Eski Latium (Latince: Latium Vetus veya Latium Antiquum), kuzeyde Tiber Nehri, doğuda Apenin Dağları, güneyde Monte Circeo, batıda Tiren Deniziyle çevrili antikçağ bölgesi. Üzerinde bulunduğu arazi Roma hesabına göre yaklaşık 50 mil (L Milia Passuum),[1]Mommsen'ın hesaplamalarına göre ise yaklaşık 1860 kilometrekareydi.[2] Günümüzde Lazio idarî bölgesinin merkezine denk gelmekle beraber, arkaik Roma şehrinin yerleşik halkı olan ve "Latinler" adıyla bilinen İtalik kavmin geleneksel meskun mahaliydi. Daha sonraları Rutuli, Volsci, Aequi ve Hernici kabileleri de burayı iskan etmiştir.[3] Buraya Eski Latium denmesinin sebebi, onu Romalıların daha sonra Latium dedikleri, sınırları içine güneydeki Monte Circeo ile Garigliano Nehri arasında kalan araziyi de katan bölgeden ayırmak içindir. Mezkur ileriki dönem bölgesi yalnızca Latium olarak anılmak dışında, "Ekli Latium" (Lat. Latium Adiectum) olarak da anılmıştır.
Yerleşim
Edebî gelenek
Latium'daki iskanla ilgili antik gelenekleri muhafaza eden en önemli edebî kaynak, Halikarnassoslı Dionysios'tur (en). Eserinin, Roma'nın antik devirlerini anlatan birinci kitabında Romalı ve Helen tarihçiler veya alimler tarafından dillendirilen tüm efsaneleri ve geleneksel hikâyeleri büyük bir titizlikle sıralamış ve tartışmıştır. Diğer bir önemli kaynak, Naturalis Historiae adlı eserinin üçüncü kitabında Eski Latium'daki yerleşimlere dair iki adet liste veren ve bunların artık mevcut olmadığını da ekleyen Yaşlı Plinius'tur. Titus Livius, Strabon, Festus ve Servius Danielis, diğer kaynaklardır.
Bu kaynaklara göre Latium'u çok erken zamanlarda iskan eden ilk kavimler Siculi ve Ligures kavimleriydi.[4] Kaynaklar buraya ilk yerleşen kavmin bunlardan hangisi olduğunu belirtmez. Yalnızca Servius, Siculi'nin Septimonium'dan (aşağı yukarı Roma bölgesi) Ligures tarafından kovulmuş olduğunu söyler. Festus tarafından bu iki kavmin, herhangi bir kronoloji belirtilmeden, koşut bir pasajda listelenmiş olduğu da düşünülürse, bu ifade erken gelenek içerisinde pek sağlam bir temele oturmuş görünmemektedir. Bu kavimler, önceleri Retae'ın iç bölgelerinde yaşayan ve göçe göçe en sonunda da Sicilya'ya yerleşen Aborgines kavminden gelen sürekli baskılara dayanamayıp zaman içinde bölgeden göçmek zorunda kalmıştır. Bu göç Troya Savaşı'ndan biraz önce veya sonra gerçekleşmiş görünmektedir.[5]Toponimi ve onomastik alanında bu iki kavmin izleri sürülebilmektedir.[6]Kavimlerin göçleri genelde iç bölgelerde bulunan tepelerin ve dağların eteklerinden düzlüklere doğru kaydedilmişse de, Argoslu Evandros efsanesinde olduğu gibi, Helen kolonilerinin hem denizden, hem de Oinotria kökenli olduğu sanılan Siculi kavminde[7] ve Daunia kökenli olduğuna inanılan Rutuli ve Ardea kavimlerinde olduğu gibi İtalya'nın güneyinden geldiğine dair kanıtlar vardır.
"Aeneas'ın altı yüz yoldaşıyla birlikte avdeti" ve Lavinium şehrinin kuruluşu hikâyeleri, Latium'da medeniyetin başlangıcı bağlamında kırılma anlarıdır. "Bir batında otuz yavru doğuran beyaz domuz" efsanesinin dinî bir anlamı vardır ve bu anlam bölgenin yeni sahipleri olan Latin cemiyetiyle ilgilidir (Triginta Populi Albenses, Alba Longalı Otuz Halk).[8] Bu hikâye, kuruluş mitinin olduğu kadar Iuppiter Latiaris kültüyle sınırlandırılmış olan Latin Birliği'ne matuf önemin de karakterini yansıtmaktadır.
