Mehmet Ulusoy (30 Mart 1942, İzmir - 7 Haziran 2005, Paris), Türk tiyatro yönetmeni, tiyatro ve sinema oyuncusudur.
Hayatı
Tiyatroya, Ayberk Çölok’un teşvikiyle orta öğrenimini sürdürdüğü Galatasaray Lisesi’nin tiyatro kolunda başladı. Kısa bir süre sonra Ulvi Uraz tiyatrosunda profesyonel oyunculuğa adım attı. İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda Yıldız Kenter’in öğrencisi oldu. Daha sonra Sermet Çağan ve Muhsin Ertuğrul ile çalıştı.
1963’te Avrupa’ya gitti. Önce Paris’te, Roger Planchon’un yanında sonra Berlin’de, Berliner Ensemble’da stajyer oldu. Fransa’ya döndü ve Sorbonne Üniversitesi Tiyatro Enstitüsü’nde öğrenim gördü. Ardından üç yıl Milano’da, Piccolo Teatro ve La Scala Operası’nda sergilenen yapımlarda Giorgio Strehler’in asistanlığını üstlendi. Strehler ile birlikteliği onun hayatında bir dönüm noktası oldu ve sanatında derin etkiler bıraktı.
1968’de İstanbul’da Devrim İçin Hareket Tiyatrosu adlı topluluğu kurdu. Üç yıl boyunca köylerde, meydanlarda ve grevde olan fabrikalarda sokak tiyatrosu yaptı.
1971’de Paris’e yerleşti. Antoine Vitez ve Peter Brook’un yönettiği oyunlarda çeşitli roller üstlendi. Öte yandan, dünyanın dört bir yanından gelen oyuncularla birlikte Théatre de Liberté'yi (Özgürlük Tiyatrosu) kurdu.
1972’de Gérard Philippe de Saint-Denis tiyatrosunda, Nâzım Hikmet ve Aziz Nesin gibi yazarların ürünlerinden derleyerek sahnelediği Gelecekten Destanlar adlı oyun ile ilk yapım ve yönetimini gerçekleştirdi. Büyük beğeni toplaması üzerine oyun Fransa’yı, İtalya ve İsviçre’de çeşitli festivallerde temsil etti. Takip eden sene Nâzım Hikmet’in Sevdalı Bulut’unu sahneye uyarladı. Bu yapım başta Avignon Festivali ve Venedik Bienali olmak üzere Avrupa’nın çeşitli sahnelerinde 167 kez temsil edilerek büyük başarı kazandı. Ayrıca FR3 televizyon kanalında yayınlandı. “Özgürlük Tiyatrosu” kısa zamanda Fransız Kültür Bakanlığı’nın maddi desteğini alan en önemli bağımsız tiyatrolardan biri oldu.
1974’te Bertolt Brecht’in Kafkas Tebeşir Dairesi yorumu ve Karl Marx’ın Das Kapital’inden Yüksel Arslan ile beraber sahneye uyarladığı Buzlu Suların Bencil Hesaplarında adlı oyunları Avignon Festivali’ne taşıyarak ününü pekiştirdi.
Artık Fransa’da önde gelen gazeteleri baş sayfalarını ona ayırıyor, ansiklopediler ve tiyatro kuramı kitaplarında referans olarak gösteriliyor, adına kitaplar yazılıyor, hatta kimi kuramcılar tarafından Charlie Chaplin ve Buster Keaton gibi oyuncu-yönetmenler ile özdeşleştiriliyordu. (Denis Babelet, CNRS)
1975-76 senelerinde Sorbonne Üniversitesi’nde tiyatro öğretim üyeliği yaptı. 1979-80 arası Dostlar Tiyatrosu'nda çalıştı.
1980’de Nazım Hikmet’in şiirinden uyarladığı Benerci Kendini Niçin Öldürdü? ile Avignon Festivali’nin açılışını gerçekleştirdi. Oyun büyük başarı elde etti. Fransız ve Belçika televizyonları oyunu yayınladı. Fransa’da sağcılar tarafından “komünist” olarak damgalanmasına rağmen 80’lerde Fransa’nın en önde gelen sağcı gazete ve eleştirmenleri bile “…tiyatro izleyicisine hiçbir zaman bu kadar yakın olmadı.”, “…ideolojik fikirlerine katılmayabilirsiniz ancak şunu kabul etmek gerekir ki onun sahneye koyduğu oyunlarda bir şeyler oluyor, mizansen ve sahneleme yenilenmiş!” diyecek kadar onun dehasını övüyordu. (örn: Pierre Marcabru-Le Figaro)
Mehmet Ulusoy, 1976’dan günümüze kadar sahneye koyduğu, Macbeth (W. Shakespeare), Yaşlı Adam ve Deniz (E. Hemingway), Kongo’da Bir Sezon (Aimé Césaire), Patronun Ölümü (Dario Fo), Ortadirek (Yaşar Kemal) gibi 22 oyun, Avrupa’nın pek çok ülkesi ile birlikte Rusya, Makedonya, Tunus, Kıbrıs, Lübnan ve Martinik Adası’nın önde gelen pek çok tiyatro mabedi ve festivallerinde temsil edildi. Mehmet Ulusoy, bu yapımlarda Ataol Behramoğlu, Aimé Césaire, Yaşar Kemal, Roland Topor; Kuzgun Acar, Yüksel Arslan, Saim Bugay, Metin Deniz, Mehmet Güleryüz, İlhan Koman, Michel Launay; Ayla Algan, Arlette Bonard, Ayberk Çölok, Genco Erkal ve Kudsi Ergüner gibi değeri hiçbir zaman unutulmayacak sanatçılarla çalıştı.
