Mehmet Şevki Ölçer

Mehmet Şevki Ölçer; 1302 (1886) P.-4
Doğum	1866; Defterdar, İstanbul
Ölüm	9 Mayıs 1927 (61 yaşında); İstanbul
Bağlılığı	Osmanlı (1886-1920); Türkiye (1920-1926)
Branşı	Haritacılık
Hizmet yılları	1886-1926
Rütbesi	Ferik (Korgeneral)
Komutası	Harita Genel Müdürlüğü
Çatışma/savaşları	Birinci Dünya Savaşı İstiklal Savaşı
Ödülleri	Osmaniye Nişanı; Lejyon Donör nişanı; Mecidiye Nişanı; Liyakat Muharebe Madalyası; İmtiyaz Harp Madalyası; Alman Demir Salip Harp Madalyası; Avusturya Askeri Liyakat Madalyası; Prusya Yıldızlı Kılınçlı; Taç Kıralı Nişanı; İstiklal Madalyası
Ailesi
Babası	Ahmet Bican

Mehmet Şevki Ölçer, (1866, İstanbul - 9 Mayıs 1927 İstanbul) Harita Genel Müdürlüğü'nün kuruculuğunu yapan^[2] Ferik rütbesine yükselmiş Türk asker ve haritacı. Türk haritacılığının kuruluş ve gelişmesinde görev aldı. 18 adet nişan ve madalyası, 7 kitabı vardır. Yazdığı kitaplar arasında Osmanlı alfabesi ile yazılan "taksim-i arazi (jeodezi)" kitabı ünlüdür. Türk haritacılığının 75. yıl dolayısı ile 1970'te basılan posta pulu üzerinde resmi varır.^[3]

Eğitim Hayatı

Henüz 12 yaşındayken babası Ahmet Bican beyi kaybetti. Eğitim ve öğretimi annesi Emine hanım tarafından yürütüldü. Eğitimine Eyüp Sultan Askeri Okulunu ile başladı. Bu okulu bitirdikten sonra Kuleli Lisesini bitirdi ve 1885 yılında piyade rütbesiyle Pangaltı Harp Okuluna girmeyi başardı. Harp okulda teknik bölümde eğitim aldı, bilim ve tasarımla ilgilendi.^[4] 1886 yılında Teğmen, 1887 yılında ise Üsteğmen rütbesine nasp edildi.

1889 yılında Kurmay Yüzbaşı oldu ve Topçu ve Mühendis okullarına öğretmen olarak atandı. Okulda çözümlemeli ve tasarı geometri, coğrafya gibi dersleri öğretti. 1890 yılında kurmay eğitimini tamamlamak için Paris Harp Okuluna eğitime seçildi. Burada 2.5 yıl eğitim aldı.Bu eğitim sırasında 17 Haziran 1891 tarihinde kolağası rütbesine yükseltildi. Ardından padişah kararı ile Mehmet Hakkı bey (Hakkı Güncan) Fransız askeri coğrafya dairesinde teorik ve uygulamalı coğrafya eğitimini tamamladı.^[4]

Askeri Hayatı

Erken Dönem (1894-1901)

1894'te İstanbul'daki Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn (Topçu Harp Okulu)'a öğretmen olarak atandı. Burada ikinci sınıf öğrencilerine hafif iskam ve keşif dersleri verdi. Bu görevi sırasında 20 Ekim 1894'te Osmanlı'nın modern tekniklerle çizilmiş bir haritasını yapmak için görevlendirildi. Bu amaç doğrultusunda Genelkurmay 5. şubesine bağlı olarak kurulan Harita Komisyonu'na atandı. Bu komisyonda teknik işlere yardım olması için Fransız askeri coğrafya dairesinden yüksek maaşlarla uzmanlar ve aletler getirildi. Komisyonda Paris'de beraber eğitim aldıkları Mehmet Hakkı Güncan ile birlikte Harp Okulu öğretmenlerinden Kur. Yrb. Rıza bulunmaktaydı. Komisyon, Bayezid Camii yanındaki eski jandarma dairesinde çalışmalarına başladı. Bu komisyon, Türkiye'deki hesaba dayalı modern haritacılığın temeli kabul edilmektedir.^[5]

13 Kasım 1894 tarihinde Binbaşı rütbesine yükseldi. 1896 yılına kadar hem Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'daki öğretmenlik görevine, hem de Harita Komisyonundaki görevine devam etti. Bu tarihten sonra harita komisyonu ile birlikte saha çalışmaları yapmak için İstanbul'dan ayrılarak Eskişehire geçti. Eskişehir'de nirengi'ye dayalı bir haritalandırma projesine başlamıştır. nirengi için baz ölçülmüş, astronomik gözlemler yapılmış ve sarkaçla mutlak gravite ölçülmüştür.^[5] Ancak bu proje başarısız oldu. Haritalama projesinin başarısız olmasını "istibdad yönetimi"ne bağladı. Harita komisyonu bu tarihten sonra bir daha saha çalışması yapmadı. Komisyon çalışmaları için getirilen Fransız subaylar, geçirdikleri 4 verimsiz yılın ardından geri döndü.^[4]

