Kuban

Kuban (Rusça: Кубань; Adigece: Пшызэ; Ukraynaca: Кубань; Karaçay-Balkarca: Къобан), Güney Rusya'da Kuban Nehri çevresinde, Karadeniz kıyısında Don Stepleri, Volga Deltası ve Kafkasya arasında ve Kırım Yarımadası'ndan Kerç Boğazı ile ayrılmış olan bir coğrafî bölgedir. Krasnodar Krayı hem resmen hem gayriresmî olarak sıkça Kuban olarak belirtilse de, Kuban sadece burayı içermez, ayrıca Adıge, Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetlerini ve kısmen Stavropol Krayını da içerir.

Coğrafya

Bölgenin güneyinde Kafkasya'nın batı etekleri vardır, kuzeyinden Kuban nehri geçer. Rostov-na-Donu ile Kafkas Dağları arasında Kuban stepleri bulunur. Kuban nehri bu step bölgesinin ortasından geçer ve nehrin toplama alanı Kuban bölgesinin büyük bir kısmını oluşturur. Nehrin ovası Rusya'nın önemli tahıl, pirinç ve pancar üretim kaynaklarından biridir.

Tarih öncesi

Kuzey Kafkasya'daki ilk insan yerleşimlerinin günümüzden yaklaşık 200.000 yıl önce Anadolu'dan göç edenler tarafından olduğu düşünülmektedir. En eski bulgular, Psekup Nehri üzerindeki Saratov konumunda el baltalarıdır. Bölgenin batı kısmındaki Staniza Ilskaja'da içinde taş gereçler olan bir korunak keşfedilmiş, bu kültürün Orta Paleolitik döneme ait olduğu belirlenmiştir. Kuban'ın çeşitli yörelerinde Yukarı Paleolitik döneme ait pek çok kalıt bulunmuştr. Bulunan gereçler arasında çeşitli yontma taşlar bulunmuştur. O dönemler Kafkas Dağları buzlarla kaplı olduğu için yerleşimler dağ etekleri ve ovalarda bulunmuştur. M.Ö. 3700-3000 arasında Maikop kültürü,^[1] M.Ö. 3300-2700 arasında Novotitorovka kültürü^[2] de bu bölgede yaşamıştır.

M.Ö. 2400-2000 arasından kalma pek çok Bronz Çağı dolmen kümeleri (300'lük gruplar halinde) vardır.^[3] O dönemde Kuzey Kafkasya önemli bir maden işleme merkezi olmuştur. Bu teknoloji yerel Maikop kültürü ile ilişkilidir. Bu çağın insanları başlıca dağ etekleri ve kuzeydeki ovalarındaki tepelere yerleşmiş ve pek çok kurgan inşa etmiştir.. Bu dönem ait bulgular arasında kıymetli metalden mücevherat, kıymetli taşlar ve inciler bulunmaktadır. Maikop kültürünün çömlekleri kırmızı tonlarla süslenmiş seramik süslere sahiptir, son dönemlerinde çömleklerin çömlek tekerleği ile yapıldığı anlaşılmaktadır. Kumaş yapımı için örgü tekniklerinin de kullanılmaktaydı.

Milattan sonraki bin yıl zarfında pek çok Hristiyan kilisesi inşa edilmiştir. Bu kiliselerin pek azı günümüze kadar kalabilmiştir. Kuban bölgesindeki camiler Dağıstan ve Çeçenistan'dakilerden farklılık gösterir. Genelde alelade bir eve benzerler, minareleri kısadır.

Modern tarih

16-18. yüzyıllar arasında Kuban nehrinin sağ tarafında Nogay kabileleri, sol tarafında Çerkesler yaşadı.^[4] Kafkas Savaşı (1763-1864) sırasında, 1783'te, Kuban bölgesi (bu yöre Küçük Tataristan olarak adlandırılıyordu, o yörede yaşayan Tatar kökenli halktan dolayı) Kırım Hanlığı'ndan Rus İmparatorluğu'na geçti. Kuban nehri, 18 ve 19.yüzyılda buraya yerleşen Kuban Kozaklarının adının kaynağıdır. Rus devleti, güney sınırlarını güçlendirmek amacıyla, Karadeniz Kozak Host'unu ve Don Kozaklarını bu bölgeye yerleştirdi.^[5] Osmanlı-Rus Savaşı (1787-1792) sırasında gösterdikleri yararlıklardan dolayı Rus İmparatoriçesi II. Katerina, Karadeniz Kozaklarına Kuban bölgesini kendilerine vatan yapmaları için bahşetti. Başkent Yekaterinodar ("Katerina'nın hediyesi"; günümüzdeki adıyla Krasnodar) inşa edildi.

1770'ler ve 1780'lerde II. Katerina 120,000 Nogay, Besarabya ve Azak Denizi'nin kuzeydoğusundaki yurtlarından Kuban'a ve Kafkaslara göçettirdi. Ancak 1783'te birkaç bin asi Kubanlı Nogay'ını katletti. Bunun üzerine Nogay kabileleri Osmanlı İmparatorluğu'na göçetti.

Gerek Kuban'da gerek yakınındaki Osetya, Çeçenistan ve Dağıstan'da Hristiyan ve Müslüman topluluklar beraber yaşamaktaydı. Rus Çarlığı Kozakların yardımı ile Kafkasya eteklerine doğru genişledi. Rus-Çerkes Savaşı'nın (1763–1864) önemli çarpışmaları Kuban'da gerçekleşti.