Yaşlı Plinius'un listesi
Yaşlı Plinius'un hesaplamaları, Latium Vetus'ta daha sonraları kente dönüşen tüm merkezleri içermekten ziyade, Plinius'a göre kendi çağına hiçbir iz bırakmadan kaybolan merkezleri listeler. Bu yüzden Plinius'ta Anxur, Tibur, Cora, Ficulea, Nomentum, Praeneste, Gabii, Ardea, Aricia, Tusculum, Lavinium, Laurentum, Lanuvium, Labicum ve Velitrae gibi, o gün hala varlığını sürdüren merkezler (Eski Labicum müstesna) yoktur. Gelgelelim bahsettiği bazı merkezler de (örn. Tellenae) henüz yetmiş yıl önce Strabon tarafından ziyaret edilmişti, hatta bazıları da (örn. Pedum) kendi zamanında dahi mevcudiyetini korumaktaydı. Plinius'la ilgili bir diğer tartışmalı durum, elli üç adet kaybolan merkezden bahsetmesine rağmen bunların sadece ellisinin adını vermesiydi. Eserinin başka bölümlerinde Apiolae ve Amyclae merkezlerinden bahsetse de, hala bir merkez eksik kalıyordu:
"Bundan başka Latium'daki ilk bölge, duvarlarla örülü meşhur kentlerden (clara oppida) oluşur: Satricum, Scaptia, Politorium, Tellena, Tifana, Caenina, Ficana, Crustumeria, Ameriola, Medullum, Corniculum, şu an Roma'da bulunan Saturnia, şimdi Roma içindeki Ianiculum'da bulunan Antipolis, Antemnae, Camerium, Collatia, Amitinum, Norba, Sulmo ve bunlarla birlikte, Alba Dağı'ndaki kurban etinden pay alan Alba halkları: Albani, Aesolani, Accienses, Abolani, Bubetani, Bolani, Cusuetani, Coriolani, Fidenates, Foreti, Hortenses, Latinienses, Longani, Manates, Macrales, Munienses, Numinienses, Olliculani, Octulani, Pedani, Poletaurini, Querquetulani, Sicani, Sisolenses, Tolerienses, Tutienses, Vimitellari, Velienses, Venetulani, Vitellienses." (Nat. Hist. III.68 - 69)
Bu liste açıkça iki bölümden müteşekkil: Birincisinden clara oppida, diğerinden ise Populi Albenses diye bahsedilmiş. Bu bahsedilen son iki şehir ise (Norba ve Sulmo) aslında Latium Adiectum'un kapsamındaydı. MÖ 1. yüzyılda, Marius ile Sulla arasında patlak veren savaşta yıkılmışlardır.
İkinci bölüm Alba halklarının isimlerini verir. Bunlar Alba Dağları'nı ve Alba Tepeleri'ni mesken tutmuş yerel cemiyetlerdi. Bunlardan yalnızca bazıları kentleşme aşamasına geçebilmiş olup listedeki diğer isimler Tunç Çağı'ın tipik dağınık, çok merkezli, bir tapınak etrafında şekillenen arkaik yerleşim teşkilatlanmasına sahiplerdi. Bu durumda bu yerlerin çekim merkezi ise Iuppiter Latiaris tapınağı oluyordu. Birkaçı dışında (Fidenae, Politorium, Bovillae, Tolerium) bunların kesin meskenleri belirsizdir. Latinienses halkının, Ager Latiniensis bölgesindeki (Laurentum ve Lavinium civarı) yerleşimciler olması[9] ve Foreti halkının, daha sonraları Roma Forumu'nun kurulduğu bölgede yerleşmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Dionysios'un MÖ 495 yılında Roma'ya karşı savaşan Latin halklarından biri olarak saydığı Querquetulani halkının ise Querquetulanus Tepeleri'nde yerleşmediği neredeyse kesindir.
