Bu madde yayın hayatına 1919’da başlayan tarihî Hâkimiyet-i Milliye gazetesi ile ilgilidir. 2004’te yayınlanmaya başlayan aynı adlı gazete ile karıştırılmamalıdır.
Sivas Kongresi’nden sonra millî mücadele hareketinin yayın organı olarak Heyet-i Temsiliye’nin gözetiminde Sivas’ta çıkarılan İrâde-i Milliye'nin devamıdır. Başlangıçta haftada iki gün yayınlanan gazete, 6 Şubat 1921’den itibaren günlük gazete olarak yayına devam etmiştir. Millî Mücadele dönemi gazetelerinin önderi ve başlıca haber kaynağıdır.[1] Gazetede Mustafa Kemal Paşa da köşe yazarlığı yapmıştır.[1]
Kurtuluş Savaşı'nın galibiyetle sonuçlanması ve Cumhuriyetin ilanından sonra da Cumhuriyet Halk Fırkası'nın yarı-resmi yayın organı olarak hayatını sürdüren Hakimiyet-i Milliye; 1934 yılında Ulus adını almıştır.
Gazetenin kuruluşu
Heyet-i Temsiliye, Sivas’tan ayrılıp Ankara'ya geldikten sonra, mücadelenin durumu hakkında halkı ve dış dünyayı bilgilendirmek, Millî Mücadele lehinde propaganda yapmak için Ankara’da yeni bir gazetenin çıkarılmasına karar verdi. Gazetenin adı; Sivas’taki İrade-i Milliye'yi çağrıştırdığı için “Hâkimiyet-i Milliye” olarak belirlendi.
Haftada iki gün ve dört sayfalık olarak çıkarılmaya başlayan gazetenin ilk sayıları, Ankara Valiliği'nin alt katındaki Vilayet Matbaası’nda basıldı. Vilayet Matbaası'nın bütün makineleri ve çalışanları Hâkimiyet-i Milliye'ye devredilmişti.[2] Gazetenin yazıhanesi Ulus Meydanı'ndaki Veli Han'da bulunuyordu.[2] Gazetenin Mesul Müdürü Recep Zühtü Bey, Yazı İşleri Müdürü Nizamettin Nazif idi.
Yazıların yayınlanması ve dağıtılması ile Heyet-i Temsiliye üyesi Hakkı Behiç Bey ilgilenmekteydi. Mustafa Kemal kendi düşüncelerini Hakkı Behiç’e not ettirmekte; diğer yazıları da tek tek incelemekteydi. Yazıların altına Mustafa Kemal’in imzası konmuyordu; bazı yazıların altına yıldız konmuştur; bu yazıların Mustafa Kemal’in kaleme aldığı veya not ettirdiği yazılar olduğu düşünülür.[1]
Teknik özellikler
Gazete, başlangıçta 57 x 82 boyutlu kağıdın ikiye katlanışı ile 4 sütun üzerinden hazırlanıyordu.[2]
İlk sayılar
10 Ocak 1920 Cumartesi günü gazetenin ilk sayısı yayınlandı. Gazete adının altında “mesleği milletin iradesini hakim kılmaktır” alt başlığı yer alıyordu.
24 Ekim 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Atatürk'ün Hakimiyet-i Milliye ziyareti
İlk sayı, iki yaprak olarak çıkmıştı. Mustafa Kemal’in not ettirdiği başyazı, bütün ilk sayfayı kaplıyordu. Yazıda, Millî Mücadele’nin hedefleri anlatılmıştı. Bursalı hanımların Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Temsil Heyeti’ne çektikleri işgali protesto eden uzun telgrafı ile Fransızların Maraş’ı işgallerini protesto eden Pazarcık Müftüsü, Belediye Başkanı ve halkın telgrafı da ilk sayıda yer alıyordu.[2]
Gazete, 47. Sayıdan sonra 18 Temmuz 1920’den itibaren haftada üç gün yayımlanmaya başladı. Teknik yetersizlikler yüzünden 6 Eylül 1920 – 30 Ekim 1920 arasında yine haftada iki gün yayınlandı.
Günlük gazete hâlini alışı
Eskişehir'de Arif Oruç’un çıkardığı Yeni Dünya gazetesi'ne Çerkez Ethem olayı'ndan sonra el konulunca dizgi kasaları ve makineleri Hâkimiyet-i Milliye gazetesine devredildi. Yeni matbaa makinesinin gelişi ve İstanbul'dan usta mürettiplerin getirilmesinden sonra Hakimiyet-i Milliye'nin günlük gazete halini alması mümkün oldu. Hazırlıklar için 22 Ocak 1921’de çıkarılan 100. sayıdan sonra yayına iki hafta ara verildi; yeni matbaa Veli Han'ın içinde kuruldu. 6 Şubat 1921'de tek yapraklı ilk günlük gazete yayımlandı. Gazete, Cumartesileri hariç her gün çıkmaya başladı.
23 Temmuz 1921'de Yunanların Sakarya'ya doğru ilerleyişi nedeniyle gazetenin Cumartesi günü olmasına rağmen çıkması uygun görülmüştü. Küçük boyutlu bir sayı hazırlandı. Gazete, kâğıt sıkıntısı nedeniyle 11 Ocak 1922'ye kadar küçük boyutlu olarak yayımlanmaya devam etti.
Latin harflerine geçiş
2 Eylül 1928'den itibaren gazetenin başlığı Latin harfleri ile, yazılar ise Latin ve Arap harfleri karışık olarak dizildi. Gazete, 1 Kasım 1928'den itibaren tamamen Latin harfleri ile basıldı.[3]
Yazı kadrosu
Mustafa Kemal Atatürk, Mahmut Soydan, Ahmet Ağaoğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Ziya Gevher Etili Ankara'da Hakimiyet-i Milliye gazetesinin yeni binasının açılışında, 1926
Gazetenin ilk sayısının 1200-1500 adet basıldığı sanılmaktadır.[2] Zamanla günlük 5000-6000 tirajı olan bir gazete hâline gelmiştir.[1]
Ulus adını alması
Gazete, 28 Kasım 1934’ten itibaren[3]Ulus adını aldı; CHP’nin izlediği tek parti politikasının sözcüsü oldu.[3] 14-15 Aralık 1953’te Demokrat Parti’nin çıkardığı bir kanun doğrultusunda Cumhuriyet Halk Partisi'nin mallarıyla birlikte Ulus matbaası, binası ve tesisleri de Hazine'ye devredildiğinden gazete kapandı. 10 Haziran 1955’te tekrar yayın hayatına dönebildi (kimi kaynaklarda 14-15 Haziran 1953 ile 10 Haziran 1955 arasında Nihat Erim tarafından çıkarılan “Yeni Ulus” ve “Halkçı” gazeteleri de Ulus’un devamı olarak ele alınır.[3]) 1955-1971 arasında Ulus ismi ile yayınına devam etti.
Barış adını alması
Gazete, 29 Temmuz 1971’den itibaren Barış adıyla yayınını sürdürdü.[3] Barış, Ankara, İstanbul, Samsun ve Mersin gibi illerde çıkan bir yerel gazete görünümündeydi.[4] 1975 yılında 18752. sayıya kadar yayını sürdürdü.
