Gürcistan Kıpçakları ya da Gürcistan'daki Kıpçaklar,[a]Kıpçaklar, Orta Asya'dan Batı Avrupa'ya uzanan geniş bir bölgede yaşayan eski bir Türk göçer halkıdır. Gürcistan da dahil olmak üzere bölgedeki birçok ulusun tarihinde önemli bir rol oynamışlardır. Gürcistan kralları 12. ve 13. yüzyıllarda Kafkasya'daki güçlerinin zirvesindeyken binlerce Kıpçak paralı asker topladılar ve hizmetlerini komşu Müslüman devletlere karşı başarıyla kullandılar. Bu kavim, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.[1]
Gürcü ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. 1048 yılındaki Pasinler MuharebesindeBizans İmparatorluğu tarafında Selçuklulara karşı savaşan Gürcü Krallığının ordusunda Kıpçaklar da bulunmaktaydı.[2]
11-20. yüzyıllardaki Gürcü yazılı eserlerinde rastlanan ve farklı zamanlarda Eski ve Yeni Gürcü diline geçen Türkçe özel şahıs adları bulunmaktadır.[3]
PeçeneklerAlanların yakınında yaşardı... Ayrıca Cikler (ჯიქ) vardı. Yıllar sonra Peçenekler ve Cikler Türkler (Uzlar) tarafından yerlerinden edilince Peçenekler batıya doğru gittiler, Ciklerse Abhazya sınırına yerleştiler.
”
Arka plan
10. yüzyıl başında Kuzey Çin’de (Mançurya ve Doğu Moğolistan'da) Moğol dillerini konuşan halklarca (Moğol ve Tatar) Hitay (Kitan) Devletinin kurulması sonucu doğudan bugünkü Kazakistan'ın kuzeydoğusuna Türk halklarının göç akınları karşısında Türk dillerini konuşan Kimek (Yimek) ve Kıpçak boy birliği olan Kimek Hanlığını zayıflatmış ve birlik parçalanmıştır.[4] Kimek-Kıpçak boylarının güneye doğru yayılmaları 10. yüzyılın sonu ve 11. yüzyılın başında gerçekleşmiş, hatta Sırderya’nın aşağı kısmına kadar yayılmışlardır. 11. yüzyılda Kıpçaklar artık Don Nehri’ne kadar uzanan geniş bir bölgede yaşamaktaydılar ve buralara Kıpçakların yerleşmesinden sonra bölgenin adı «Kıpçak Bozkırı» ya da «Deşt-i Kıpçak» olmuştur.[4] İlk kez Orhun-Yenisey Yazıtlarından 759 yılına ait Moyen Çur Yazıtında geçen Kıpçak ~ Kıfçak kelimesi Kimek-Kıpçak birliğinin parçalanmasından sonra Doğu ve Batı Kıpçakları olarak kullanılmaya devam etmiştir.[4] 11. yüzyılın ortalarında Toksaba sülâlesinin (boyunun) idaresi altında Kumanların esas kısmı ve Kıpçak boylarının önemli bir bölümü şimdiki Kazakistan topraklarından Güney Rusya'ya ve Karadeniz yakınlarındaki bozkırlara göç etmeye başlamış ve bunun sonucunda da Kıpçakların İdil (Volga) nehrinin doğusunda kalan Doğu Kıpçakları (ya da Doğu Deşt-i Kıpçak Kıpçakları) ile batısında kalan Batı Kıpçakları (ya da Batı Deşt-i Kıpçak Kıpçakları) olmak üzere iki etno-bölgesel ulusu ortaya çıkmıştır.[5]
Tarihte adı geçen bu Kıpçakların Orta Türkçe dönemine ait Kıpçak Türkçesi (Eski Kıpçakça) yazı dili olarak üç ayrı kolda gelişim göstermiştir: Altın Orda Kıpçakçası (ya da Bozkır Kıpçakçası 13-16. yy), Memlûk Kıpçakçası (14-16. yy), Ermeni Kıpçakçası (16-17. yy).[6] Yeni Kıpçakça denen ve Kıpçak birliğinden köken alan Türk halklarının daha sonra oluşmaya başlayan dilleri günümüzde Kıpçak dilleri adıyla bir grup oluşturur.
