Demet Demir |
|---|
![]() Demet Demir bir LGBTİQ+ yürüyüşü sırasında konuşma yapıyor |
| Doğum | 04 Mart 1961 (63 yaşında)
Yalova |
|---|
| Meslek | Aktivist, Siyasetçi |
|---|
| Etkin yıllar | 1979-günümüz |
|---|
| Tanınma nedeni | LGBT hakları aktivizmi |
|---|
| Siyasi parti | 1920 TKP |
|---|
|
Demet Demir (d. 1961, Yalova), Türkiye'de LGBT hareketinin en önemli temsilcilerinden transseksüel lider.[1] Türkiye'de ilk kez LGBT bireylerine tüzüğünde yer veren Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nden 1999 yılında yerel seçimlere katılan ilk LGBT bireyidir.[2][3] 2007 genel seçimlerinde ise Isparta milletvekili adayı olmuştur.[4]
Yaşam öyküsü
Bulgaristan göçmeni fakir bir ailenin çocuğu olarak Yalova'da doğmuştur.[5] Anne ve babası beş yaşındayken boşanmıştır. Daha sonra annesi ve ablası ile İstanbul'a göç etmişlerdir.[6] Gece ortaokulunda okuyan Demir, 1980 yılında 1 Mayıs kutlamaları sırasında gözaltına alınmış ve 1982 yılında siyasi görüşleri nedeniyle 8 ay cezaevinde kalmıştır. 1996 yılında ameliyat olmuştur ancak kadın kimliğini mahkemenin uzaması nedeniyle 1.5 sene sonra alabilmiştir.[7] 1980 darbesinde İstanbul Ülker sokağını yer edinen travesti ve transseksüeller daha sonra Beyoğlu emniyet müdürlüğü yapan "Hortum Süleyman" lakaplı Süleyman Ulusoy tarafından sokaktan atılmak istenmiş ve işkenceye uğramıştır. Bu işkenceye uğrayanlardan biri de Demir'dir. Daha sonra Ulusoy'u dava etmiştir. Dava 2003 yılında sonuçlanarak Ulusoy 21 yıl hapis cezası almıştır. Ancak af yasası nedeniyle bu ceza ertelenmiştir.[8][9] Af Örgütü tarafından tarihte cinsel yönelimi yüzünden hüküm giyip düşünce suçlusu sayılan ilk insan olarak bilinmektedir.[10]
2000 yılında hayatı İngiltere'de bir tiyatroya konu edilmiştir.[11] 1997'de ABD'den Felipa de Souza Ödülü'nü alan ilk transseksüel olmuştur.
Gençlik ve aktivizme başlangıç hayatından şu sözlerle bahsetti:
"Bizim jenerasyon çok zorlu bir jenerasyondu. O dönemde televizyon tek kanallıydı ve siyah beyazdı. İnternet yok, cep telefonu yok, doğru dürüst ev telefonu bile yaygın değildi. Ben dünyada tek başıma olduğumu düşünürdüm. Sonra Bülent Ersoy’u görünce a demek ki bir kişi daha varmış benim gibi dedim kendi kendime. Yani bizden önceki jenerasyon 'Bir ben bir Zeki Müren' dermiş. Bizim jenerasyon da 'Bir ben bir de Bülent Ersoy' derdi. 1979 yılında daha önceden sempati duyduğum sol hareketle tanıştım. Akşam ortaokulunda öğrenciydim o dönemde. Okulumuzda İlerici Gençler Derneği (İGD) diye bir oluşum vardı, ben de o oluşuma katıldım. O dönemlerde sol hareket daha ahlakçıydı eşcinsellik fazlasıyla tabuydu. 1987 yılında evden ayrıldım..."[12]
LGBT ile ilgili çalışmaları
1980 Darbesi öncesi dönemden itibaren, transseksüel kimliğiyle LGBT hakları için çeşitli yürüyüş ve eylemlerde yer almıştır. LGBT hakları aktivizminin Türkiye'deki kurucularındandır. 1979'da okulunda faaliyet gösteren İlerici Gençler Derneği ile tanıştı ve böylelikle aktivizme başlamış oldu. Darbe sonrasında, Taksim-Cihangir bölgesinde bulunan diğer transseksüeller ile Ülker Sokak'ta yaşam mücadelesi vermişlerdir. 1985 yılına kadar Cihangir'de trans bireyler ilk gettolarını oluşturmaya başladılar.[13] 1987 yılında, Türkiye'deki ilk 8 Mart kadın yürüyüşünü yaptılar. Hortum Süleyman lakabıyla bilinen, eski Beyoğlu Emniyet Müdürü Süleyman Ulusoy, 1990'dan itibaren ilçe genelinde yaşayan transseksüel bireylere karşı harekete geçmiş ve Demir gibi trans bireyleri Ülker Sokak'tan atmak için çalışmalara başlamıştır. Demet Demir, 1991 yılında Başkurt Sokak'taki evinden gözaltına alınmış ve iki ay cezaevinde yatmıştır. O sırada yoğun işkencelere maruz kaldığını belirtmiştir.