Finlandiya, önceleri uzun süre İsveç Krallığı'nın bir parçası oldu. Napolyon Savaşları sırasında (1809) Finlandiya, Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. I. Dünya Savaşı sırasında Alman İmparatorluğu, Finlandiya'daki bağımsızlık hareketlerini destekledi. 6 Aralık 1917'de Finlandiya Senatosu, Finlandiya'yı bağımsız bir devlet olarak ilan etti. 18 Aralık 1917 yılında RSFSR Halk Komiserleri Kurulu, Finlandiya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıyan bir öneri ile Tüm Rusya Merkez Yürütme Kurulu (MSK)'na hitap etti. 22 Aralık 1917'de Merkez Yürütme Kurulu, Finlandiya'nın bağımsızlığını tanımaya karar verdi. Ancak ülkede aynı Rus İmparatorluğundaki gibi bir iç savaş çıktı. İç savaşta Almanya destekli Beyazlar, Sovyet destekli Kızılları yenilgiye uğrattı. Fin Beyazlar, savaşı kazandıktan sonra Doğu Karelya'da ayrılıkçı hareketi desteklemiştir. I. Dünya Savaşı bittikten sonra da Finlandiya, Almanya'ya yaklaşmaya devam etti. Hitler, Almanya'da iktidarı ele geçirdikten sonra Finler arasında da Nasyonal Sosyalizm'e sempatik bakan sivil gruplar oluştu. Finlandiya, Sovyet tehdidine karşı Mannerheim Hattı'nı kurdu ve ayrıca 1932 yılında Sovyetler ile Saldırmazlık Antlaşması, akabinde de İsveç ile bir yardımlaşma paktı kurdu.
Diplomatik girişimler
SSCB kuzeybatı sınırlarından endişe etmekteydi. Çünkü komşusu olan Finlandiya şiddetli bir anti-Sovyet politika izlemişlerdi. Koyu bir anti-komünizme dayalı olan bu devlet, dış siyasetinde de SSCB'ye karşı açık bir şekilde saldırgan bir tutum izlemiştir. Özellikle Finlandiya iki savaş arası dönemde Sovyet sınırları içindeki Karelya Bölgesini topraklarına katmak ve "Baltık'tan Urallara kadar uzanan büyük bir Finlandiya" kurmak isteğini hiç saklamamıştı. O kadar ki Sovyet Dışişleri Bakanı M. M. Litvinov Moskova'daki Fin elçisine bu durumdan açıkça yakınmıştı: "Hiçbir ülkede basın Finlandiya'daki kadar sistemli bir düşmanlık kampanyası yürütmüyor. Hiçbir ülkede Sovyetler Birliğine saldırı ve topraklarının ilhakı için Finlandiya'daki kadar açık propaganda yapılmıyor."[22]
SSCB'nin Kuzeybatıda, Baltık Denizi'ne dar bir alanda Leningrad körfezi sahili vardı. Bunun hemen kuzeyinde ise Finlandiya toprakları başlıyordu. Finlandiya sınırı, Leningrad'ın sadece 32 km batısından başlamaktaydı.
Leningrad'ın en dibinde yer aldığı Finlandiya Körfezi'nin kuzey kıyıları veya Karelya Yarımadası, Finlandiya topraklarıydı. Sovyetler Birliği, bu kıyılarda topçu mevzileri bulundurabilmeyi Leningrad Limanı'nın güvenliği için hayati olarak görmekteydi.
Stalin, bu pozisyon için 9 Ekim'de Finlerle görüşmelere oturdu. Başka yerlerden vereceği topraklar karşılığında Finlandiya'dan körfezdeki beş adayı istiyordu ve Leningrad Körfezi'nin en batı ucundaki Hangö Limanı'nı da 30 yıllığına kiralamak talebindeydi. Bir diğer isteği de, Leningrad'ın hemen kuzeyinden başlayan sınırın, topçu menzilinin dışına çıkacak şekilde geriye alınmasıydı.
Stalin'in Finlerden istediği bu topraklar 1.700 km² dir. Bunun karşılığında, Finlandiya-Rusya sınırının orta kesimlerinden 3.500 km² lik bir araziyi teklif etmektedir.
Finlandiya Hükûmeti, böyle bir anlaşmaya varmanın, taviz vermek istemedikleri tarafsızlık tutumuyla bağdaşmayacağı gerekçesiyle konuya sıcak yaklaşmadı. Bunun üzerine Stalin, söz konusu toprakları satın almayı önerdi. Bu öneri de reddedildi.
