Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Centaur (küçük gezegen)

Dış Güneş Sistemi cisimlerinin konumları.
Centaurlar genellikle Kuiper kuşağının iç kısmı ve Jüpiter truvalılarının dış kısmındaki bir yörüngede bulunurlar.
      Güneş
      Jüpiter truvalıları (6.178)
      Dağınık disk (>300)       Neptün truvalıları (9) 		      Dev gezegenler: Jüpiter (J) · Satürn (S) · Uranüs (U) · Neptün (N)
      Centaurlar (44.000)
      Kuiper kuşağı (>100.000)
(AU ölçeği; devir Ocak 2015; # parantez içi sayılar nesne sayılarıdır.)
Uzak küçük gezegen türleri

Centaur, Güneş Sisteminin dış bölgesindeki gaz devleri Jüpiter ve Neptün gezegenleri arasında, tutarlı olmayan yörüngelerde bulunan bir küçük Güneş Sistemi cismidir. Bu cisimlerin yörüngelerindeki tutarsızlık, bir veya birden çok büyük gezegenin yörüngeleriyle kesişmelerinden kaynaklanır. Centaur'ların kendileri, kısa ömürlü kararsız yörüngelere sahiptir ve birkaç milyon yıl içinde Kuiper kuşağı nesnelerinin aktif olmayan popülasyonundan Jüpiter ailesi kuyruklu yıldızlarının aktif grubuna geçiş yaparlar.

Neredeyse tümünün yörüngelerinin dinamik ömrü birkaç milyon yılla sınırlı olup,[1] muhtemelen ters yön yörüngeye sahip olan 514107 Kaʻepaokaʻawela adlı cisim bu duruma bir istisna teşkil etmektedir.[2][a] Centaurlar asteroitler ve kuyruklu yıldızların tipik karakteristik özelliklerini taşımaktadır.

Adlarını mitolojide yarı insan yarı at olarak tasvir edilen kentaurlardan almaktadırlar.

Büyük cisimler kaynaklı gözlemsel zorluklar, toplam centaur popülasyonunun tam olarak belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte, 1 kilometre çapından daha büyük olan centaur sayısının yaklaşık olarak 44.000 ila 10 milyon arasında olabileceği tahmin edilmektedir.[1][4][5]

Bilinen ilk centaur olan 944 Hidalgo Jet İtki Laboratuvarı tanımlamasıyla 1920 yılında keşfedilmiş, ancak 1977 yıında 2060 Chiron'un bulunuşuna dek ayrı bir küçük gezegen grubu olarak tanınmamıştır. Bilinen en büyük centaur, ana asteroit kuşağında yer alan orta büyüklükteki bir asteroit boyutlarında olan 260 kilometrelik çapıyla 1997 yılında keşfedilen ve kendine ait bir halka sistemi bulunan 10199 Chariklo'dur.

2004 yılında Cassini sondası tarafından görüntülenen Satürn'ün uydusu Phoebe'nin Kuiper kuşağı kökenli olarak Satürn tarafından yakalanmış bir centaur olabileceğine dair çeşitli kanıtlar olmasına rağmen, halihazırda hiçbir centaur yakından fotoğraflanmamıştır.[6] Bununla birlikte, Hubble Uzay Teleskobu tarafından 8405 Asbolus'un yüzey özelliklerine ilişkin bazı kanıtlar toplanmıştır.

Dış Güneş Sistemi kaynaklı olduğu düşünülen cüce gezegen Ceres'in de eski bir centaur olabileceği kabul edilebilmekle birlikte, günümüzde bilinen tüm centaurlar Güneş Sistemi kaynaklı değildir.[7]

Cenaur benzeri yörüngelere sahip olduğu bilinen yaklaşık 30 cicim ile birlikte kuyruklu yıldız benzeri bir komaya sahip olduğu keşfedilmiş olup, 2060 Chiron, 60558 Echeclus ve 29P/Schwassman-Wachmann 1 adlı üç cismin ise tamamen Jüpiter'in ötesindeki yörüngelerde bulunabilen seviyelerde uçucu malzemeler içerdiği bilinmektedir.[8]

Chiron ve Echeclus hem centaur hem de kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılırken, Schwassmann-Wachmann 1 ise yalnızca kuyruklu yıldız tanımına sahiptir. 52872 Okyrhoe gibi diğer centaurların da komaları olabileceğinden şüphelenilmektedir. Güneş'e yeterince yaklaşabilecek olan herhangi bir centaurun da bir koma oluşturması beklenmektedir.[9]

Sınıflandırma

Centaurların bulundukları bölge, Güneş Sisteminin doğası gereği tutarsız olan Güneş'e 5 ila 30 AU mesafedeki bir yerdir.[10] Kuiper kuşağı kaynaklı olduğu ileri sürülen bu cisimler, Güneş Sistemi içinde görece kısa bir zaman diliminde bulunacak ve belirli bir süre sonunda sistemin dışına doğru savrulacaklardır.[10] Bu bölgedeki yörüngelerin doğasında var olan uzun vadeli istikrarsızlık nedeniyle, şu anda herhangi bir gezegenin yörüngesinden geçmeyen 2000 GM137 ve 2001 XZ255 gibi centaurlar bile, dev gezegenlerden birinin veya daha fazlasının yörüngesinden geçmeye başlayana kadar tedirgin olacak şekilde kademeli olarak değişen yörüngelerdedir.[1] Cisimlerin bulundukları bölgedeki kararsızlıklar nedeniyle tutarlı ve net bir tanımlama yapılamamakta olup, kimi gök bilimciler yalnızca yarı büyük ekseni bu bölgeye isabet eden cisimleri centaur olarak kabul ederken, kimileri ise enberileri bu bölgeye isabet eden herhangi bir cismi centaur olarak kabul etmektedir.