Dionysios'un listesi
Dionysius, Roma'nın Fidenae'ı zaptetmesi sonrasında Ferentium'da toplanarak Aricia'nın ve L. Tarquinius Superbus'un etkisiyle Roma'yla savaşma yönünde oy kullanan Latin Birliği üyelerini listeler:[10]
Niebuhr'un da altını çizdiği gibi, bunların toplamı "kutsal sayı" olan 30'u verse de, liste homojendir. Bu liste Populi Albenses'ten de, clara oppida'dan da mensuplar barındırır. Esasında merkezlerin çoğu yıkılmış ve krallık devrinde Romalılarca yeniden iskan edilmişti. Caenina, Politorium, Ficana, Cameria, Medullium, Corniculum, Collatia. Plinius'un clara oppida listesinde bulunan şu merkezler Dionysios'ta da bulunur: Satricum, Norba, Sulmo, Scaptia, Tellenae ve Bubentum, Corioli, Pedum, Querquetula, Tolerium ve belki Nomentum halkları.
Diğer kaynaklar
Coğrafyacı Strabon, Augustus döneminde tanımlanan, Eski Latium'u da kapsayan I. bölgeyi tanımlarken birçok eski kentten de bahseder. Bunlar Collatia, Antemnae, Fidenae ve Labicum gibi basit kasaba yerleşimleri, hususi tarım arazileri veya yeri değişmiş farklı bölgelerden; Apiolae, Suessa ve Alba Longa gibi ortadan kalkmış bölgelere kadar birçok yeri kapsar. Tellenae gibi, Alba Tepelerinin eteklerinde hala varlığını sürdüren bir şehir de vardır.
Tarihçi Livius ve lügatçi Festus ta birçok kentten bahseder.
Eski Latium araştırması: arkeolojik bulgular
Her ne kadar bilgeler ve bilginler uzun müddet boyunca Latium'daki antik merkezlerin yerini tam olarak belirlemeye çalışmışsa da (en azından son dört yüzyılda) ve Latium'daki yerleşimleri keşfetmek için yapılan onca arkeolojik çalışma ortada olsa da yine de antik kaynakların arkaik Latium'da bulunduğunu yazdığı merkezlerin yalnızca birkaçı bulunabilmiştir. Üstüne üstlük kazılarda otaya çıkan onca merkez hala tanımlanamamıştır. Bunun en büyük sebebi de yazının antikçağda az kullanılmasından kaynaklı olarak, elimizde epigrafik delil bulunmamasıdır. Kaynaklarda geçen birçok bölgenin kesin yeri hala meçhuldür. Vaziyeti çıkmaza sokan bir diğer önemli mesele, bazı antik yerleşimlerin erken orta çağda yeniden iskan edilmiş olmasıdır. Örneğin Labicum ve Collatia bu durumdadır. Eski Latium'un dışındaki Falerii bölgesi bu sık karşılaşılan durumun iyi bir örneğini teşkil eder. Arkeolojik bağlamda belirlenen bölgeler Satricum, Politorium, Ficana, Tellenar, Crustumerium, Corniculum, Antemnae, Collatia, Fidenae, Pedum Apiolae, Gabii ve belki de Querquetulum'dur. Alba Longa, Pometia ve Corioli hala belirlenememiştir.
En şüpheli ve en çok tartışmaya kapı açan yer Alba Longa'dır. Ascanius tarafından bulunduğuna inanılan ve Latinlere tam 418 sene boyunca yurtluk etmiş olan bu meşhur şehir hala sırlıdır: Bazı bilginlere göre bu şehrin henüz tanımlanamamasının sebebi, antik yazarların da bu şehrin esas yerini bilmemesidir ve bu bilgisizliğin sebebi de aslında Alba Longa'nın hiçbir zaman bir "şehir" statüsüne geçememiş olmasıdır. Bundan ziyade bu yer, tunç çağı tipinde, protohistorik kasabaların Alba Dağı'ndaki tapınak etrafında oluşturduğu bir kasaba kolektifidir. Bu görüşe göre o sıralarda insan yerleşimleri hala dağınıktı ve burası şehir aşamasına geçemeden terkedildi.[11]
Amitinum
Burası Roma'nın doğusundaki Corniculum Dağları'na lokalize edilmiştir ve Corniculum bölgesine yakındır. Bir yazıtta geçen pagus amentius ifadesi lokalizasyona yardımcı olmuştur.[12]
Antemnae
Bu bölge Roma'nın kuzeyine üç mil mesafede, Anio Nehri'nin batı kıyısında, Anio ile Tiber'in birleştiği yere çok yakın bir mesafede lokalize edilmiştir. Yerin ismi de "nehirler arası" demektir (Sabince; Lat. interamnes). Buranın bazı kalıntıları 1880 yılında Forte Antenne kalesinin yapımındaki temel kazma sırasında bulundu. Sonraki kazılar daha başka materyalleri açığa çıkardı. Bölge şu anda Roma'nın kent bölgesinin içinde kalmaktadır.