Doğu Kıpçakları
Doğu Kıpçak boyları bir zamanlar hakimiyetleri altında bulundukları Kimek boyları ve Yenisey Kırgızları (Eski Kırgızlar) ile birleşerek Kırgız (eskiden Ruslarca Kara Kırgız) adı altında Altay, Yedisu ve Tanrı Dağlarında hayatlarına devam etmiştir.[4] Batı Altay veya Doğu Kazakistan denen yerlerde yaşayanları tarihî literatürde Doğu Kıpçakları olarak adlandırılırlar. Büyük çoğunluğunun Kimeklerle karışıp Kırgızlaşan Kıpçaklar olduğu sanılan Doğu Kıpçaklarının bir kısmı daha sonraki dönemlerde özellikle Güney Altay ve Yedisu bölgesinde kalanlar bugünkü Kazak (eskiden Ruslarca Kazak-Kırgız ya da Kırgız-Kaysak[7]) halkının oluşmasında büyük rol oynamışlardır.[4] 18. yüzyılda Ruslar ve Kalmuklar Kırgızlaşan Kıpçakları Kırgız olarak bildikleri için Kazaklara Kırgız demişlerdir.[4]
Batı Kıpçakları
Batıya giden Kıpçaklar ise asırlar içinde büyük maceralar yaşamıştır.[4]Avrasya'nın geniş bozkırlarını fethedip Kumanlarla birlikte 11. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar doğudan batıya yönelerek Karadeniz ve Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlardagöçebe yaşayan Kıpçak konfederasyonundan Türk halklarının toprakları 13. yüzyıl başlarında Moğol istilaları sırasında Moğollar tarafından ele geçirilmiştir.[8][9]
Kafkasya Kıpçakları
Kafkasya Kıpçakları (ya da Kafkasya Tatarları), Batı Kıpçaklarından köken alan Türk halklarının Kafkasya'daki temsilcileridir ve günümüzde Nogaylar, Karaçaylar, Balkarlar, Kumuklar ve Urumlar gibi halklara ayrılırlar.
Daha önce 10. yüzyılda görülen Bun Türkleri hariç, 11. yy sonu ve 12. yy başlarında Gürcistan'a yetmiş yıl arayla iki ayrı zamanda büyük sayıda Kıpçak göçü görülür. Bunlar birbiriyle karıştırılmaması için Gürcü kaynaklarında Eski kıpçaklar (1118 tarihinde ilk gelenler) ve Yeni Kıpçaklar (1185 tarihinde son gelenler) biçiminde geçerler.[10][11][12][13] Moğollar 1220-1223 ve 1235-1330 yıllarında Kafkasya ve Gürcistan'ı istila etmiştir.
Paralı askerliğe yatkın olan Kıpçakların cesareti ve savaşçı ruhu Macar, Bulgar, Rus ve Gürcü ordularında yaygın biçimde söz edildiği gibi Rus, Macar, Bulgar, Sırp, Gürcü ve Yunan tahtlarına da Kıpçak kökenli yöneticiler oturmuşlardır.[10]
Bun Türkleri
Bun Türkleri (Gürcüce: ბუნ-თურქები[14] bun-turkebi): Eski Gürcü kroniği Moktsevay Kartlisay'da (მოქცევაჲ ქართლისაჲ) yer alan 10. yy sonlarına ait Šaṭberd kodeksinde Kura Nehri boyunca Sarkine (sarḳine-kalaki სარკინე-ქალაქი), Kaspi (ḳasṗi კასპი), Urbnisi (urbnisi ურბნისი) ve Odzrake (oʒraqe ოძრაჴე) adlı dört köy ve kasabada ikamet eden Bun Türklerinden azılı kabilelerin görüldüğü kaydedilmiştir:[15] Daha sonraki kronik olan Kartlis Tshovreba'da Bun Türkleri ile Kıpçaklar birlikte sıralanmıştır: ბუნთურქად და ყივჩაყად (bunturkad da q̇ivčaq̇ad)[15]
Transkripsiyon (ilk kelimesi ve son cümlesi hariç)
İngilizce çevirisi
პირველ ოდეს ალექსანდრე მეფემან ნათესავნი იგი ლოთის შვილთანი წარიქცინა და შეჴადნა იგინი კედარსა მას ქუეყანასა, იხილნა ნათესავნი სასტიკნი ბუნ-თურქნი, მსხდომარენი მდინარესა ზედა მტკუარსა მიხუევით, ოთხ ქალაქად, და დაბნები მათი: სარკინე-ქალაქი, კასპი, ურბნისი და ოძრაჴე, და ციხენი მათნი: ციხჱ დიდი სარკინისაჲ, უფლის-ციხჱ კასპისა, ურბნისსა და ოძრაჴისაჲ.[16]
odes aleksandre mepeman natesavni igi lotis šviltani c̣arikcina da šeqadna igini ḳedarsa mas kueq̇anasa, ixilna natesavni sasṭiḳni bun-turkni, msxdomareni mdinaresa zeda mṭḳuarsa mixuevit, otx kalakad, da dabnebi mati: sarḳine-kalaki, ḳasṗi, urbnisi da oʒraqe. (MK.S 320,2–65)[15]