Farklı kriterler

Cisimlerin yörünge öğelerinin değerleri göz önüne alınarak, centaurlar için farklı kurumların farklı sınır değerleri kabul edilmektedir:

  • Küçük Gezegen Merkezi (Minor Planet Center-MPC) centaurları Jüpiter'in yörüngesinin ötesinde bir enberiye (5,2 AU < q) ve Neptün'ünkinden daha küçük bir yarı büyük eksene (a < 30,1 AU) sahip olan cisimler olarak tanımlamaktadır.[11] Ancak günümüzde MPC centaurları ve dağınık disk cisimlerini genellikle tek bir grup olarak listelemektedir.
  • Jet İtki Laboratuvarı (JPL) da benzer şekilde centaurları Jüpiter ve Neptün'ün yarı büyük eksenleri arasında (5,5 AU ≤ a ≤ 30,1 AU) bir yarı büyük eksene sahip olarak tanımlamaktadır.[12] JPL Küçük Cisim Veritabanı 707 adet cantaur ve 19 Chiron tipi kuyruklu yıldızı listelemektedir.[13]
  • Buna karşılık, Deep Ecliptic Survey (DES) centaurları dinamik bir sınıflandırma şeması kullanarak tanımlamaktadır. Bu sınıflandırmalar, 10 milyon yıl boyunca takip edildiğinde cismin mevcut yörüngesinin davranışındaki değişime dayanmaktadır. DES yapmış olduğu simülasyonla, centaurları herhangi bir zamandaki anlık enberisi Neptün'ün aynı dönem içindeki yarı büyük ekseninden daha küçük olan ve rezonans olmayan cisimler olarak tanımlamaktadır. Bu tanım ile centaurların bir gezegenin yörüngesiyle kesişen cisimler olarak tanımlanabilmesi ve mevcut yörüngelerinde nispeten kısa yaşam süreleri olduğunu gösterilmesi amaçlanmıştır.[14]
  • The Solar System Beyond Neptune (2008) adlı derleme, yarı büyük ekseni Jüpiter ve Neptün'ün yarı büyük eksenleri arasında olan ve Jüpiter'e bağlı Tisserand parametresi 3,05 değerinin üzerinde olan cisimleri centaur olarak tanımlamaktadır. Tisserand parametresi bunun altında olan cisimler ve Kuiper kuşağı cisimlerinin hariç tutulması amacıyla Satürn'ün enberisinin yarısına kadar uzanan tahmini bir enberi sınırı (q ≤ 7. 35 AU) belirlenmiş olup, böylelikle Jüpiter ailesi kuyrukluyıldızları olarak ve yarı büyük ekseni Neptünden büyük olan kararsız yörüngelerdeki nesneleri dağınık diskin üyeleri olarak sınıflandırmaktadır.[15]
  • Diğer gök bilimciler centaurları, Neptün'ün yörüngesi içinde bir enberi ile rezonans göstermeyen ve muhtemelen önümüzdeki 10 milyon yıl içinde bir gaz devinin Hill küresini aşacağı kanıtlanabilen nesneler olarak tanımlamayı tercih etmektedir, böylece centaurlar içe doğru ve daha hızlı saçılan aynı zamanda da tipik saçılmış disk nesnelerinden daha güçlü bir şekilde diğer gezegenlerle etkileşime giren nesneler olarak düşünülebilir.[16]
  • Gladman & Marsden (2008) önermiş olduğu yeni adlandırma kriterleri centaur olarak sınıflandırılmış olan bazı nesneleri Jüpiter ailesi kuyrukluyıldızları haline getirmektedir.[15] Buna göre; hem Echeclus (q = 5,8 AU, TJ = 3,03) hem de Okyrhoe (q = 5,8 AU; TJ = 2,95) geleneksel olarak cantaur olarak sınıflandırılmıştır. Bir asteroid olarak kabul edilen, ancak JPL tarafından cantaur olarak sınıflandırılan Hidalgo (q = 1,95 AU; TJ = 2,07) da kategorisini Jüpiter ailesi kuyruklu yıldız olarak değiştirecektir.[b] Schwassmann-Wachmann 1 (q = 5.72 AU; TJ = 2.99) kullanılan tanıma bağlı olarak hem cantaur hem de Jüpiter ailesi kuyruklu yıldızı olarak sınıflandırılmıştır.

Centaur olup olmadığı belirsiz nesneler

Sınıflandırma yöntemlerindeki yukarıda sayılan farklılıklar arasında kalan nesnelerden yarı büyük ekseni 32 AU olan ancak hem Uranüs hem de Neptün'ün yörüngelerini kesen (44594) 1999 OX3 bulunmaktadır. Bu cisim Derin Ekliptik Araştırması (DES) tarafından bir dış centaur olarak listelenmiştir. İç centaurlar arasında, Jüpiter'e çok yakın bir enberi mesafesine sahip olan (434620) 2005 VD, hem JPL hem de DES tarafından bir centaur olarak listelenmiştir.