Romulus'un Tiber Nehri'nin batı kıyısını Anio'ya kadar kontrol etmek ve böylece Via Salaria aracılığıyla, Etruria ile bir iletişim yolu kurmak için harekete geçtiği sırada Romalılarca kolonize edilmişti. Antemnae'lılar ve Caeniae'lılar Roma yurttaşlığına kabul edilmişlerdi. Yine de sonuncusu MÖ 507'de olmak üzere çok kez isyana kalkışmışlardır.[13]
Alba halklarından Aesulani'nin yerleşimi Tibur'un yanında ve Bona Dea tapınağının hemen yakınındaki Aefulae askerî kampı ile birlikte belirlendi. Esas yerleşimcileri tarafından terk edilmiş, daha sonraları Romalılarca askerî bir kamp yapılmak üzere iskan edilmiştir.
Bolae
Halikarnassos'lu Dionysios ve Titus Livius'un sık sık bahsettikleri, Alba halklarından Bolani'nin bölgesi. Ya MÖ 6. yüzyıldan önce Aequi'lerce, yahut Coriolanus'un yönettiği savaşlar sırasında iskan edilmişti.[14] Sitenin yeri tam bilinmemekle birlikte Praeneste ile Labicum arasında olması muhtemeldir.
Corioli
Sitenin yeri büyük ihtimalle Alba Tepeleri'nin güneybatısında, Genzano ile Lanuvium arasında kalan bölgededir.
Pedum
Alba halkları menşeli Latin kentlerinin en önemlilerinden Pedum, Tibur ile Praeneste arasında, günümüzde Gallicano nel Lazio'nun yanındadır. Romalılarca Coriolanus tarafından alınmıştır.[15] Latin Birliği'nin MÖ 338 yılında feshiyle yerleşim sona ermiştir.
Tolerium
Dionysios'a (VII.26) göre Pedum'a çok uzak olmayan bir Alba halkları yerleşimiydi.
Vitellia
Latinler ile Aequi'ler arasındaki bölgeye lokalize edilmiştir.
Caenina
Caenina henüz tam belirlenememiştir. Anio Nehri yakınında, La Rustica denen yede, Etruria ile Campania arasındaki ticaret yolunun üstünde olabilir.[16] Festus'tan menkul, Eski Roma yerleşimine yakın bir yerdedir. Antemnae'da olduğu gibi esasen Siculi halkının yerleşim bölgesidir, Aborgines tarafından daha sonraları boşaltılmıştır.[17] Dionysios, Numitor'un çobanları tarafından kaçırılan Remus namına düzenlenen Lupercalia festivalinde, Romulus'un kurban kesmek için Caenia'da bulunduğunu anlatan bir söylenceden bahseder.[18] Bölge sünoisizme uğramış ve Romulus tarafından işgal edilip kralı Acron öldürülünce kültlerinin ve rahiplerinin (sacerdotes) bazıları Roma'ya taşınmıştır.[19] Dionysios'a göre Romulus bölge halkının aynı yerde yaşamasına izin vermiştir. Tabii yeni yerleşecek olan üç bin Romalı kolonistle beraber ve topraklarının üçte birini onlara pay etmek kaydıyla.[20] Cumhuriyet'in başlarında buranın adı hala anılıyordu: Publius Valerius Publicola'ya kurulan tuzağı ifşa eden Vindicius Caenina'lı bir savaş esiriydi.[21] Caenina ismi İndo-Aryan kökenli değildir.[22]
Cameria veya Camerium
Bu kent Roma'ya karşı defaatle savaşıp sonunda Romulus tarafından kolonize edilmiştir. MÖ 502 yılında yıkılmıştır. Roma'nın kuzeydoğusuna lokalize edilir. Kalıntıları henüz belirlenememiştir.
