecek insanların yaşam tarzını önerdi ve şura ile ilgili en kapsamlı ayet olarak kabul edildi.

Muhammed, Allah'ın bir şey emrettiğini söylediği bir konu olmadıkça, bazı kararlarını takipçileriyle istişare ederek aldı. Muhammed'in sahabesi arasında, ona belirli bir tavsiyenin Allah'dan mı yoksa ondan mı geldiğini sormak yaygındı. Muhammed'den geldiyse, fikirlerini söylemekte özgürdüler. Muhammed, Medine şehrini şehir içinden değil, Uhud'da şehir dışına çıkarak savunma kararı gibi, takipçilerinin tavsiyesi üzerine bazı zamanlar fikrini değiştirdi.

Şura tartışmaları, İslam dünyasında hükümdar tartışmasıyla başladı. Muhammed MS 632'de öldüğünde, Sakife'deki çalkantılı bir toplantıda halefi olarak Ebu Bekir seçildi. Bu toplantı, konuyla yakından ilgilenen bazı kişileri içermemektedir. Özellikle de Muhammed'in kuzeni ve damadı olan Ali'nin halife olmasını isteyenler (daha sonra Şii olarak anılacaktırlar), hala Ebu Bekir'i hilafetin gayrimeşru lideri olarak görmektedirler.

Daha sonraki yıllarda, Müslümanların hükümdarı olarak Ali'nin takipçileri Şii mezhebi olurken, Ebu Bekir'in takipçileri Sünni mezhebi haline geldi.

Sünni mezhebi, şuranın Kuran'da (bazı klasik hukukçular zorunlu olduğunu iddia etse de), çok sayıda hadiste veya Muhammed ve arkadaşlarının söz ve davranışlarının sözlü geleneklerinde tavsiye edildiğine inanırlar. Dört Halife dedikleri ilk dört halifenin veya İslam'ın yöneticilerinin çoğunun şura tarafından seçildiğini söylerler. (Bkz. Muhammed'in veraseti, Ömer, Osman'ın seçilmesi ve Ali.)

Şii mezhebi, Muhammed'in ilk üç halife tarafından göz ardı edilen bir tavsiye olarak Ali'nin Müslüman ulusun atanmış yanılmaz hükümdarı olduğunu açıkça belirttiğine inanır. Şiiler liderleri seçmede şuranın rolünü vurgulamazlar, ancak ilahi vekilin Allah tarafından Muhammed'in soyundan (Ehl-i Beyt) seçildiğine inanırlar. En büyük Şii mezhebi, mevcut imamın son günlere kadar gizlenerek "gayret" içinde olduğuna inanır, ancak yanılmaz imamlar olduğuna inanılan liderleri takip eden azınlık Şiileri de vardır.

Şura ve halifelik

İmam Ali'nin halifeliği sırasında ve sonrasında Müslüman toplum iç savaşa girdi. İktidar sonunda Emevi halifeleri ve ardından Abbasi halifeleri tarafından ele geçirildi. Mısır ve Endülüs'te (bugünkü İspanya ve Portekiz) ve Hint altkıtasında da rakip halifelikler vardı. Osmanlı Halifeliği, 1924'te yeni kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından resmen feshedildi.

Sonraki halifelerin pek azı birçok İslam devleti üzerinde nominal kontrol dışında bir şeye sahipti ve hiçbiri şura tarafından seçilmedi; hepsi miras yoluyla iktidara ulaştı. Müslüman din adamları, hükümdarlara boyun eğmeyi öğütledikleri gibi, hükümdarın şura ile yönetme görevini de vurgulamışlardır. Bu tavsiyeyi Kuran'dan yukarıda bahsedilen alıntılara dayandırdılar. Ayetlerde şûranın övülmeye değer olduğuna işaret edilir, ancak kime danışılması gerektiği, ne hakkında istişare edilmesi gerektiği veya anlaşamazlarsa hükümdarın mı yoksa şûranın mı galip geleceğini belirtmezler.

Şura ve çağdaş Müslüman çoğunluklu devletler

Bazı Müslüman ülkelerde şuralar anayasa veya yönetimde rol oynar. Örneğin, Pakistan'ın iki meclisli parlamentosu resmi olarak Meclis-i Şura olarak adlandırılır, ancak anayasa bu terimin çeşitli yazımlarını kullanır. Mısır'da parlamentonun üst meclisi Şura Konseyi olarak bilinir. Endonezya'daki Halk Danışma Meclisi'ne Endonezya dilinde Majlis Permusyawaratan Rakyat denir. Musyawarat kelimesi şura/syawara'dan türetilmiştir.

Bazı monarşilerde ve dini rejimlerde, danışma rolü olan bir şura vardır. Bir monarşi olan Suudi Arabistan'da 1993 yılında bir şura konseyi kuruldu. Suudi Arabistan Şûra Meclisi adındaki bu konseyin günümüzde 150 üye vardır. Tüm gerçek iktidar, aile üyeleri tarafından seçilen kral tarafından tutulur. Aynı zamanda bir monarşi olan Umman'ın bir şura konseyi vardır; sultan tarafından atanan konsey başkanı dışındaki tüm üyeler seçimle belirlenir. Konsey sadece sultan tarafından reddedilebilecek tavsiyelerde bulunabilir.