Jüpiter ailesi kuyruklu yıldızlarına dönüşen centaurların %72'si de dahil olmak üzere, Kuiper Kuşağı cisimlerinin centaurların bulunduğu bölgedeki evriminin yakın tarihli bir yörünge simülasyonu,[4] tüm centaurların %21'inin yörüngesinin kesiştiği 5,4 ile 7,8 AU arasında kısa ömürlü bir "yörünge geçidi" tanımlamıştır. Bu bölgede 29P/Schwassmann-Wachmann, P/2010 TO20 LINEAR-Grauer, P/2008 CL94 Lemmon ve 2016 LN8 olmak üzere dört cismin bulunduğu bilinmektedir. Bununla birlikte, simülasyonlar henüz tespit edilmemiş 1000'den fazla 1 km yarıçapından büyük boyutlu cisim olabileceğini göstermektedir. Bu geçiş bölgesindeki cisimler önemli faaliyetler gösterebilir ve centaur ile Jüpiter ailesi kuyruklu yıldız popülasyonları arasındaki ayrımı daha da bulanıklaştıran önemli bir evrimsel geçiş durumundadır.[19][20]

Uluslararası Astronomi Birliği'nin Küçük Cisim İsimlendirme Komitesi tartışmanın herhangi bir tarafına resmi olarak ağırlık vermemiştir. Bu konuda yapmış olduğu düzenlemede; TNO'lar ve kuyruklu yıldızlar arasındaki centaur benzeri, "yarı büyük eksenleri Neptün'ünkinden daha büyük olan kararsız, rezonanssız, dev gezegen geçişli yörüngelerdeki nesneler"in diğer melez ve şekil değiştiren efsanevi yaratıkların adlarıyla adlandırılması politikasını benimsemiştir. Bu kapsamda, bugüne kadar yalnızca Ceto ve Phorcys ile Typhon ve Echidna adlı ikili cisimler yeni politikaya göre adlandırılmıştır.[21]

Mike Brown'ın web sitesine göre olası cüce gezegenler olarak listelenen çaplara sahip centaurlar arasında 10199 Chariklo, (523727) 2014 NW65 ve 2060 Chiron bulunmaktadır.[22]

Yörüngeler

Yörünge dağılımı

Bilinen centaurların yörüngeleri[note 1]

Bu diyagram bilinen centaurların yörüngelerini gezegenlerin yörüngeleriyle ilişkili olarak göstermektedir. Seçilen nesneler için, yörüngelerin dışmerkezliği enberiden enöteye uzanan kırmızı çizgilerle gösterilmiştir.

Centaurların yörüngeleri yüksek oranda dış merkezli olanlardan (Pholus, Asbolus, Amycus, Nessus) daha dairesel olanlara (Chariklo ve Satürn-geçişliler Thereus and Okyrhoe) kadar geniş bir dış merkezlilik aralığı sergilemektedir.

Yörüngelerin parametre aralığını göstermek için, çok olağandışı yörüngelere sahip birkaç nesne diyagramda sarı renkle gösterilmiştir:

  • 1999 XS35 (Apollo asteroidi) son derece dış merkezli bir yörüngeyi (e = 0,947) takip ederek Dünya'nın yörüngesinin içinden (0,94 AU) Neptün'ün oldukça ötesine (> 34 AU) kadar uzanır
  • 2007 TB434 yarı dairesel bir yörünge izler (e < 0,026)
  • 2001 XZ255 en düşük yörünge eğikliğine sahiptir (i < 3°).
  • 2004 YH32 centaur popülasyonunun çok azında görülen aşırı ters yön yörünge eğikliğine (i > 60°) sahip olan bir centaurdur. Öylesine yüksek eğimli (79°) bir yörüngeyi takip etmektedir ki, izlemekte olduğu asteroit kuşağından başlayarak Satürn'ün yakınlarına kadar süren ve Güneş Sistemini dikine keserek çok geniş bir yol aldığı yörüngesi, Jüpiter'in Güneş etrafında kat etmekte olduğu yörüngesinden daha kısadır.

Bilinen bir düzineden fazla centaur ters yönlü bir yörüngeye sahiptir. Eğimleri ortalamadan (Dioretsa 160°) aşırıya ((342842) 2008 YB3 105°; i < 120°)[23] kadar değişmektedir. Bu yüksek eğimli, ters yönlü centaurların on yedisinin tartışmalı bir şekilde yıldızlararası bir kökene sahip olduğu iddia edilmiştir.[24][25][26]

Değişken yörüngeler

Bu diyagram, Asbolus'un önümüzdeki 5500 yıl boyunca yarı büyük ekseninin, günümüz yörünge öğelerinin biraz farklı iki tahmini kullanılarak hesaplanmasını göstermektedir. Jüpiter'in 4713 yılındaki karşılaşmasından sonra iki hesaplama birbirinden ayrılmaktadır.

Centaurlar yörünge rezonansları tarafından korunmadıkları için, yörüngeleri 106–107 yıllık bir zaman ölçeği içinde kararsızdır.[27] Örneğin, 55576 Amycus Uranüs'ün 3:4 rezonansına yakın kararsız bir yörüngede bulunmaktadır.[1] Cisimlerin yörüngeleri üzerinde yapılan dinamik çalışmalar, yörüngelerinin muhtemelen Kuiper kuşağından kısa periyotlu kuyruklu yıldızların ve Jüpiter ailesine geçiş yapan cisimlerin bir ara durumu olduğunu göstermektedir.[5]