“After Alexander the King (had) conquered the descendants of the children of Lot and dispelled them into the land Ḳedar (?), he saw the fierce tribes (of) the Bun-Turks who resided along the river Kur, in four cities, and their villages (were) Sarḳine-City, Ḳasṗi, Urbnisi and Oʒraqe.”[15]
Fransız doğubilimci Brosset'ye göre Bun-Türkleri Turanlı bir kavimdir. Gürcü dilci N.Y. Marr'a göre Bun-Türk'ü yerli Türk anlamına gelmektedir.[17] Bazı âlimler, Bun-Türkleri Hun Türkleri olarak da gösterirler. Bütün bu görüş ve iddiaların odak noktasındaki Bun (ბუნ) ile Hun (ჰუნ) denkliği ya da dönüşümü Jost Gippert tarafından irdelenmiştir.[15]
Eski Kıpçaklar: Karadeniz-Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırlardan inen Kuman-Kıpçak Türkleri ile Gürcüler arasındaki ilk karşılaşma 11. yüzyılda olmuş ve genelde bu ilk ilişkiler sakin geçmiştir. Kuzeyden gelen bu yeni Türk unsurlar, Gürcü kaynaklarında çoğunlukla Kıpçak olarak geçmekle birlikte, nadiren Koman adıyla da anılmaktadır.[1]Kiev Knezliği bünyesindeki Doğu Slavları tarafından defalarca yenilgiye uğratıldıktan sonra, 1095-1106 tarihleri arasında Kıpçakların bir kısmı Şarukan'ın (Şaragan შარაღან) oğlu Atrak (Atraka ათრაქა, Artuq) önderliğinde kavimlerinden ayrılmış ve 750 km doğuya göç edip Alanların (Osetlerin) yanına yerleşmişlerdir.[1] Böylece, Kıpçaklarla güney komşuları Gürcüler arasında temas kaçınılmaz hale gelmiştir. 1106 yılında Bagrationi Hanedanından Gürcü kralı IV. David ilk karısından boşanıp Kıpçak lideri Atrak'ın kızı Guranduht (გურანდუხტი Guranduxṭi) ya da Guaranduht (გუარანდუხტი Guaranduxṭi) ile evlenmiştir.[1][13][19] Daha sonra, hâlâ birleşik krallığının dışında bulunan Kvemo Kartli'deki Tiflis Emirliği'ni (თბილისის საამირო) kendisine katmak ve o sıralarda Gürcistan'ı egemenliği altına alan Selçuklulara karşı koymak için Kıpçak savaşçılarını ülkesine çağırmıştır.[1] Dönemin (12. yüzyılın ilk yarısı) Ermeni yazarı Edessalı Mateos 1121 yılındaki Didgori Muharebesinde kral David'in yanında savaşa katılan 15.000 Kıpçak askerinin bulunduğunu kaydetmiştir.[1] Dört asırdır Müslümanların yönetimindeki Tiflis 1122 yılında Kıpçaklar sayesinde Gürcü Krallığının eline geçmiştir.[20] Kıpçakların tam olarak ne zaman geldikleri hiçbir yerde kayıtlı olmasa da, kabul edilen tarih 1118'dir.[1] Modern Gürcü tarihçilerinden akademisyen İvane Cavahişvili (ივანე ჯავახიშვილი 1876 – 1940) Kıpçakların Gürcistan'a gelişlerinin, "yerleşmeleri, eğitimleri ve teşkilatlanmalarının" 1118'den 1120'ye kadar sürdüğünü ifade etmekte, Kıpçaklann yaz ve kışları Gürcistan topraklarında geçirdiklerini ileri sürmektedir. İlk gelenler Kartli'ye yerleştirilmişlerdir.[1] Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba'da yazılan bilgiye göre, 40.000 Kıpçak ve 5000 kölemen/köle sipahi (monaspa) Gürcistan'a göç etmiştir. Gürcistan topraklarına ilk dalga olarak gelen bu Kıpçaklara, yetmiş yıl sonra gelen ikinci dalga Kıpçaklardan ayırmak için Gürcü kaynaklarında Eski Kıpçaklar denir.[12]
Hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan konar-göçer Kıpçakların yaşam tarzına çok uygun olduğu için yeni gelenler sınır (uç) bölgelerine yerleştirilmiştir.[1] İskân edilen Kıpçaklar genellikle Selçuklu Türkmenlerinin sınır bölgelerine yerleştirilmişlerdir.[13] Gürcü krallığının sınırlarını korudukları gibi, sınır ötesi civar bölgeleri de yağmalıyor, ganimetlerin bol olması sayesinde ülkeye ve iktidara bir sorun çıkartmıyorlardı. David'in vakanüvisinin kayıtlarına göre, diğer ülkelerin elçileri sık sık hediyeler getirip barış huzur ve "ülkelerinin Kıpçaklar tarafından tahrip edilmemesini" talep ederlerdi".[1] Gürcistan'a ilişkin araştırmaların çoğunda hakim olan görüş doğrultusunda, Kral David'in vakanüvisine göre, Kıpçakların Gürcü topraklarında yerleşmesi iyi bir şeydi, zira ülkenin siyasi ve askeri hayatında önemli rol oynuyorlardı.[1][21] David'in vakanüvisi bir seferinde 15.000 savaşçıdan bahseder.[1]
İngiloylar tarafından meskun olunan ve günümüzde Azerbaycan sınırları içinde kalan Saingilo bölgesinde Kıpçak adlı bir yer ve nehir adı bulunmaktadır.[1]
Doğu Slav kronikleri "Hypatian Codex"'de bir pasajda ilişkili olarak Vladimir Monomah'ın ölümünün ardından (1125) bir elçi, Ör adındaki bir ozan, Otrok'un Don Nehri yakınında yaşamış kardeşi Sırçan tarafından ona geri dönmesini ısrar etmesi için yollandı. Ör'ün ısrarları ve şarkıları faydasızdı ta ki o biraz yawşan, memleketi steplerin çimenini getirene kadar. Bununla birlikte Otrok hüzünlenerek güvenlikten ve "yabancı topraklar"da kazandığı ününden vazgeçmeye karar verdi ve Kiev prenslerinin en ünlü rakibi Könçek'in babası olacağı steplere geri döndü ( 14. yüzyılda yaşamış Çağatay Han'ı Könçek ile karıştırılmamalıdır.)[22][23][24]
Tamar'ın ilk kronikleri “Yeni Kıpçaklar” teriminden bahseder. Bazı tarihçiler “Yeni Kıpçaklar” ifadesinin yeni gelen Kıpçaklar demek olduğunu düşünürler. Bununla birlikte bazı tarihçiler “eski Kıpçaklar” terimini ortaya sürerler. Bu tarihçilere göre IV. Davit döneminde gelenler eski Kıpçaklar iken Tamar döneminde gelenler ise “yeni Kıpçaklar”dır. Bu görüş Kıpçakların sürekli Gürcistan'a geldiği ve yerleştiği şeklindeki yanlış bir sanı üzerine kuruludur. Bu yanlış algılayış Davit'in kroniklerindeki 50,000 sayısının yanlış yorumlanmasını takip eder. “Eski Kıpçaklar” ifadesi kroniklerde bulunmamaktadır, bu ifade akademik literatürde ortaya çıkmıştır. Bu iki ifade eşit değildir ve aralarında önemli bir fark bulunmaktadır. “Yeni Kıpçaklar” Gürcistan'da yaşamadılar ve orada bir süreliğine askerlik görevi için geldiler. P. Sikharulidze'nin önermesi --“yeni Kıpçaklar” ifadesi muhtemelen 19. yüzyılda Hristiyanlığı yeni kabul eden Gürcüler “yeni Kartveller” (Yeni Gürcüler) ifadesinde olduğu gibi Hristiyanlığı kabul eden Kıpçaklar demektir.-- ayrıca dikkate alınmalıdır. Hatırlanabilir ki İngilo “yeni gelen” ifadesi yine din değiştirenleri ifade eder ancak bu sefer İslamı kabul eden Gürcüleri ifade etmektedir.[25]
Yeni Kıpçaklar 1185
Geçit vermeyen Kafkas Dağlarında Kıpçakların Gürcü topraklarına geçerken kullandıkları ana güzergâh olan Daryal Geçidi o zamanlar Alanların toprağında idi (günümüzde ise onların ardılları olan Osetlerin toprağındadır), 190612. yüzyılda Kuman-Kıpçakların (Polovtsy) toprakları Karadeniz ve Kafkasların kuzeyinde Doğu Slavlarının (Russia) güneyinde yer alır