1990-94 arası Paris Ulusal Konservatuvarı Tiyatro Bölümü’nde ders verdi.
1999’da Tarhunda Théâtre adlı tiyatroyu kurdu. Balkan Savaşı sırasında Üsküp Milletler Tiyatrosu’nda Türk, Arnavut, Makedon ve diğer milletlerden oyuncularla birlikte Jordan Plevnes’in RRR adlı oyununun provalarını yürütüp sahneledi.
2000’de Fransa’da sahneye koyduğu son oyun olan Topor-Party yaklaşık iki yüz temsil gerçekleştirdi ve o sene Avignon Festivali’nin kapanış oyunu oldu. Fransız Tiyatro Eleştirmenleri Birliği bu yapımı yılın en iyi oyunu seçti.
Sinemada da emek veren Mehmet Ulusoy, 1976’dan itibaren sırasıyla Gloria Mundi, Le Marginal, Kız Kulesi Aşıkları ve Odmazda’nın yanı sıra rollerini Tchéky Karyo ve Monica Bellucci ile paylaştığı Comme Un Poisson Hors de l’Eau adlı filmlerde rol aldı.
Şehir Tiyatroları’ nda, 1998’de, Turgay Nar'ın Güz Bitiminde Moliére Ya da Kibarlık Budalası, 2001’de de Georg Büchner’in Woyzeck adlı oyunlarını yönetti.
Sanatçı 2001 yılından itibaren; Ankara’da Lemi Bilgin, İstanbul’da Osman Wöber’in müdür olduğu dönemde Devlet Tiyatroları kadrosuna dahil oldu. Sırasıyla İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda Benerci Kendini Niçin Öldürdü?, Ankara Devlet Tiyatrosu’nda John Whiting’in iddialı eseri Şeytanlar ve Antalya Devlet Tiyatrosu’nda Topor-Party’yi yeniden sahneye koydu. Benerci Kendini Niçin Öldürdü?, 6. Afife Tiyatro Ödülleri'nde En İyi Oyun, En İyi Yönetmen, En İyi Sahne Tasarımı ve En iyi Müzik ödüllerini kazandı.
Sanatçı son olarak Erasmus’un Deliliğe Övgü adlı eserinin uyarlaması üstüne çalışıyordu. Benerci Kendini Niçin Öldürdü? ve Topor-Party adlı oyunların Nisan 2005 Paris turnesi sırasında, akciğer kanseri tedavisinden dolayı kalbine yenik düştü.
Mehmet Ulusoy, Giorgio Strehler, Nâzım Hikmet ve Mustafa Kemal’e olan hayranlığını her fırsatta dile getirdi.
Vefatının ardından, Béatrice Picon-Vallin ve Richard Soudée’nin yazdığı Mehmet Ulusoy-Un Théâtre Interculturel (Kültürlerarası Bir Tiyatro) adlı kitap Paris’te L'Age d'Homme yayınlarınca yayımlandı. Ayrıca Ayşin Candan da Mehmet Ulusoy Tiyatrosu adlı kitabı yazdı. 18 Şubat 2010’da Théâtre Gérard Philippe de Saint Denis tiyatrosunun içinde bulunan sahneye Mehmet Ulusoy Sahnesi adı verilmiştir.
Mehmet Ulusoy Sokakta Tiyatro Festivali her yıl Haziran ayında Konak Belediyesi ve Tiyatro Platformu işbirliğiyle İzmir'de yapılmaktadır.
Yönettiği tiyatro oyunları
- 2001, Odmazda / Osveta (Jan Hintjens)
- 1999, Comme un poisson hors de l'eau (Hervé Hadmar)
- 1999, Şükran Büfe (TV dizisi)
- 1996, Les Cordier, juge et flic (TV dizisi)
- 1993, Kız Kulesi Aşıkları (İrfan Tözüm)
- 1991, Uzun İnce Bir Yol (Tunç Başaran)
- 1985, Hôtel de police (TV dizisi)
- 1983, Le Marginal (Jacques Deray)
- 1976, Gloria Mundi / Tortura / In Hell (Nikos Papatakis)
Dış bağlantılar
Kaynakça