Bu cisimler Kuiper kuşağından tedirgin olmuş ve bunun üzerine Neptün'ü geçerek bu gezegenle kütleçekimsel bir etkileşime girmiş olabilirler. Bu cisimlerin yörüngeleri kaotiktir ve centaurların yörüngeleri dış gezegenlerden birine yaklaştıkça nispeten hızlı bir şekilde dönüşürler. Bazı centaurlar Jüpiter'i kesen yörüngelere doğru ilerlerken enberileri iç Güneş Sistemi'ne kadar küçülebilir ve eğer kuyruklu yıldız aktivitesi gösterirlerse Jüpiter ailesinde aktif kuyruklu yıldızlar olarak yeniden sınıflandırılabilirler. Centaurlar nihayetinde Güneş ya da bir gezegenle çarpışacak ya da gezegenlerden birine, özellikle de Jüpiter'e yaklaştıktan sonra yıldızlararası uzaya fırlatılacaklardır.[8]

Fiziksel özellikler

Centaurların nispeten küçük boyutları yüzeylerin uzaktan gözlemlenmesini zorlaştırsa da, renk indeksleri ile spektrumlar yüzey bileşimi ve cisimlerin kökeni hakkında bazı ipuçları sağlayabilir.[27]

Renkler

Centaurların renk dağılımı

Centaurların renk çeşitliliği çok fazladır ve bu da basit bir yüzey bileşimi modeline karşı zorluk yaratmaktadır.[28] Yan diyagramdaki renk indeksleri, bir nesnenin mavi (B), görünür (V) (yani yeşil-sarı) ve kırmızı (R) filtrelerle görünen büyüklüğünün ölçümleridir. Diyagram, bilinen renk indekslerine sahip tüm centaurlar için bu farklılıkları (abartılı renklerle) göstermektedir. Referans için, iki uydu: Triton ve Phoebe ve Mars gezegeni çizilmiştir (sarı etiketler, boyut ölçekli değildir).

Centaurlar iki sınıfa ayrılmış gibi görünmektedir:

Bu renk farkını açıklamak için çok sayıda teori bulunmaktadır, ancak bunlar genel olarak iki kategoriye ayrılabilir:

  • Renk farkı, centaurun kökeni ve/veya bileşimindeki bir farklılıktan kaynaklanmaktadır.
  • Renk farkı, radyasyon ve/veya kuyruklu yıldız faaliyetlerinden kaynaklanan farklı bir uzay hava durumu seviyesini yansıtmaktadır.

İkinci kategoriye örnek olarak, Pholus'un kırmızımsı rengi olası bir radyoaktif kırmızı organik manto olarak açıklanırken, Chiron'un periyodik kuyrukluyıldız aktivitesi nedeniyle buzu açığa çıkmış ve bu da ona mavi/gri bir indeks kazandırmıştır. Bununla birlikte, aktif centaurlar maviden (Chiron) kırmızıya (166P/NEAT) uzanan renk aralığını kapsadığından, aktivite ve renk arasındaki korelasyon kesin değildir.[9] Alternatif olarak, Pholus Kuiper kuşağından kısa bir süre önce dışarı itilmiş olabilir, bu nedenle yüzey dönüşüm süreçleri henüz gerçekleşmemiştir.

Delsanti ve diğerleri radyasyonun neden olduğu kızarma ve çarpışmaların neden olduğu kızarma gibi birbiriyle çakışan birden fazla süreç olduğunu öne sürmektedir.[29][30]

Spektrumlar

Spektrumların yorumlanması, parçacık boyutları ve diğer faktörlerle ilişkili olarak genellikle belirsizdir, ancak spektrumlar yüzey bileşimi hakkında bir fikir sunmaktadır. Renklerde olduğu gibi, gözlemlenen spektrumlar da yüzeyin bir dizi modeline uyum sağlayabilir.

Su buzu izleri bir dizi centaurda (2060 Chiron, 10199 Chariklo ve 5145 Pholus dahil) doğrulanmıştır.[27] Su buzu izlerine ek olarak, bir dizi başka model de ortaya atılmıştır:

Chiron bunların içinde en karmaşık olanı gibi görünmektedir. Gözlenen spektrumlar gözlem dönemine bağlı olarak değişmektedir. Su buzu belirtisi düşük aktivite döneminde tespit edilmiş ve yüksek aktivite döneminde kaybolmuştur.[32][33][34]

Kuyruklu yıldızlarla benzerlikler

38P kuyruklu yıldızı 1982 ve 2067 yılları arasında Jüpiter, Satürn ve Uranüs’e yakın geçişleri esnasında centaur benzeri bir hareket sergileyecektir.[35]

1988 ve 1989 yıllarında Chiron enberi konumundayken yapılan gözlemlerde bu cismin koma görüntüsü sergilediği tespit edilmiştir. Bu nedenle, Chiron'un tipik olarak kuyruklu yıldızlardan çok daha geniş oluşuna ve bu konudaki süregelen tartışmalara rağmen Chiron hem küçük gezegen hem de kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmıştır.[36] Chiron benzeri kuyruklu yıldız aktivitesi göstermekte olan 60558 Echeclus ve 166P/NEAT'e ilişkin gözlemlerde, 166/NEAT adlı cismin bir centaur yörüngesi izlemesine rağmen bir komasının bulunduğunun tespitiyle kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmasına karar verilmiştir. Diğer cisim olan Echeclus ise, tespit edilen bir koma görüntüsü olmamasına rağmen, gözlem yayının yeterli veri elde etmek için yeterli olmamasıyla cismin aktivitesinin halen daha sürmesi nedenleriyle hem bir centaur hem de bir kuyruklu yıldız olarak sınıflandırılmaktadır.[37] Ancak, ATLAS araştırmasından elde edilen veriler ışığında Echeclus'un da kesin olarak kuyruklu yıldız benzeri aktivite gösterdiği anlaşılmıştır.[36] Sonuç olarak bu şekilde yaklaşık 30 centaurun enberi noktalarına doğru hareket halinde olan aktif asteroitler olduğu tespit edilmiştir.[38]