Yeni Kıpçaklar (Gürcüce: ახალი ყივჩაღები ahali q'ivçağebi ya da ყივჩაყნი ახალნი q'ivçaq'ni ahalni): Rus yıllıklarının verdiği bilgilere göre, 1174'te Kıpçaklar Kobyak (Кобяк) ve Kıpçak hanı Atrak'ın oğlu Konçak (Кончак) adlı başbuğların idaresinde Pereyaslav (Переяслав ya da Preyeslav)’a hücum etmiş ve 1177’de Ruslara vasal olan Oğuz-Uzlardan (Торки) Berendilerin altı şehrini almış, Rostovtsev yakınlarında Doğu Slav (Rus) alaylarını mağlup edip pek çok esir almışlardır.[13] Rus yıllığı, Konçak’ın yanında ateşli silah atan bir asker ile kendi kendine atılan otomatik okların bulunduğunu, bir okun elli askere karşılık geldiğini belirtiyor. Bu ateşli silahın mahiyeti tam olarak bilinmiyor.[13]İgor DestanıDoğu SlavlarındanNovgorod-Seversk knezi İgor Svyatoslaviç'in 1185 yılında Kumanlara (Kuman-Kıpçaklar) karşı giriştiği başarısız seferini konu alır. 1186’dan itibaren Ruslar Kıpçakları püskürtmeye başlamış ve bundan dolayı Kıpçakların Kafkaslara ve Gürcistan’a ikinci büyük göçü gerçekleşmiştir.[13] Kafkasya'da Kıpçaklar ile Gürcistan arasında doğrudan bir toprak teması yoktu ve her ikisinin arasında Alanlar (günümüzdeki Osetlerin atalarını oluşturan ana halklardan biri) bulunuyordu.[10] Günümüzde Gürcistan (Güney Osetya) ile Rusya (Kuzey Osetya-Alanya) arasında Kazbek Dağının doğusunda bulunan ve Demirkapı olarak da bilinen Daryal Geçidi (ki daha çok Müslüman Kıpçakların kullandığı Dağıstan'daki Hazarların Kapısı denilen Derbend geçidinden ayırmak için daha çok Hristiyan Kıpçakların kullandığı Daryal geçidine Alanların Kapısı adı da verilir) Alanların kontrolündeydi ve bu geçit kullanılarak Kıpçakların ikinci dalgası Gürcistan topraklarına geçmiştir.[10] Kıpçak Hanı Sevinç’in kardeşi Savalt, ittifak ve yerleşmek üzere çok kalabalık bir ordu ile gelmiş bulunuyordu.[26]III. Giorgi dönemindeki kayıtlarda zaman zaman savaşlara çağrılan bir kavim olarak Kıpçaklardan bahsedilmektedir. Gürcü kronikleri yeni ve eski Kıpçaklar arasında ayrım yapar.[10] Giorgi'nin kızı ve ardılı Tamar dönemindeki (1184-1207) Kartlis Tshovreba'nın vakanüvisi "yeni" Kıpçaklardan bahseder; "Yeni Kıpçaklar", muhtemelen Hristiyanlığı kabul eden Kıpçakları tanımlıyordu, zira F. Sikharulidze'ye göre Hristiyanlığı sonradan kabul eden Gürcülere de "yeni Gürcüler" denmekteydi.[1] Hristiyanlaşıp (გაქრისტიანებული) Gürcüleşen Kıpçak memurlar «Kıpçaklığını kaybetmiş» (ნაყივჩაღარი naqivçağari ya da ნაყივჩაყარი naqivçaqari)[27] Gürcü olarak telakki edilmiş ve bunlar aznavur denen Gürcü soylularının (აზნაურნი aznaurni ya da აზნაურები aznaurebi) kanlı isyanlarında kilit rol oynamışlardır. Bu Kıpçalıktan çıkıp Gürcüleşen Kıpçaklar arasında Gürcü ordusunun başkomutanı (amirspasalar) ve içişleri bakanı (mandaturtukhutsezi) Kubasar (ყუბასარი Qubasari) ile Kutlu Aslan öne çıkar. Tamar'ın vakanüvisi ayrıca Kıpçak hanı Sevinç'in kardeşi Savalt'ın Gürcistan'da askerlik yaptığından da bahseder.[1] Gürcü ordusundaki Kıpçak paralı askerlerin ücretlerini karşılayan ve sakıpçako (საყივჩაყო saq'ivçaq'o საყივჩაღო saq'ivçağo ya da "saqipchake" Kıpçak yararına[1]) adı verilen haracın III. Giorgi'nin hükümdarlığı döneminde toplanmaya başlandığı tahmin edilmektedir. Bu haracı toplayan resmî görevli anlamına gelen "mosaqipcahke" terimine VIII. Davit (1273-1311) tarafından yayınlanan 1297 tarihli bir belgede rastlanmaktadır.[1] Yeni Kıpçaklardan bir kısmı kraliyet ordusuna katılmayı reddedip, Gence ve Aran gibi Azerbaycan şehirlerine inmiştir.[13] Kıpçaklar, Moğolların Gürcistan seferi sırasında 1230'dan itibaren bölünmüş ve bir kısmı Moğol ordusuyla karışmıştır.[13]
Mirası