İran'da Uzmanlar Meclisi adı verilen bir konsey, dini lideri görevden alma yetkisine sahiptir. Buna ek olarak genel bir şura, modern bir Batı parlamentosuna eşdeğer yasama yetkilerine sahiptir.

Şuralar ayrıca, 1979 İran Devrimi'nde olduğu gibi, İslam toplumlarındaki devrimlerin bir özelliği olmuştur. Devrimde şuralar işçiler tarafından oluşturulmuştur ve tasfiye edilmeden önce bir yıl boyunca ekonominin bazı kısımları üzerinde hatırı sayılır bir güce sahip olmuştur. Şuralar, benzer şekilde katılımcı demokrasinin bir biçimi olarak işlev gördükleri 1991'de Irak'taki^[5]^[6] ayaklanmaların bir özelliğiydi.

Meclis-i şura ile parlamento arasındaki benzerlik

Birçok geleneksel Sünni İslam hukukçusu, İslam'a uygun olması için bir hükûmetin, halkın değil Allah'ın egemenliğini kabul etmesi gerekse de bir tür danışma konseyi veya Meclis eş-Şura'ya sahip olunması gerektiği konusunda hemfikirdir. El-Maverdi, meclis üyelerinin üç şartı yerine getirmesi gerektiğini yazmıştır: adil olmalılar, iyi bir halifeyi kötü olandan ayırt edecek kadar bilgiye sahip olmalılar ve en iyi halifeyi seçebilecek kadar akıl ve yargıya sahip olmalıdırlar. El-Maverdi ayrıca hilafet ve meclisin olmadığı acil durumlarda; insanların kendilerine bir meclis oluşturması, halife adaylarının bir listesini seçmesi ve ardından meclisin aday listesinden bir halife seçmesi gerektiğini söyledi.^[7]

Birçok çağdaş Müslüman, şura kavramını batı parlamenter demokrasisinin ilkeleriyle karşılaştırdı. Örneğin:

İslam'da şura ilkesi nedir? ... Üç temel prensibe dayanmaktadır. Birincisi, herhangi bir toplumdaki tüm insanlar, insani ve medeni haklar bakımından eşittir. İkincisi, kamu sorunlarına en iyi çözüm, çoğunluğun görüşüne göre karar vermektir. Üçüncüsü, İslam'ın ahlaki özünü oluşturan diğer üç adalet, eşitlik ve insan onuru ilkesinin ... en iyi şekilde, kişisel ve kamusal yaşamda şura yönetimi altında gerçekleşmesidir.^[8]

Diğer modern Müslüman düşünürler kendilerini demokrasiden uzaklaştırırlar. Modern ulusötesi İslamcı parti Hizb-ut Tahrir'in kurucusu Takiyüddin en-Nebhani, şuranın önemli olduğunu ve İslami halifeliğin "yönetim yapısının" bir parçası olduğunu, "ancak sütunlarından biri olmadığı"nı yazmıştır. Kendisine göre eğer halife, ilk dört halifeden sonra olduğu gibi fazla veya hiç dikkat etmeyerek "şurayı ihmal ederse gafil olur, ancak yönetim sistemi İslami kalır."

Çünkü İslam'da şura (istişare) hükmetmek için değil, fikir aramak içindir. Bu demokrasideki parlamenter sisteme aykırıdır.^[9]

Takiyüddin en-Nebhani'ye göre demokratik parlamenter sistem, gerçek İslami halifelik sisteminden farklı ve ondan daha aşağıdır.^[10]

Hizb-ut Tahrir anayasasına göre, gayrimüslimler bir halifeye veya başka bir yönetici memura hizmet edemez veya bu memurlara oy veremezler. Ancak meclisin bir parçası olabilirler ve "yöneticilerin yaptıkları haksız fiiller veya İslam'ın üzerlerine yanlış uygulanması konusunda şikayetler" dile getirebilirler.

Yine de Müslüman yazar Seyyid Kutub gibi diğerleri, İslami bir şuranın halifeye tavsiyede bulunması gerektiğini, ancak halifeyi seçmemesi veya denetlememesi gerektiğini savunarak daha da ileri gider. Kutub, Kuran'ın şura bölümünün bir analizinde, İslami toplumların yalnızca Allah'nın yarattığı yasalar bağlamında bit yönetici tarafından yönetilmesi gereken ve yöneticinin, yönetilenlerin en azından bir kısmına (genellikle seçkinler) danışmasını gerektirdiğini belirtti. 1950'de Kutub demokrasiyi diktatörlük lehine kınadı, Batı'da zaten iflas ettiğini ve neden Ortadoğu'ya ithal edilmesi gerektiğini sordu.^[11]^[12]

Yasa tasarısı geçirmenin bulunmadığı ancak halife seçme veya halk tarafından seçilmiş şura için istişare uygulaması, katı Afganistan İslam Emirliği tarafından benimsendi. Taliban'ın Kandehar Şura'sı meseleleri tartışırken, sonunda sözcüsü "Emir'in görüşüne o, tek başına bu görüşü benimsese bile bağlıyız" dedi.^[13]

Sovyet etimolojisi

Afganistan'da Farsça ve Daricede şuravi kelimesi 'Sovyet' (etimolojisi konsey kelimesi ile ilgilidir) anlamı için kullanılır. Tacikçede Шӯравӣ şeklinde yazılır.