İlk romanı Kuzey, 2009 yılında yayımlandı. Eserleri 30 ülkede 42 dile çevrildi, ulusal ve uluslararası ödüllere değer görüldü.[1][2] 2016 yılından beri uluslararası PEN yönetim kurulunda yer alan Sönmez, Eylül 2021'de Uluslararası PEN Kulübü başkanı seçildi.[1]
1996 yılında Ankara'da uğradığı coplu polis saldırısı sonucunda beyin travması geçirdi.[7] 1998 yılında Londra'da Medical Foundation İşkence Mağdurları Tedavi Merkezi’nde tedavi gördü.[7] 1999 yılında Türkiye'ye döndü. 2000’de tekrar rahatsızlanınca Londra’ya geri döndü; gerek politik nedenlerle gerek sağlık sorunlarından dolayı 2010 yılına kadar yurt dışında kaldı. İngiltere'de yaşarken yeminli tercümanlık alanında eğitim gördü. Cambridge Üniversitesi’nde roman incelemeleri üzerine bir yıllık bir programa katıldı.[7]
İlk romanı Kuzey 2009 yılında yayımlandı. Ardından "Masumlar" (2011), "İstanbul İstanbul" (2015), "Labirent" (2018) "Taş ve Gölge" (2021),[8] adlı romanlarını yayımladı. Masumlar, 2011 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü'ne ve İzmir St. Joseph Roman Ödülü'ne değer görüldü. İstanbul, İstanbul romanı otuzdan fazla dile çevrildi ve bu romanla 2018 yılında Londra'da verilen EBRD Edebiyat Ödülü'ne[4][9] ve 2017 yılında ABD'de bulunan Vaclav Havel Kütüphane Vakfı tarafından "içinde yaşadığı baskıcı rejime meydan okuma cesareti gösteren" yazarlara verdiği Vaclav Havel Ödülü'ne değer görüldü.[10]
Öyküleri "Bir Dersim Hikâyesi" (2012), "Bana Adını Söyle" 2014) ve "Gezi" (Almanca, 2014) öykü derlemelerine yer aldı. Bursa Yazın ve Sanat Derneği tarafından verilen 2015 yılı Öykü Onur Ödülü'nün de sahibi oldu.
Şair William Blake'in "Cennet ile Cehennemin Evliliği" kitabını Türkçeye çevirdi (2016).[10]
Cevdet Kudret Edebiyat Ödülü 2014 yılı seçici kurulunda ve Cenevre Uluslararası Film Festivali 2020 yılı belgesel seçici kurulunda yer aldı. ODTÜ'de edebiyat ve roman üzerine dersler verdi. Ayrıntı Yayınları'nda editör olarak çalıştı.[1]
Türkiye PEN, Kürt PEN ve English PEN üyesidir. 2016 yılından itibaren uluslararası PEN yönetim kurulunda yer alan Sönmez, 2021 yılında PEN International‘ın başkanı oldu.[11]