Bazı tarihçiler, David'in vakanüvisinin "Kıpçaklann büyük çoğunluğu gün be gün Hristiyan oluyordu" biçimindeki ifadelerini fazla büyüterek, Kıpçakların Gürcüceyi kolaylıkla öğrendiğini ve hızla asimile olduğunu iddia etmektedir.[1]
Gürcü yazılı eserlerinde (11-20. yüzyıllar) ve çeşitli tahrir defterlerinde (statistikuri aghtserilobani) geçen Türkçe özel isimler Marine Janashia'ya göre Gürcüce'ye Oğuz grubuna giren Anadolu Türkçesi, Azeri Türkçesi ve Kıpçak grubuna giren Kafkas Türk dillerinden (Karaçay-Balkar ve Kumuk) intikal etmiştir. Gürcülerin Hazarlar, Peçenekler, Kıpçaklar ve Moğollarla irtibatlı oldukları tarihten bilinmektedir. Kafkasya'da sakin bulunan Türk kabilelerine ait özel isimler de, ekseriyetle, Svan dilinde ve Gürcistan'ın dağlık bölgelerindeki lehçelerinde göze çarpmaktadır. Yazılı kaynakların yokluğu sebebiyle, Karaçay-Balkar ve Kumuklara ait olan bu özel isimlerin hangi yüzyılda Gürcistan'ın dağlık bölgelerindeki lehçelere nüfûz ettiğini tayin etmek ise artık gayr-ı mümkün görünmektedir. Karaçay-Balkar ve Kumuk dillerinin henüz oluşmadığı dönemlerde, Eski Gürcistan'da yayılmış olan Türkçe özel isimler arasında ასლანი “Aslani” («aslan») ile buna dayalı ასლანაძე “Aslanaჳe”, ასლანიშვილი “Aslanišvili”, ასლანიკაშვილი “Aslanik‘ašvili” gibi aile adları diğer Türk adlarıyla birlikte görülür.[3]
Gürcistan'a yerleşen bu Kıpçakların Ahıska Türklerinin atalarından biri olduğu da ileri sürülmektedir.[28][29]
Akdes Nimet Kurat'a göre, Gürcistan’a giden Kumanlardan büyük bir kısmı dönmemiş, orada kalmış ve türlü ovalarda yerleştirilmişlerdir. Doğu Anadolu’da ve Çıldır gölü çevresindeki Kıpçaklar işte bunların halefleridir.[30] Böylece bu Kıpçaklar hem bugünkü Ahıska Türklerinin hem de Artvin, Ardahan, Oltu, Tortum, Narman halkının etnik oluşumunda pay sahibi olmuşlardır.[31][32]
Oğuz ve Kıpçak Türklerinin kaynaşıp harmanlandığı bir coğrafya görünümü veren Ahıska bölgesi ağzı, Türkiye'nin kuzeydoğusunda yer alan Artvin ilinin Ardanuç, Artvin Merkez, Yusufeli, Şavşat ilçeleri, Ardahan ilinin Posof ve Çıldır ilçeleri ile büyük ölçüde paralel, Erzurum’un Çoruh ırmağı ve kollarındaki yerleşim birimleri ile pek çok özellik bakımından ortak, bazı hususlarda ise Doğu Karadeniz ağızları ile de ortaklaşan yönlere sahiptir.[33]
Anadolu ağızlarının oluşumunda Oğuz dışı Türk boylarının da etkisi görülmektedir. Karadeniz sahil şeridinde özellikle İzmit, Bartın, Tirebolu ve Artvin'de yoğun olmak üzere, Anadolu'nun her tarafından serpinti hâlinde Kıpçak Türkçesi özelliklerine (ñ > y, g > v, s > h, f > p, ş > s, a > å, ünlü-ünsüz uyumsuzluğu vs.) rastlanmaktadır.[34]
^abMarine Janashia (yazan). Gürcü dilindeki Türkçe kökenli özel isimler 13 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Turkuli Tsarmomavlobis Antroponimebi Kartulshi). Çevirenler: Ali Ertuğrul ve Alexander Chulukhadze. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 2 (2010) 115-129
^Özyetkin, Ayşe Melek (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı” 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Konferans) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing/CHINA (23 January 2006)
^Vásáry, István, Cumans and Tatars: Oriental military in the pre-Ottoman Balkans, 1185-1365, (Cambridge University Press, 2005), 6; "..two Turkic confederacies, the Kipchaks and the Cumans, had merged by the twelfth century.".