Echeclus[8] ve Chiron[39]'da az miktarda karbon monoksit bulunduğu tespit edilmiş ve karbonmonoksit üretimi değerinden türetilen değerlerin görünür bir koma oluşturmak için yeterli olduğu hesaplanmıştır. Her iki cisim için de hesaplanan karbonmonoksit üretim değeri, sıklıkla bir centaur olarak sınıflandırılan bir diğer aktif kuyruklu yıldız olan 29P/Schwassmann–Wachmann adlı cismin değerlerinden daha düşüktür.[19]

Centaurlar ve kuyruklu yıldızlar arasında kesin bir yörüngesel farklılık bulunmamaktadır. Hem 29P/Schwassmann-Wachmann hem de 39P/Oterma tipik olarak bir centaur yörüngesi izlemeleri nedeniyle centaur sınıfına dahil edilmektedir. 39P/Oterma, 1963 yılında Jüpiter tarafından yörünge bozulmasına uğraması nedeniyle bir centaur yörüngesi kazanması öncesinde aktif bir koma görüntüsü göstermiş olup, halihazırda inaktif durumdadır.[40]

Dönme süreleri

Chiron ve Chariklo'nun ışık eğrileri periyodogram analizi, sırasıyla yaklaşık olarak 5,5±0,4 ve 7,0±0,6 saatlik dönme sürelerini gösterir.[41]

Boyut, yoğunluk, yansıtırlık

Centaurların boyutları yüzlerce kilometre çapa kadar erişebilir. Bilinen en büyük centaurun çapı yaklaşık 300 kilometreden fazladır ve 20 AU mesefenin ötesinde bir konumda yer almaktadır.[42]

Centaurların albedoları, 0,2 ile 0,02 arasında değişmektedir.[13][43] Bu değer, centaurların çok karanlık görünümlü gök cisimleri olduğunu göstermektedir. Albedolarının düşük olması, yüzeylerinin toz ve kirle kaplı olmasından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, kırmızı renk veren centaurlar, gri görünümlülere oranla daha yüksek albedo değeri göstermektedir.[43] Kırmızı ve gri cantaurların albedo açısından birbirinden farklı popülasyonlar olduğu %99,95'lik bir güvenle ortaya konmuştur.[44] Gri nesnelerin ortalama albedosu 0,06 ± 0,02 iken daha kırmızı nesnelerin ortalama albedosu ise 0,12 ± 0,05'tir.[44]

Kökenine ilişkin hipotezler

Centaurların kökenleri üzerine yapılan çalışmalar son zamanlarda artmakla birlikte, konuya ilişkin çeşitli iddialar bulunmaktadır. Genel olarak bu cisimlerin Neptün ötesi bölgede yer alan dağınık disk nesneleri ve Kuiper kuşağı ile Oort bulutu nesnelerinin dev gezegenlerin çekim kuvveti nedeniyle yörüngelerinde yaşanan bozulmalar kaynaklı olarak Güneş sistemine çekildikleri, aynı zamanda bu tutarsız yörüngeler sebebiyle de belirli bir zaman sonra benzer şekilde Güneş sistemi dışına doğru itilecekleri hipotezi genel olarak kabul edilmektedir.[45] Centaurlara benzer şekilde; Plutinolar da Kuiper kuşağı kaynaklı olduğu düşünülen ve iki renkli bir yapı[46] sergileyen bir grup olup, Plüton tarafından oluşan yörünge bozulması nedeniyle tüm plutinoların da yörüngelerinin başlangıçta düşünüldüğü kadar kararlı olmadığına dair iddialar bulunmaktadır.[47]

Bununla birlikte, centaurların Jüpiter'le yakın karşılaşmalar veya çarpışmalar sırasında tetiklenen parçalanma olaylarından kaynaklanıyor olabileceği hipotezi öne sürülmüştür.[48] (2020) MK4, P/2008 CL94 (Lemmon) ve P/2010 TO20 (LINEAR-Grauer) adlı centaurlarının yörüngeleri, keşfedilen ilk centaur olan 29P/Schwassmann-Wachmann kuyruklu yıldızının yörüngesine yakın geçmektedir ve cisimlerden birinin aktifken 29P'nin komasından geçmiş olabileceği yakın karşılaşmalar mümkündür.[48]

Ayrıca en az bir centaur, (2013) VZ70, Satürn'ün düzensiz doğal uydu popülasyonu arasında çarpma, parçalanma veya gelgit bozulması kaynaklı bir kökene sahip olabilir.[49]

Önemli üyeler

Detaylı liste için bakınız: Centaurlar listesi (gök cismi)
İsim Yıl Kaşif Yarı-ömür[1]
(ileriye yönelik)		 Sınıf [c]
2060 Chiron 1977 Charles T. Kowal 1,03 Ma SU
5145 Pholus 1992 Spacewatch (David L. Rabinowitz) 1,28 Ma SN
7066 Nessus 1993 Spacewatch (David L. Rabinowitz) 4,9 Ma SK
8405 Asbolus 1995 Spacewatch (James V. Scotti) 0,86 Ma SN
10199 Chariklo 1997 Spacewatch 10,3 Ma U
10370 Hylonome 1995 Mauna Kea Gözlemevi 6,3 Ma UN
54598 Bienor 2000 Marc W. Buie vd. ? U
55576 Amycus 2002 Palomar'da NEAT 11,1 Ma UK
  1. ^ Bu iddiaya karşıt görüşler için[3]
  2. ^ Yörünge periyotları 20 yıldan az olan ve yörünge eğikliği ekliptiğe göre 30 dereceye kadar olan kısa periyotlu kuyruklu yıldızlara Jüpiter-ailesi kuyruklu yıldızları (JFC'ler) denmektedir.[17][18]
  3. ^ sınıf, nesnenin günberi ve günöte mesafesiyle tanımlanır: S, Satürn'ün yakınında bir günberi/günöteyi, Uranüs'ün yakınında, N, Neptün'ün yakınında ve K, Kuiper kuşağında bir günberi/günötesi durumunu belirtir.