Collatia
Strabon, Collatia'yı Roma'dan 30 stadion uzakta lokalize eder: Onun zamanında bölge yalnızca tarla işlevi görmekteydi. Site her ne kadar henüz tam belirlenememişse de günümüzde Roma'nın doğusundaki Lunghezza'nın yakınına lokalize edilmektedir. Büyük olasılıkla şimdi Castello di Lunghezza'nın bulunduğu tepedeydi. Bu lokalizasyonu destekleyen diğer bir olgu da Lunghezza'nın, Via Collatina'nın sona erdiği yerde bulunmasıdır. Romalılar burayı işgal etip koloni haline getirmiştir. Livius bunların teslim oluşunu deditio in fide'nin (tam bir inançla teslimiyet) bir örneği olarak sunar. Collatia esasen Latin kral Silvius tarafından kurulmuş olup, Roma Cumhuriyeti'nin ilk iki konsülünden biri olan Lucius Tarquinius Collatinus'un da memleketidir.
Curniculum veya Corniculum
Günümüzdeki Montecelio'ya lokalize edilir (Guidolina). Tibur'a yakındır. Yan yana dizilmiş iki tepenin oluşturduğu iki boynuz şeklinden ötürü "Monti Cornicolani" (Boynuzcuk Dağları) olarak anılır. Demir çağına ait bazı materyallerle birlikte MÖ 7. - MÖ 6. yüzyıllara tarihlenen çanak çömlek parçaları, Montecelio yakınındaki kazılarda bulunmuştur.
Kent Tarquinius Priscus tarafından yıkılmıştır[23] ve Servius Tullius'un annesi Ocresia'nın memleketi olduğuna inanılmaktadır.
Crustumerium or Crustumeria
Crustumerium 19. yüzyıldan beri bilinmektedir. Roma'nın kuzeyindeki, Via Salaria üzerindeki Settebagni'ye, Marcigliana Vecchia'daki Riserva Naturale parkının bulunduğu yere lokalize edilir. Kent Castrimoenium veya Crusumeria olarak da anılır. Bu ismi kırsal bölgeden (Ager Crustuminus) ve burayı çevreleyen tepelerden (Montes Crustumini) almıştır. Servius'a göre burası da Siculi yerleşimiydi ve Sicel Clitemnestrus tarafından kurulmuştu.[24]Etimolojisi belirsizdir. "Gölet" anlamına gelen, Pre İndo-Aryan döneminin Avrupa kolunda türemiş olan crustulum'dan gelme ihtimali vardır.[25]
Crustumelium geçmişten bugüne arkeologların ilgi odağındadır. Eski Latium'daki kentleşmenin anlaşılabilmesi için önemli bir merkezdir. Veii ve Gabii'yi birleştiren ticaret yolunun üzerinde lokalize edilmiş olup Tiber'in sığlıklarına yakındır. Bu coğrafî konumdan dolayı da zengindir ve haliyle önemlidir.
Kent, 60 hektarlık bir alandı kapsamaktaydı. Duvarlar, dört veya beş adet normal parçayla birleştirilen paralel parçalardan oluşuyordu. Mezarlarda demir çağından kalma, beyaz ve kırmızıya boyanmış kaliteli çanak çömlekler, silahlar ve diğer türlü edevat bulunmuştur. Bu kent Aeneis'te de geçmektedir. Romalıların Sabin kadınlarını kaçırması hikâyesi de burada geçer. Romulus burada bir Roma kolonisi inşa etmiştir. Daha sonraları Roma'nın komşularıyla yaptığı savaşlarda da adı sık sık anılır. Edebî kaynaklar Crustumerium'un yıkımını MÖ 6. yüzyılın sonlarına tarihlerler.[26] Arkeolojik bulgulara göreyse kent MÖ 5. yüzyılda hala meskundu. Ancak MÖ 4. yüzyılda çökmüştü.[27]
Ficana
Ficana, Tiber'in batı kıyısına lokalize edilir. Günümüzde Acilia olan, antik zamanlarda daha düz ve hakim bir tepe olan Monte Cugno'nun dağlık arazisine lokalize edilir. Yerinin belirlenmesi, bir yazıt yardımıyla olmuştur. Ancus Marcius tarafından Politorium ve Tellenae ile birlikte iki kez yıkıldığı, kaynaklarda geçer. Alba Tepeleri ve Aricia'ya doğru olan iç kesimle ticaret yolu kuran bir liman olduğu için oldukça önemlidir.