^abcdeBoswell, A. Bruce (1927). The Kipchak Turks. The Slavonic Review, Vol. 6, No. 16 (Jun., 1927), pp. 68-85
^Brosset, M. F., Gürcistan Tarihi (Çeviren: Hrand D. Andreasyan, Notlar ve Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2003. (sayfa: 388)
^გიული ალასანია (Giuli Alasania). ქართული წერილობითი წყაროების ბუნ-თურქები (საკითხის ისტორიოგრაფია), ქწ, IX, თბ., 2000, გვ. 19-29 (რეზიუმე ინგლისურ ენაზე). (Gürcüce)
^The Georgian Chronicles about the Cuman - Kipchak resettlement in Georgia at the TITUS Project 6 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Gürcüce)
^Kaynak hatası:Geçersiz <ref> etiketi; Khazanov isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^როლანდ თოფჩიშვილი, ეთნოისტორიული ეტიუდები 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., წიგნი I, ენა და კულტურა, თბილისი 2005 [Topchishvili Roland A. Ethnohistorical etudes, book I, Tbilisi, 2005]. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ივ. ჯავახიშვილის სახ. ისტორიისა და ეთნოლოგიის ინსტიტუტი, საქართველოს განათლების სამინისტროს თბილისის ილია ჭავჭავაძის სახ. ენისა და კულტურის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (Gürcüce) (...ნაყივჩაღარი, ნასომხარი, ნაოსარი, ნალეკარი, ნათურქალი, ნასპარსალი, ნარუსალი ... naqivchaghari, nasomkhari, naosari, nalekari, naturkali, nasparsali, narusali)
^Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165 (Rusça)
^Kurat, Akdes Nimet (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972, sayfa: 84.
^Özel, Haşim (2007). “Ahıska Türkleri Yakın Tarihi”, 'Eğitişim Dergisi, E-Eğitim Bilim ve Sanat Dergisi, Kasım 2007, sayı: 17, sayfa: 3-4.
^Efendioğlu, Süleyman (2009). Ağrı ili ağızları 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 Spring 2009, sayfa: 808-840
Rawalpindi Arts Council Rawalpindi Arts Council Rawalpindi Arts Council (RAC) is an art gallery and art institution located at Stadium road, Rawalpindi.[1] Institution was established in 1975 by the Government of Punjab. It promotes the culture and heritage of the country, competitions are held in the council.[2] Waqar Ahmed is the director of the RAC.[1] Rawalpindi arts council is adjacent to Shehbaz Sharif sports complex Rawalpindi. Source Junaid Sultan Producer Ptv ...
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Hilton Beach – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (December 2010) (Learn how and when to remove this template message) Village in Ontario, CanadaHilton BeachVillage (single-tier)Village of Hilton BeachOld town hall and previous municipal office.Hilton ...
Seurre Seurre (Frankreich) Staat Frankreich Region Bourgogne-Franche-Comté Département (Nr.) Côte-d’Or (21) Arrondissement Beaune Kanton Brazey-en-Plaine Gemeindeverband Rives de Saône Koordinaten 47° 0′ N, 5° 9′ O46.9986111111115.1466666666667Koordinaten: 47° 0′ N, 5° 9′ O Höhe 176–192 m Fläche 8,99 km² Einwohner 2.313 (1. Januar 2020) Bevölkerungsdichte 257 Einw./km² Postleitzahl 21250 INSEE-Code 21607 Website h...
Diogo de Jesus Jardim Bispo da Igreja Católica Bispo de Elvas Atividade eclesiástica Ordem Ordem de São Jerônimo Diocese Diocese de Elvas Nomeação 18 de abril de 1793 Predecessor Dom João Teixeira de Carvalho Sucessor Dom José da Costa Torres Mandato 1793-1796 Ordenação e nomeação Ordenação presbiteral 13 de abril de 1754 Nomeação episcopal 14 de fevereiro de 1785 Ordenação episcopal 17 de abril de 1785por Dom António Caetano Maciel Calheiros Dados pessoais Nascimento Sabar...
Опис файлу Опис Фото Джерело В.С.Білецький Час створення 2023 Автор зображення В.С.Білецький Ліцензія див. нижче Я, власник авторських прав на цей твір, добровільно передаю його у суспільне надбання. У випадку, якщо це юридично неможливо, надаю право використовувати це зобр�...
Artikel atau sebagian dari artikel ini mungkin diterjemahkan dari Feniramin di en.wikipedia.org. Isinya masih belum akurat, karena bagian yang diterjemahkan masih perlu diperhalus dan disempurnakan. Jika Anda menguasai bahasa aslinya, harap pertimbangkan untuk menelusuri referensinya dan menyempurnakan terjemahan ini. Anda juga dapat ikut bergotong royong pada ProyekWiki Perbaikan Terjemahan. (Pesan ini dapat dihapus jika terjemahan dirasa sudah cukup tepat. Lihat pula: panduan penerjemahan a...
Artikel ini tidak memiliki bagian pembuka yang sesuai dengan standar Wikipedia. Mohon tulis paragraf pembuka yang informatif sehingga pembaca dapat memahami maksud dari Binagriya Upakara. Contoh paragraf pembuka Binagriya Upakara adalah .... (2011) (Pelajari cara dan kapan saatnya untuk menghapus pesan templat ini) Sejarah PT Asuransi Binagriya Upakara atau yang lebih dikenal dengan Binagriya Upakara adalah salah satu asuransi yang berdiri sejak 1990. Asuransi Binagriya Upakara merupakan sala...