Askeri harekât
Finlandiya'nın uzlaşmaz tutumu karşısında Stalin'in tutumu hızla sertleşti. Finlandiya Hükûmeti arasında diplomatik ilişkilerin kesilmesinden sonra sınır bölgelerinde insanların tahliyesine başladı. 28 Kasım 1939'da, 1932 yılında imzalanmış olan saldırmazlık antlaşmasının tek taraflı olarak kaldırıldığı Fin Hükûmeti'ne bildirildi ve 30 Kasım 1939'da Sovyet orduları savaş ilan etmeksizin Finlandiya'ya saldırdı ve ertesi gün de Finlandiya'nın sınır şehri Terijoki'ye (bugünkü Zelenogorsk) girerek, orada Fin komünist Otto Ville Kuusinen'in başkanlığında bir devlet olan Fin Demokratik Cumhuriyeti'ni ilan ettirdi.
Savaşın ilk aşaması genellikle 30 Kasım 1939 ile 10 Şubat 1940 dönemi olarak kabul edilir. Savaş sırasında Sovyet birlikleri ilk kez düşman uçağını tespit etmek için radar kullanmıştır. Bu noktada, Kızıl Ordu'nun hücumu, Fin Körfezi'nden Barents Denizi kıyılarındaki topraklarında gerçekleştirildi. Finlandiya-Sovyetler Birliği sınırının çeşitli cephelerinden giren Sovyet saldırıları kısa sürede durduruldu. Finler, Tolvajärvi (bugünkü Tolvayarvi, Rusya) ve Suomussalmi savaşlarını kazanmak suretiyle kanatlardan sarkıp ikmal hatlarını kestiler ve ikmal olanaklarından yoksun Sovyet birliklerine saldırarak onları dağıttılar.
Özellikle Fin ordusunun kayakçı birlikleri büyük başarılar kaydettiler. Ani saldırıları ve çekilişleri özellikle ormanlık bölgelerde işe yarıyor ve Ruslar henüz tepki gösteremeden operasyonlar bitiyordu. Doksan bin kadarı kadın savaşçılardan oluşan bu birlikler, Sovyetlere çok zor anlar yaşattılar. Bu yüzden Sovyetler, Karelya Yarımadası'nın doğusunda bir ilçe merkezi olan Rautu'yu (bugünkü Sosnovo) 25 Aralık'ta alabildi.
1940 yılının Şubat ayı gelindiğinde Fin orduları için Leningrad’ın hemen kuzeyindeki Mannerheim Hattı'nı devamlı takviye alan Sovyet kuvvetleri yüzünden tutma olanağı kalmadı. Nihayet hattın batı kanadında bulunan Summa (bugünkü Soldatskoye), 2 haftadan beri süren yoğun Sovyet saldırılarının karşısında 15 Şubat'ta Sovyetler'in eline geçti ve hat yarıldı. Böylece Sovyet Ordusu, Karelya Yarımadası'nın en büyük, Finlandiya'nın 2. büyük kenti olan Viipi'ye (bugünkü Vyborg) doğru ilerlemeye başladı.
6 Mart 1940'ta Fin Hükümeti, Sovyetler Birliği ile barış görüşmeleri için masaya oturmaya razı oldu. Bu sırada Sovyet kuvvetleri, Koivisto' yu (bugünkü Primorsk) ele geçirmiş ve Viipuri'ye dayanmıştı. Beklenenin üzerinde zayiat veren Sovyetler, önde bulundukları savaşı bir an önce sona erdirmeye çalıştılar. Fin Hükümeti de savaşın sona ermesi için antlaşmaya razı olmak durumunda kaldı. Ancak barış uzun ömürlü olmayacak; Nazilerin Sovyetler Birliği'ne saldırmasını fırsat bilen Finlandiya Hükümeti, Devam Savaşı olarak anılan savaşta Sovyetler Birliği'ne saldıracaktır.
Sonuç
14 Aralık 1939 salgını sırasında Sovyetler Birliği savaşa göre Milletler Cemiyeti'nden atıldı. Ayrıca ABD'den Sovyetler Birliği'ne havacılık teknolojisi tedarik yasağı empoze edildi. Bu geleneksel olarak Amerikan motorları kullanan Sovyet havacılık sektörünün gelişimini olumsuz şekilde etkiledi. Sovyetler Birliği için bir diğer olumsuz sonucu Kızıl Ordu'nun zayıflığının onaylanması oldu. Sovyet güçlerinin zaferi, SSCB'nin Finlandiya'dan zayıf olmadığını gösterdi. Ancak Finlere oranla çok daha yüksek olan SSCB'nin kayıpları hakkında bilgi, Almanya'da Sovyetler Birliği'ne karşı savaş taraftarlarının konumunu güçlendirdi. Sovyetler Birliği'nin tüm resmi ilan toprak iddiaları karşılanmıştı. Finlandiya, kendi topraklarında Bothnia Körfezi ile Kola Yarımadası'nı bağlayan demiryolunun inşası için bir taahhüt almıştır. Ama bu yol hiçbir zaman inşa edilmedi.