Arkeolojik bulgulara göre bölge MÖ 4. yüzyılda hala zengin bir bölgeydi ve Roma istilasından sonra en geniş sınırlarına ulaşmıştı. Ostia geliştikten sonra, MÖ 4. - 3. yüzyıllarda git gide söndü. Kazılarda şehir surları, mahalleler ve mezarlık ortaya çıkarıldı. Uzun boyunlu, rölyefli, kazınmış, tipik MÖ 7. yüzyıl. Eski Latium tipi testiler, bölgenin erken dönemdeki yerel materyal kültürünün kalitesini göstermektedir. Ficana bölgesi günümüzde arkeoloji parkıdır.
Medullium or Medullia
Kaynaklarda Medullia olarak da geçen bu merkezin tam yeri belli değildir. Hostus Hostilius'un ailesinin ana yurdudur. Tullus Hostilius tarafından zaptedilmiş ama yıkılmamıştır. İsmi Ligurya kavimlerinden Medulli ile alakalı sanılmaktadır. Kelt tanrıçası Meduna ile de ilgisi var gibi görünmektedir.[28] Strabon[29] Medullia adında iki kentten daha bahseder. Biri batı Alperde, diğeri ise doğuda, Iapudia'dadır.
Politorium
Politorium, Roma'nın güneydoğusundaki Castel di Decima civarında keşfedilen yerleşim yerine özdeşleştirilir. Özdeşleştirme epigrafik kanıttan yoksundur. Cato merkezin kuruluşunu, Livius ve Dionysios zaptını, Ancus Marcius yıkılışını anlatır. Bölge halkı Aventinum'a taşınmış olmalılar. Bu, Roma'nın Ficana ve Tellenae'ın zaptını da kapsayan, denize doğru yaptığı ilk yayılma hamlesidir.
Kazılar istihkamı ve soylu kabristanını da ortaya çıkarmıştır.
Satricum
Satricum, Plinius'un clara oppida listesinin başında bulunur. Prehistorik Mater Matuta tapınağına yakın bölgede yerleşen Latinlerin ve diğer kavimlerin arasında önemli bir yere sahiptir. Le Ferriere'deki arkeologlarca tespit edilmiştir. Şu an Hollanda Kraliyet Enstitüsü tarafından, İtalyan otoritelerin asistanlığında süren bir kazı çalışması yapılmaktadır. 1977'deki kazı çalışmaları sırasında Lapis Satricanus isimli yazıt ortaya çıkarılmıştır.[30]
Scaptia
Livius'ta[31] geçen bilgiye göre bölgeye adını veren, orada yaşayan Romalı halktır. Lokalizasyonu henüz yapılamamıştır. Bazı bilginler buranın ya Tibur'un ya da Passerano'nun yanında olduğunu öne sürerler.[32]
Latium'daki Tarihöncesi yerleşmelere dair modern çalışmalar
Dilbilimsel ve antropolojik çalışmalar
Geleneğe göre ilk yerleşimciler Siculi ve Ligures'tir. Plinius, Latium yerleşimcileri olarak Aborgines, Pelasgia'lılar, Arcades, Siculi, Aurunci ve Rutulia'lıları sayar.[33] Siculi halkının kökeni ile ilgili olarak Syrakusai'lı Antiokhos'un öne sürdüğü, bunların Oenotria'lı olduğudur. Siculi halkı Aborgines tarafından, Pelasgia'lıların yardımıyla yurtlarından sürülmüştür. Antemnae, Fescenninum, Falerii, Saturnia ve Tibur, Pelasgia'lı yerleşimcilerdir fakat yerleştikleri yer Siculi halkının ilk yerleştiği yer olabilir.[34] Festus'a göre Siculi halkı Sabinler tarafından kovulmuştu. Solinus bunlardan, Aurunci ve Pelasgia'lılarla birlikte İtalya'nın en eski kavimleri olarak bahseder. Sicania'lılar da Solinus'ta geçen halklardandır. Plinius, Vergilius, Aulus Gellius ve Macrobius da Sicania'lılardan bahseder. Gramerci Servius'a göre Crustumerium, Siculi halkının orijinal meskeniydi.