Argentine football manager (born 1976) Marcelo Gallardo Gallardo in 2019Personal informationFull name Marcelo Daniel Gallardo[1]Date of birth (1976-01-18) 18 January 1976 (age 47)Place of birth Merlo, Buenos Aires, ArgentinaHeight 1.69 m (5 ft 7 in) [2]Position(s) Attacking midfielderTeam informationCurrent team Al-Ittihad (head coach)Senior career*Years Team Apps (Gls)1993–1999 River Plate 109 (17)1999–2003 Monaco 103 (18)2003–2006 River Plate 77 (25...
Một hộp dụng cụ thời nay. Dao là một trong những dụng cụ sớm nhất làm từ con người. Từ nghĩa rộng của dụng cụ là sử dụng bề mặt của hai đồ vật hoặc hơn để làm việc hiệu quả hơn tuy theo mỗi ngành nghề. Những dụng cụ đơn giản nhất là máy cơ đơn giản hay gọi tắt là máy đơn giản. Ví dụ, đòn bẩy dựa vào tác dụng đòn bẩy và từ những điểm mấu chốt làm lực bẩy m�...
Filipino dish Crispy pataCourseMain coursePlace of originPhilippinesMain ingredientsDeep fried pig trotters or knuckles served with a soy-vinegar dip Media: Crispy pata Crispy pata[1] is a Filipino dish consisting of deep fried pig trotters or knuckles[2] served with a soy-vinegar dip.[3] It can be served as party fare or an everyday dish. Many restaurants serve boneless pata as a specialty. The dish is quite similar to the German Schweinshaxe. See also ...
Android software app Sky MapDeveloper(s)GoogleCarnegie Mellon UniversityStable release1.9.2[1] / 1 October 2016; 7 years ago (1 October 2016) Repositorygithub.com/sky-map-team/stardroid Operating systemAndroidTypePlanetarium softwareLicenseApache License, Version 2.0Websitegithub.com/sky-map-team/stardroid Sky Map in use on a Nexus One Sky Map is an Android planetarium software application.[2][3] History Sky Map was designed and developed by a group of Goo...
Estadio Olímpico Metropolitano de Mérida Vista del Estadio Olímpico Metropolitano de Mérida.LocalizaciónPaís VenezuelaLocalidad Mérida, VenezuelaCoordenadas 8°33′23″N 71°13′00″O / 8.556389, -71.216667Detalles generalesApodo El Coloso de ZumbaSuperficie Césped bermudaDimensiones 110 x 70 mCapacidad 43 200[1] espectadoresMarcador Grande Pantalla LEDPropietario Instituto Nacional de DeportesConstrucciónCoste 230 000 000 000 Bs.I...
Cerkiew Świętego Jana Teologa w Iławie 4299 z dnia 02.11.1993 r.[1] Cerkiew parafialna Państwo Polska Miejscowość Iława Wyznanie katolickie Kościół greckokatolicki Parafia św. Jana Apostoła w Iławie Wezwanie Świętego Jana Teologa Historia Data zakończenia budowy 1899 Dane świątyni Świątynia• materiał bud. • cegła Położenie na mapie IławyCerkiew Świętego Jana Teologa w Iławie Położenie na mapie PolskiCerkiew Świętego Jana Teologa w Iławie Położenie ...
Annual custom originating in England Fifth of November redirects here. For the date, see November 5. For the 2018 film, see The Fifth of November. Festivities in Windsor Castle by Paul Sandby, c. 1776 Guy Fawkes Night, also known as Guy Fawkes Day, Bonfire Night and Fireworks Night, is an annual commemoration observed on 5 November, primarily in Great Britain, involving bonfires and fireworks displays. Its history begins with the events of 5 November 1605 O.S., when Guy Fawkes...
Football match2006 Belgian Cup finalEvent2005–06 Belgian Cup Zulte Waregem Mouscron 2 1 Date13 May 2006VenueKing Baudouin Stadium, BrusselsRefereePaul AllaertsAttendance24,000← 2005 2007 → The 2006 Belgian Cup final, took place on 13 May 2006 between Zulte Waregem and Mouscron. It was the 51st Belgian Cup final and was won by Zulte Waregem due to an injury time winner by Tim Matthys. Route to the final See also: 2005–06 Belgian Cup Zulte Waregem Mouscron Opponent Result Legs R...
Genus of tortoises Centrochelys Centrochelys sulcata Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Class: Reptilia Order: Testudines Suborder: Cryptodira Superfamily: Testudinoidea Family: Testudinidae Genus: CentrochelysGray, 1872 Centrochelys is a genus of tortoise. It contains one extant species and several extinct species: †Centrochelys atlantica[1] †Centrochelys burchardi[1] †Centrochelys marocana[1] †Centrochelys robusta&#...
Language spoken in West Africa This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Yoruba language – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2020)...
.jpg)