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Bu diyagramın amacına uygun olarak, şayet bir gök cisminin yarı-büyük ekseni Jüpiter ve Neptün arasında yer alıyorsa, centaur olarak sınıflandırılır.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Horner, J.; Evans, N.W.; Bailey, M. E. (2004). "Simulations of the Population of Centaurs I: The Bulk Statistics". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 354 (3). ss. 798-810. arXiv:astro-ph/0407400 $2. Bibcode:2004MNRAS.354..798H. doi:10.1111/j.1365-2966.2004.08240.x. 
  2. ^ Fathi Namouni and Maria Helena Moreira Morais (2 Mayıs 2018). "An interstellar origin for Jupiter's retrograde co-orbital asteroid". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 477 (1). ss. L117-L121. arXiv:1805.09013 $2. Bibcode:2018MNRAS.477L.117N. doi:10.1093/mnrasl/sly057. 
  3. ^ Billings, Lee (21 Mayıs 2018). "Astronomers Spot Potential "Interstellar" Asteroid Orbiting Backward around the Sun". Scientific American. 27 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2018. 
  4. ^ a b Sarid, G.; Volk, K.; Steckloff, J.; Harris, W.; Womack, M.; Woodney, L. (2019). "29P/Schwassmann-Wachmann 1, A Centaur in the Gateway to the Jupiter-Family Comets". The Astrophysical Journal Letters. 883 (1). s. 7. arXiv:1908.04185 $2. Bibcode:2019ApJ...883L..25S. doi:10.3847/2041-8213/ab3fb3. 
  5. ^ a b Sheppard, S.; Jewitt, D.; Trujillo, C.; Brown, M.; Ashley, M. (2000). "A Wide-Field CCD Survey for Centaurs and Kuiper Belt Objects". The Astronomical Journal. 120 (5). ss. 2687-2694. arXiv:astro-ph/0008445 $2. Bibcode:2000AJ....120.2687S. doi:10.1086/316805. 
  6. ^ Jewitt, David; Haghighipour, Nader (2007). "Irregular Satellites of the Planets: Products of Capture in the Early Solar System" (PDF). Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 45 (1). ss. 261-95. arXiv:astro-ph/0703059 $2. Bibcode:2007ARA&A..45..261J. doi:10.1146/annurev.astro.44.051905.092459. 19 Eylül 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ http://sites.nationalacademies.org/cs/groups/ssbsite/documents/webpage/ssb_183286.pdf 8 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ a b c Wierzchos, K.; Womack, M.; Sarid, G. (2017). "Carbon Monoxide in the Distantly Active Centaur (60558) 174P/Echeclus at 6 au". The Astronomical Journal. 153 (5). s. 8. arXiv:1703.07660 $2. Bibcode:2017AJ....153..230W. doi:10.3847/1538-3881/aa689c. 
  9. ^ a b Bauer, James M.; Fernández, Yanga R.; Meech, Karen J. (Ağustos 2003). "An Optical Survey of the Active Centaur C/NEAT (2001 T4)". Publications of the Astronomical Society of the Pacific (İngilizce). 115 (810): 981-989. doi:10.1086/377012. ISSN 0004-6280. 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  10. ^ a b Bauer, James M.; Meech, Karen J.; Fernández, Yanga R.; Farnham, Tony L.; Roush, Ted L. (12 Kasım 2002). "Observations of the Centaur 1999 UG5: Evidence of a Unique Outer Solar System Surface". Publications of the Astronomical Society of the Pacific (İngilizce). 114 (802): 1309. doi:10.1086/344586. ISSN 1538-3873. 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  11. ^ "Unusual Minor Planets". Minor Planet Center. 27 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 October 2010. 
  12. ^ "Orbit Classification (Centaur)". JPL Solar System Dynamics. 16 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 October 2008. 
  13. ^ a b "JPL Small-Body Database Search Engine: List of centaurs". JPL Solar System Dynamics. 15 June 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 October 2018. 
  14. ^ Elliot, J.L.; Kern, S. D.; Clancy, K. B.; Gulbis, A. A. S.; Millis, R. L.; Buie, M. W.; Wasserman, L. H.; Chiang, E. I.; Jordan, A. B.; Trilling, D. E.; Meech, K. J. (2005). "The Deep Ecliptic Survey: A Search for Kuiper Belt Objects and Centaurs. II. Dynamical Classification, the Kuiper Belt Plane, and the Core Population". The Astronomical Journal. 129 (2). ss. 1117-1162. Bibcode:2005AJ....129.1117E. doi:10.1086/427395. 
  15. ^ a b Gladman, B.; Marsden, B.; Van Laerhoven, C. (2008). Nomenclature in the Outer Solar System (PDF). The Solar System Beyond Neptune. Bibcode:2008ssbn.book...43G. ISBN 978-0-8165-2755-7. 2 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  16. ^ Chaing, Eugene; Lithwick, Y.; Murray-Clay, R.; Buie, M.; Grundy, W.; Holman, M. (2007). Reipurth, B.; Jewitt, D.; Keil, K. (Ed.). "A Brief History of Transneptunian Space". Protostars and Planets V. Tucson, AZ: University of Arizona Press. ss. 895-911. arXiv:astro-ph/0601654 $2. Bibcode:2007prpl.conf..895C. 