[12] Bu olaylar sonucunda, Cihangir'de yaşayan birçok transseksüel işkenceye uğramıştır. İşkence mağduru Demet Demir dahil 9 transseksüel 2000 yılında Hortum Süleyman hakkında suç duyurusunda bulundular.[14] 2003 yılında sonuçlanan davayla Süleyman Ulusoy, 21 yıl hapis cezasına çarptırılmış; ancak aynı yıl çıkarılan af kanunu kapsamında cezası ertelenmiş ve cezanın infaz edilememiştir[15]
1995 yılında Özgürlük ve Dayanışma Partisi'ne üye oldu.[12] 1999 yılında, LGBT bireylerine tüzüğünde ve kadrolarında yer veren, Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP)'den yerel seçimlere katıldı[16] ve 2007 yılında da Isparta milletvekili adayı oldu.[17]
Siyasi olarak LGBT hareketine bakışı
2007 yılında İstanbul LGBTT derneğinin kurucuları arasında yer aldı.[17] 2010'lu yılların başında Lambdaistanbul'un da kurucuları arasında olan Demet Demir, Lambdaistanbul ve İstanbul LGBTT'den atıldı.[12]
Demet Demir, Türkiye'deki LGBT hakları aktivizminin, Stonewall ayaklanmaları veya Avrupa ile ilişkili olamadığını ve kendi özelinde geliştiğini savunur.[18] Türkiye'deki LGBT örgütlerinin Avrupa ülkeleri ve Avrupa Birliği tarafından fonlandıklarını iddia etmiştir. Örgütlerin, aldıkları bu fon ile LGBT haklarının gelişimi için herhangi bir çalışma yapmadıklarını ve kendi üyelerinin kişisel menfaatleri için kullandıklarını iddia etmiştir. Bu konudan dolayı batı dünyasının LGBT hakları aktivizminden ayrılması gerektiğini savunur ve EBT (Eşcinsel, Biseksüel ve Transseksüel) kısaltmasını ilk kullanan kişidir.[12]
Bu konuda Demet Demir şu ifadeleri kullandı:
"Bizim zamanımızda maaşlı aktivizm diye bir şey, Avrupa’ya gidip gelme yoktu. Bu durum 2000’li yıllarda başladı. Biz Pürtelaş Sokak’ta yaptığımız isyanları Stonewall isyanından etkilenmiş de yapmış değildik. O zamanlar yurtdışı nedir bilmezdik. 30 yıldır ben hala Ülker Sokak’ta yaşıyorum. Herkes kaçtı gitti ama ben kaçmadım. Şimdilerde LGBTİ derneklerinde çalışan bizim jenerasyondan olan bazı trans kadınlar beni negatif yönde eleştiriyorlar."
"Köroğlu’nun güzel bir lafı vardır, 'Tüfek icat oldu mertlik bozuldu' diye; LGBTİ derneklerinde de fon icat oldu aktivizm bozuldu. Kaos GL ile başlayan bu yurt dışından fon alma işlemi, Lambdaistanbul ile devam etti. Ben ve arkadaşlarım Lambdaistanbul’da fon alma işine itiraz ettiğimiz için kovulmuştuk. Bizi dernekten attılar. 2013 yılında Ankara Kaos GL Derneği iki yıllık Gökkuşağı Projesi kapsamında İsveç’ten 2 milyon İsveç Kronu fon almış. Ben hayatımı feda ettim bu davaya bu harekete. LGBTİ mücadelesi şirketleşmiştir artık. Dedikoduları üretenler parayı alanlardır. Liberal eşcinsel örgütleriyle bir bağım yok. Onur Yürüyüşü festivale döndü." [12]
Lambdaistanbul ile ilişiği kesilen Demet Demir, Sosyalist EBT Hareketi olarak aktivizme devam etti.[19]
İlerleyen yıllarda, Mustafa Suphi'nin Türkiye Komünist Partisi'nin geleneğinden gelen insanların ve aynı geleneğe sahip 1980 darbesi öncesinde faaliyet gösteren İlerici Gençler Derneği üyelerinin birleşimiyle, 2012'de Türkiye Komünist Partisi 1920 ismiyle kurulan Toplumcu Kurtuluş Partisi'ne (TKP 1920) katıldı.[20]
Bağımsız olarak yürüttüğü, Sosyalist EBT Hareketi'yle çalışmalarına 2016 yılına kadar devam etti. 18 Mart 2017 tarihinde Tüm İlerici Gençler Derneği'ndeki LGBT bireyler ile İlerici EBT örgütünü kurdu.
Kaynakça
Dış bağlantılar