^Savaşın başında Finlerin 337.000 tane askeri, Fin ordusunun da sadece 250.028 tane tüfeği vardı (toplamda 281.594 tane silah). Ama daha sonra Beyaz Muhafızların savaşa kendi silahlarını da getirmesiyle (114.000'den fazla tüfekle toplamda 116.800 silah) Finlandiya ordusu, Mart 1940'ın başlarında görevdeki 346.000 askeriyle maksimum güce ulaştı.
^1919'dan beri Finler, 32 Fransız Renault tanka ve birkaç tane de daha hafif tanka sahipti. Bu tanklar savaşa uygun değildi ve sonra dan saldırılardan korunmak için kullanıldılar. 1936-39 yıllarında Finler 32 tane silahsız İngiliz Vickers tankı getirdi. Silahlar Finlandiya'da üretildi ve monte edildi. Ama savaşın başında sadece 10 tane tank savaşmaya uygundu.
^1 Aralık 1939'daki durum. Finlerin göreve hazır 114 tane savaş uçağı; iletişim ve gözlem amaçlı da 7 tane uçağı vardı. Buna ek olarak, 100'den az uçak da bakımda, savaşa uygun değil ya da eğitim amaçlı uçuşlarda kullanılmıştır. Sonuç olarak, Finlerin 43 tane yedek uçağı ve 173 tane savaş uçağı vardı.
^30 Kasım 1939'da 425.640 asker. 1 Ocak 1940'ta 550.757 asker ve martın başında 760.578 asker. Toplamda 998.100 asker. Savaştan bir ay önce 20 tümen ve Leningrad Askeri Bölgesi'nde bitmeden iki hafta önce de 58 tane tümen.
^Savaşın başında Sovyetlerin 2.514 tankı ve 718 tane zırhlı aracı vardı. Asıl savaş alanı Sovyetlerin 1.450 tankı mevzilendirdiği Karelian Isthmus'tur. Savaşın sonunda Sovyetlerin 6.541 tankı ve 1.691 tane zırhlı aracı vardı. En sık kullanılan tank türü T-26 ve BT idi.
^Ayrıntılı zayiat: Ölüp gömülmüş 16.766; Yaralı, yaralanmadan ölmüş 3.089; Ölmüş ama gömülmemiş sonra dan ölü olduğu ilan edilmiş 3.503; Kayıp, ölü olarak ilan edilmiş 1.712; Savaş esiri olarak ölmüş 20; Diğer sebepler (hastalık, kaza, intihar) 677; Meçhul 137.
^Savaşın ardından Sovyetler Birliği 847 Fin askerini ülkesine gönderdi. Fin ve Rus araştırmacılar, 800-1.100 tane Fin savaş esiri ve 10-20 tane de ölü olduğunu söylemektedirler.
^Soyvetler Birliği'nin kayıpları hakkında birçok iddia bulunmaktadır. 1940'taki resmi açıklamaya göre ölü sayısı 48.745'ti. 1990'da, Mikhail Semiryaga ölü sayısının 53.522, N. I. Baryshnikov ise 53.500 olduğunu iddia etti. 1990'ların başında, Grigoriy Krivosheyev 126.875 tane ölü veya kayıp olduğunu, toplam kaybın ise 391.783 olduğunu söyledi. 1999'da Yuri Kilin, 63.990 ölü, toplam kaybın ise 271.528 olduğunu iddia etti; 2007'de ise ölü sayısı tahminini 134.000 olarak değiştirdi. Krivosheyev'in araştırmalarının sonucu "yarı-resmi" durumdadır.
^Resmi açıklama tank kaybının 611 olduğu yönündeydi ama Yuri Kilin, Sovyet Genelkurmay Başkanı tarafınca onaylanmış ve 326 tankın imha edildiği, toplam tank kaybının ise 3.543 olduğunu bildiren bir not buldu. Fin tarihçi Ohto Manninen göre, 7. Sovyet Ordusu, kış ortasında Mannerheim Hattı'na taarruz savaşını sürdürürken sadece 1.244 tankını kaybetti. Kış Savaşı sonrasında, Finlerin kayıp Sovyet tankları hakkındaki tahmini 1.000-1.200 civarındaydı.
^Sovyet Hava Kuvvetleri yaklaşık olarak 1.000 uçağını kaybetti ama bunların yarısından azı muharebede hasarlanmıştı.
^Kantakoski, Punaiset panssarit - Puna-armeijan panssarijoukot 1918-1945, sayfa 260
^Tomas Ries, Cold Will - The Defense of Finland, 1988, ISBN 0-08-033592-6, Potomac Books
^Ohto Manninen, Talvisodan salatut taustat, 1994, ISBN 952-90-5251-0, Kirjaneuvos, using declassified Soviet archive material, Manninen found 12 previously unrecognized infantry divisions ordered to Finnish front