  17. ^ "The Jupiter Family Comets". Department of Terrestrial Magnetism Carnegie Institution of Washington. 8 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
  18. ^ "Comets – where are they ?". British Astronomical Association. 6 Kasım 2012. 5 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013. 
  19. ^ a b Womack, M.; Wierzchos, K.; Sarid, G. (2017). "CO in Distantly Active Comets". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 129 (973). s. 031001. arXiv:1611.00051 $2. Bibcode:2017PASP..129c1001W. doi:10.1088/1538-3873/129/973/031001. 
  20. ^ Lacerda, P. (2013). "Comet P/2010 TO20 LINEAR-Grauer as a Mini-29P/SW1". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 883 (2). ss. 1818-1826. arXiv:1208.0598 $2. Bibcode:2013MNRAS.428.1818L. doi:10.1093/mnras/sts164. 
  21. ^ Grundy, Will; Stansberry, J.A.; Noll, K; Stephens, D.C.; Trilling, D.E.; Kern, S.D.; Spencer, J.R.; Cruikshank, D.P.; Levison, H.F. (2007). "The orbit, mass, size, albedo, and density of (65489) Ceto/Phorcys: A tidally-evolved binary Centaur". Icarus. 191 (1). ss. 286-297. arXiv:0704.1523 $2. Bibcode:2007Icar..191..286G. doi:10.1016/j.icarus.2007.04.004. 
  22. ^ Brown, Michael E. "How many dwarf planets are there in the outer solar system? (updates daily)". California Institute of Technology. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021. 
  23. ^ C. de la Fuente Marcos; R. de la Fuente Marcos (2014). "Large retrograde Centaurs: visitors from the Oort cloud?". Astrophysics and Space Science. 352 (2). ss. 409-419. arXiv:1406.1450 $2. Bibcode:2014Ap&SS.352..409D. doi:10.1007/s10509-014-1993-9. 
  24. ^ Fathi Namouni and Maria Helena Moreira Morais (May 2020). "An interstellar origin for high-inclination Centaurs". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 494 (2). ss. 2191-2199. arXiv:2004.10510 $2. Bibcode:2020MNRAS.494.2191N. doi:10.1093/mnras/staa712. 
  25. ^ Raymond, S. N.; Brasser, R.; Batygin, K.; Morbidelli, A. (2020). "No evidence for interstellar planetesimals trapped in the Solar system". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 497 (1). ss. L46-L49. arXiv:2006.04534 $2. Bibcode:2020MNRAS.497L..46M. doi:10.1093/mnrasl/slaa111. 
  26. ^ Namouni, Fathi (2022). "Inclination pathways of planet-crossing asteroids". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Cilt 510. ss. 276-291. arXiv:2111.10777 $2. doi:10.1093/mnras/stab3405. 
  27. ^ a b c Blondel, Philippe, (Ed.) (2006). Solar system update. Springer Praxis books in astronomy and planetary sciences. Berlin Heidelberg New York: Springer. ISBN 978-3-540-26056-1. 
  28. ^ Barucci, M. A.; Doressoundiram, A.; Cruikshank, D. P. (2003). "Physical Characteristics of TNOs and Centaurs" (PDF). Laboratory for Space Studies and Astrophysics Instrumentation, Paris Observatory. 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2008. 
  29. ^ Peixinho, N.; Doressoundiram, A.; Delsanti, A.; Boehnhardt, H.; Barucci, M. A.; Belskaya, I. (2003). "Reopening the TNOs Color Controversy: Centaurs Bimodality and TNOs Unimodality". Astronomy and Astrophysics. 410 (3). ss. L29-L32. arXiv:astro-ph/0309428 $2. Bibcode:2003A&A...410L..29P. doi:10.1051/0004-6361:20031420. 
  30. ^ Hainaut, O. R.; Delsanti, A. C. (1 Temmuz 2002). "Colors of Minor Bodies in the Outer Solar System. A statistical analysis". Astronomy and Astrophysics. 389: 641-664. doi:10.1051/0004-6361:20020431. ISSN 0004-6361. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023. 
  31. ^ Bir Magnezyum Demir Silikat sınıfı (Mg, Fe)2SiO4, magmatik kayaçların ortak bileşenleri.
  32. ^ Dotto, E; Barucci, M A; De Bergh, C (June 2003). "Colours and composition of the Centaurs". Earth, Moon, and Planets. 92 (1–4). ss. 157-167. Bibcode:2003EM&P...92..157D. doi:10.1023/b:moon.0000031934.89097.88. 
  33. ^ Luu, Jane X.; Jewitt, David; Trujillo, C. A. (2000). "Water Ice on 2060 Chiron and its Implications for Centaurs and Kuiper Belt Objects". The Astrophysical Journal. 531 (2). ss. L151-L154. arXiv:astro-ph/0002094 $2. Bibcode:2000ApJ...531L.151L. doi:10.1086/312536. PMID 10688775. 