1841-1863 yılları arasında Çarlık devleti Kuban'a Rus göçmenleri yerleştirdi. Orada yaşayan Çerkesler Kafkasya'ya doğru itildiler veya Anadolu'ya göç etmeye zorlandılar. 1860'ta Kuman'da yaşayan Nogayların 70.000'ndan 50.000'i Osmanlı Devleti'ne göç etti. 1860-64'te bir dizi askeri manevra sonucu Kuzey Kafkasya ve Karadeniz kıyılarındaki tüm Müslüman köyler boşaltıldı, bu halk ya dağıtıldı, ya göçe zorlandı ya da öldürüldü.^[6] 19. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge idarî olarak Kuban Oblastı ve Karadeniz Okrugu (ki bu sonradan Karadeniz Guberniyası'na dönüşmüştür) olarak düzenlendi.^[5]

Rus Devrimi sırasında Kuban halkı kendi içinde bölünmüştü. 1917'de hem bir Kuban Sovyet Cumhuriyeti, hem de Kuban Radası oluşmuştu. Rada tüm Kozak kabilelerinin başlarından oluşan bir meclisti, ama Rada'nın başı Çar tarafından atanırdı. 1913-1918 arasında Kuban Sovyet Cumhuriyeti ise, Rus Sovyet Federal Sovyet Cumhuriyeti'nin parçası idi. Başkenti Yekaterinodar idi. Bu Cumhuriyet, Mayıs-Haziran 1918'a arasında Kuban-Karadeniz Sovyet Cumhuriyeti ile birleşti, sonradan da Kuzey Kafkasya Sovyet Cumhuriyeti'inin parçası oldu.

Kuban Rada tarafından 28 Ocak 1918 tarihinde Cumhuriyet, 16 Şubat 1918 tarihinde bağımsızlık ilan edilmiştir. I. Dünya Savaşı'nda General Anton Denikin komutasındaki Rus birlikleri Kuzey Kafkasya'yı işgal ettiler. Ekim Devrimi'ni izleyen iç savaşta Denikin'in birlikleri Ağustos 1918'de Krasnodar'ı ele geçirdiler ve buradaki Bolşevik karşıtı Kuban Halk Cumhuriyeti güç kazandı. Ancak bölge halkı ile Beyaz Rus ordusu arasındaki ilişkiler gergindi. Halk Cumhuriyeti'nin yönetimi bağımsız bir devlet olmaya girişince 1919'da Kızıl Ordu birlikleri Rada hükûmetini feshetti ve başbakanı idam etti.^[7] Daha sonra Denikin Kızıl Ordu karşısında mağlup düşünce Kuban Cunmhuriyeti ile Terek Cumhuriyeti kısa bir süre için (1919-1920), Kuzey Kafkasya Emirliği olarak birleştiler. Ancak, 1920'de Kızıl Ordu Kuban'ı ele geçirdi. Kuban Kozaklarının Host'u feshedildi.

Kızıl Ordu'nun galibiyetininden sonraki ilk yıllarda Kuban'lı asiler 1924'e kadar Sovyet yönetimine karşı direndi. Sovyet memurları çeteler tarafından öldürüldüler ve 1924'te bir seçim boykotu oldu. 1930'lu yıllara Kuban'da yaşayan Ukraynalıların Ruslaştırılmasına yönelik bir kampanya başlatıldı.^[8] 1932'de, bütün devlet yazışmaları Rusçaya dönüştürüldü. Daha evvelki yıllarda Ukraince eğitim mümkünken,^[9] 1932'de bu yasaklandı. 1932-1933'te 1500 Ukraince konuşan aydın tutklanıp idam edildi, Ukraince hocaları tutuklanıp sürgüne yollandı. 1932'de Ukraince eğitim yasaklandı. 1932-33 yıllarındaki zorunlu kolektivizasyon (Holodomor) Kuban'daki Ukrayna kökenli halkı özellikle etkiledi.Şablon:Dergi kaynak Ukraya etnisitesine ait olan kişiler 1927'de nüfusun %55'ini oluştururken^[10] 1959'da bu oran %4'e, 2002'de %0,9'e düştü.^[11]

İkinci Dünya Savaşı sırasında Kuban bölgesinin büyük bir bölümü idari olarak günümüzde Krasnodar Krayı'ndan oluşur. Krasnodar Krayı, Rusya'nın federal birimlerinden biridir.

Kaynakça

^ J. P. Mallory, "Maykop Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
^ J. P. Mallory, "Novotitorovka Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
^ Kadir I. Natho, Circassian History. Xlibris Corporation, 2009. sf 37
^ History of Kuban (Krasnodar Territory) [1] 4 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. erişim tarihi: 2014-09-03
^ ^a ^b Azarenkova ve diğerleri, sf. 8 ve sonrası
^ King, Charles. 2008. The ghost of freedom: a history of the Caucasus. Oxford Univ. Press, sf. 94-96
^ The politics of identity in a Russian borderland province: the Kuban neo-Cossack movement, 1989-1996, by Georgi M. Derluguian and Serge Cipko; Europe-Asia Studies; December 1997 URL
^ Viktor Zakharchenko, Folk songs of the Kuban, 1997 Retrieved 07 November 2007; Wayback Machine
^ Ukraine and Ukrainians Throughout the World, edited by A.L. Pawliczko, University of Toronto Press, 1994. ISBN 0-8020-0595-0
^ Kuban Okrug from the 1926 census demoscope.ru 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Russian census 2002". 10 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2007.