İlişkilendirilen bir diğer gelenek, Syrakusai'lı Philistos'tan gelir. O da Siculi Ligures adında, kralının adı Sikelos olan bir halktan bahseder. Lesbos'lı Hellanicus'u üstadı kabul eden Bizanslı Stephanos da bu geleneğin takipçisi olmuştur.
Bu antik gelenekler bilginlere bu halkların izlerini takip etme yolunda ilham vermiştir. Wolfgang Helbig, Alba Longa isminin birçok Liguria yerleşiminin isminde yaşadığına dikkat çekmiştir. Albieis, Albium Intemelium, Albium Ingaunum, Alba Pompeia vb. Alba Pompeia ile ilgili olarak, Latincede "beyaz" anlamına gelen "albus"un burayla özdeleşemeyeceği, zira bölgedeki volkanik kayalıkların kesif bir gri renge sahip olduğu söylenmektedir.[35]Giuseppe Sergi[36] de Tiber'in eski adının Albula olduğunu belirtir. Bu isim de Ligures ve Siculi halklarının izlerinin olduğu her yerde defaatle karşımıza çıkmaktadır.[37] Ligures ile Siculi halkları arasında ilişki kuran bir diğer önemli bulgu da, Sgurgola'daki kazıda bulunan, tıpkı Arene Candide adlı Ligures yerleşimindeki gibi, kırmızıya boyanmış bir iskelettir. Sergi sonuç olarak Siculi ve Ligures'in aynı soydan olduğunu ancak ayrı yaşadıklarını ve zaman içinde farklı iki halka dönüştüklerini öne sürer. Kimlikleri, Latium'da ve buna benzer şekilde diğer İtalya bölgelerinde bulunan toponimlerce delillenebilir. Strabo ayrıca Alplerin eski adının Albia olduğunu aktarır.
Diğer bağlantılar arasında Bracciano Gölü'nün antik ismi olan Sabatinus Lacus ve bunun kıyısındaki Sabatum şehri, ismi Ön İndo-Aryan *sāb- (Tr. Su) kökeninden gelen ve Vada Sabatia ismiyle de bilinen Sāpis Nehri bulunur.[38]
Ekonomi
Bölge genel olarak verimliydi. Ziraat alçak kesimlerde yaygındı. Toprak tahıl ve bakliyatça verimliydi. Tepelere üzüm bağları dikilirdi. Setinus, Albanus, Signinus gibi merkezlerin şarapları iyi veya yüksek kalitedeydi.[39] Yüksek kesimler daha çok hayvancılık için kullanılırdı. Gabii, kireçtaşı madenleriyle ünlüydü. Bu maden Roma'nın da dahil olduğu civar bölgelerde inşaat malzemesi olarak kullanılırdı.[40]El sanatları (demircilik ve çanak çömlekçilik) da gelişmişti.
^Festus s. v. sacrani p. 424 L: "Sarani, Retae'dan hareket eden ve Siculi ile Ligures halklarını Septimonium'dan kovan kavmin adıdır."; Servius Danielis Ad Aeneidem XI 371, VIII ; Halikarnassos'lu Dionysios RA I.12.2 Sophocles'in Oenotria'lılar ve Ligures üzerine yazdığı Triptolemus'u alıntılar.
^Dionysius of Halicarnassus Roman Antiquities I 22 citing Antiochus of Syracuse, Philistus and Thycidides.
^See the works by G. Sergi, F. Ribezzo, G. Devoto, G. Alessio and A. Grandazzi cited below.
^R. E. A. Palmer The Archaic Community of the Romans Cambridge 1970 p. 106 n. 3; A. Alföldi Early Rome and the Latins Ann Arbor 1965, p. 132; G. Wissowa RE 1279.
^A. Amoroso "Crustumerium: a frontier settlement" in Bollettino di Archeologia 2001.
^G. Alessio "Genti e favelle dell'antica Apulia" Cressati Taranto 1949 p. 17 n. 3 (= Archivio Storico Pugliese II 1949) citing Holder Altceltische Sprache II col. 528: cfr.