  34. ^ Fernandez, Y. R.; Jewitt, D. C.; Sheppard, S. S. (2002). "Thermal Properties of Centaurs Asbolus and Chiron". The Astronomical Journal. 123 (2). ss. 1050-1055. arXiv:astro-ph/0111395 $2. Bibcode:2002AJ....123.1050F. doi:10.1086/338436. 
  35. ^ "JPL Close-Approach Data: 38P/Stephan-Oterma". last obs: NASA. 4 Nisan 1981. 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2009. 
  36. ^ a b Dobson, Matthew M.; Schwamb, Megan E.; Benecchi, Susan D.; Verbiscer, Anne J.; Fitzsimmons, Alan; Shingles, Luke J.; Denneau, Larry; Heinze, A. N.; Smith, Ken W.; Tonry, John L.; Weiland, Henry (1 Nisan 2023). "Phase Curves of Kuiper Belt Objects, Centaurs, and Jupiter-family Comets from the ATLAS Survey". The Planetary Science Journal. 4 (4): 75. doi:10.3847/psj/acc463. ISSN 2632-3338. 
  37. ^ Choi, Y-J.; Weissman, P.R.; Polishook, D. (January 2006). "(60558) 2000 EC_98". IAU Circ., 8656. s. 2. 
  38. ^ Jewitt, D. (2009). "The Active Centaurs". The Astronomical Journal. 137 (5). ss. 4295-4312. arXiv:0902.4687 $2. Bibcode:2009AJ....137.4296J. doi:10.3847/1538-3881/aa689c. 
  39. ^ Womack, M.; Stern, A. (1999). "Observations of Carbon Monoxide in (2060) Chiron" (PDF). Lunar and Planetary Science XXVIII. 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2017. 
  40. ^ Mazzotta Epifani, E.; Palumbo, P.; Capria, M. T.; Cremonese, G.; Fulle, M.; Colangeli, L. (2006). "The dust coma of the active Centaur P/2004 A1 (LONEOS): a CO-driven environment?". Astronomy & Astrophysics. 460 (3). ss. 935-944. Bibcode:2006A&A...460..935M. doi:10.1051/0004-6361:20065189. 
  41. ^ Galiazzo, M. A.; de la Fuente Marcos, C.; de la Fuente Marcos, R.; Carraro, G.; Maris, M.; Montalto, M. (2016). "Photometry of Centaurs and trans-Neptunian objects: 2060 Chiron (1977 UB), 10199 Chariklo (1997 CU26), 38628 Huya (2000 EB173), 28978 Ixion (2001 KX76), and 90482 Orcus (2004 DW)". Astrophysics and Space Science. 361 (3). ss. 212-218. arXiv:1605.08251 $2. Bibcode:2016Ap&SS.361..212G. doi:10.1007/s10509-016-2801-5. 
  42. ^ Galiazzo, M. A.; Wiegert, P.; Aljbaae, S. (2016). "Influence of the Centaurs and TNOs on the main belt and its families". Astrophysics and Space Science. 361 (12). ss. 361-371. arXiv:1611.05731 $2. Bibcode:2016Ap&SS.361..371G. doi:10.1007/s10509-016-2957-z. 
  43. ^ a b Romanishin, W.; Tegler, S. C. (20 Haziran 2018). "Albedos of Centaurs, Jovian Trojans, and Hildas". The Astronomical Journal. 156 (1): 19. doi:10.3847/1538-3881/aac210. ISSN 1538-3881. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  44. ^ a b Barucci, M. Antonietta (2008). "Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope". The Solar System Beyond Neptune (İngilizce). University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-2755-7. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  45. ^ Di Sisto, Romina P.; Brunini, Adrián (Eylül 2007). "The origin and distribution of the Centaur population". Icarus (İngilizce). 190 (1): 224-235. doi:10.1016/j.icarus.2007.02.012. 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  46. ^ Tegler, S. C.; Romanishin, W.; Consolmagno, S. J., G. J. (5 Aralık 2016). "TWO COLOR POPULATIONS OF KUIPER BELT AND CENTAUR OBJECTS AND THE SMALLER ORBITAL INCLINATIONS OF RED CENTAUR OBJECTS". The Astronomical Journal. 152 (6): 210. doi:10.3847/0004-6256/152/6/210. ISSN 1538-3881. 
  47. ^ Wan, X.-S.; Huang, T.-Y. (2001). "The orbit evolution of 32 plutinos over 100 million years". Astronomy and Astrophysics. 368 (2). ss. 700-705. Bibcode:2001A&A...368..700W. doi:10.1051/0004-6361:20010056. 
  48. ^ a b de la Fuente Marcos, C.; de la Fuente Marcos, R.; Licandro, J.; Serra-Ricart, M.; Martino, S.; de Leon, J.; Chaudry, F.; Alarcón, M. R. (13 Mayıs 2021). "The active centaur 2020 MK4". Astronomy & Astrophysics. 649 (1). ss. A85 (15 pages). arXiv:2104.01668 $2. Bibcode:2021A&A...649A..85D. doi:10.1051/0004-6361/202039117. 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  49. ^ de la Fuente Marcos, C.; de la Fuente Marcos, R. (10 Ocak 2022). "Centaur 2013 VZ70: Debris from Saturn's irregular moon population?". Astronomy & Astrophysics. 657 (1). ss. A59 (10 pp). arXiv:2110.04264 $2. Bibcode:2022A&A...657A..59D. doi:10.1051/0004-6361/202142166. 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Centaur (küçük gezegen) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Kembali kehalaman sebelumnya