Komisyon Bakırköy Baruthane mevkisinin 1/1000^[6] ölçekli haritasının yapılması üzere görevlendirildi. Bu iş için Kurmay Albay Ahmet Abuk başkanlığında kurulan geçici kurulda çalıştı. Bölge arazisinin haritasını nirengi yöntemini kullanarak oluşturdu. Bu işin ardından 1899 yılında mühendis okulunda eğitim vermeye geri döndü ve jeodezi eğitimi vermeye devam etti.^[4]

20. Yüzyıl (1901-1926)

1900 yılında Yarbay rütbesini aldı. Ardından Bonne projeksiyonunun Türkiye'ye uyarlanması için gerekli hesaplamalarda bulundu. 1908 yılında Albay rütbesiyle genelkurmay başkanlığına "Memaliki Osmaniye harita dairesinin ahzına dair" isimli bir tasarı sundu. Bu tasarı üzerine genelkurmaya bağlı bir harita dairesi kuruldu. 1912 yılında Mirliva ve 1923 yılında Ferik (Korgeneral) rütbelerini aldı. Birinci Dünya Savaşında ordunun harita ihtiyacını karşıladı. Ayrıca savaş sırasında Almanya ve Avusturya'ya ziyarette bulunarak incelemeler yaptı. Kurtuluş savaşında sırasında harita başkanlığını 60 subay ve İstanbul'dan Ankara'ya taşıyarak Kurtuluş Savaşına destek verdi. Ankara'ya taşınan bu daire, cumhuriyetin ilanından sonra 1925'te Harita Genel Müdürlüğü'ne çevrildi.^[5] Müdürlüğün kurulmasından bir sene sonra, 1926'nın Haziran ayında sağlık sorunları nedeniyle görevinden emekli oldu.^[7] 9 Mayıs 1927 tarihinde İstanbul ilinde vefat etti. Kabri İstanbulu ili Merkez Efendi mezarlığında bulunmaktadır.^[5] 2003 yılında kurulan ve günümüzde ziyarete açık olan Harita Genel Müdürlüğü müzesinde kendi ismi ile bir bölümü bulunmaktadır. Müzede kişisel eşyaları, Mustafa Kemal Atatürk ve Fevzi Çakmak ile telgrafları, diplomaları ve Fransız şövalye nişanı beratı bulunmaktadır.^[8]

Madalyaları

Mehmet Şevki Bey, yaşamı boyunca aşağıdaki madalya ve nişanlarla ödüllendirilmiştir.^[7]

4'üncü Dereceden Osmanî Nişanı
Légion d'honneur (Şövalye) Nişanı^[8]
3'üncü Rütbeden Mecidi Nişanı
3'üncü Dereceden Osmanî Nişanı
Gümüş İmtiyaz Madalyası
2'nci Dereceden Mecidi Nişanı
Gümüş Liyakat Muharebe Madalyası
Gümüş İmtiyaz Harp Madalyası
Alman Demir Salip Harp Madalyası
Kılınçlı 2'inci Dereceden Mecidi Nişanı
Avusturya 3'üncü Rütbeden Liyakat-ı Askeri Madalyası
Prusya 2'nci Rütbeden Yıldızlı Kılınçlı Taç Kıralı Nişanı
İstiklal Madalyası

Dış bağlantılar

Biyografisi 16 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Konuyla ilgili yayınlar

Harita Dergisi: No 59, 1959
Türk Haritacılığında 75. Yıl. Harita Genel Komutanlığı. Ankara. 1970
Türk Haritacılığında 80. Yıl. Harita Genel Komutanlığı, Ankara. 1975
Haritacı Mehmet Şevki Paşa ve Türk Haritacılığı Tarihi, HGK, Ankara, 1980
Harita ve Kadastro Mühendisliği sayı 45-47,1983 Şerbetçi M.: Türk Haritacılığı Tarihi (1895-1995), HKMO Ya yını,2 Baskı, 1999 Ankara

Kaynakça

^ Harp Akademileri Komutanlığı, Harp Akademilerinin 120 Yılı, İstanbul, 1968, s. 49.
^ "Harita Genel Komutanlığı 'uzay üssü' gibi". cnnturk. 16 Ekim 2009. 12 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2012.
^ Harita Dergisi, 59. Haritacılık Genel Müdürlüğü. 1959. ss. 45-47.
^ ^a ^b ^c ^d "Mehmet Şevki" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
^ ^a ^b ^c ^d "Türkiye'de ilk kuşak harita mühendisleri" (PDF). Muzaffer Şerbetçi HKMO. 17 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
^ Bazı kaynaklarda 17 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1/25.000 ölçek ile.
^ ^a ^b "Savaşlarda Haritacılar" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. s. 7. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
^ ^a ^b "Haritacılık Müzesi: Korgeneral Mehmet Şevki ÖLÇER Bölümü". Haritacılık Genel Müdürlüğü. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.