Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi
	Çeşmenin ön ve yan cephesinden görünümü (Ekim 2020)
Diğer ad(lar)	Osman Ağa Çeşmesi
Genel bilgiler
Tür	Çeşme
Mimari tarz	Klasik Osmanlı mimarisi
Konum	Kadıköy, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	40°59′28″K 29°01′36″D / 40.99111°K 29.02667°D
Tamamlanma	1621 ya da 1622
Yenileme	2020
Sahip	Vakıflar Genel Müdürlüğü
Teknik ayrıntılar
Yapı sistemi	Kâgir
Malzeme	Küfeki taşı

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi,^[1] İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Dikdörtgen planlı bir duvar çeşmesi olup Klasik Osmanlı mimarisine uygun bir şekilde, küfeki taşından inşa edilmiş kâgir bir yapıdır. Silmelerin olduğu ön cephesinin her iki yanında birer pilaster yer alır. Ön cephesinin ortasındaki basık sivri kemerli bir nişin içerisinde, kaş kemer motifi ile yukarısında boş bir kartuşun olduğu ayna taşı vardır. Niş kemerinin yukarısında, dört dizelik inşa kitâbesi bulunur.

Tarihi

Kitâbesine göre çeşme, Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırıldı.^[a]^[2]^[3] Kitâbenin son dizesi, ebced hesabıyla çeşmenin inşa tarihini verir.^[2] Ön cephede kullanılan malzemeden farklı bir malzemeyle üretilmesi, oturtulacağı bir alanın oluşturulmaması ve kırık kenarlarından yola çıkarak çeşmenin kitâbesinin özgün olmadığı ve bir çeşmenin yıkıldıktan sonra boşta kalan kitâbesinin, kitâbesiz bir çeşmede yaşatma geleneğine örnek olabileceği düşüncesi vardır.^[4] 1621 ya da 1622 yılında, Osmanağa Camii'nin avlu girişinin sağ tarafına Mısırlı Osman Ağa tarafından yaptırılan çeşmenin, cami avlusunda duran kitâbesindeki metin de aynıdır. Bundan yola çıkılarak, camideki çeşmenin kitâbesinin sökülüp Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi'ne takıldığı, boş kalan yerine ise yeni bir kitabe asıldığı görüşü ortaya atılır.^[5]

1945'te, ayna taşının bozulduğu ve teknesinin çukurda kaldığı kaydedilmişti.^[2] 11 Ocak 1967 tarihli Bugün haberinde çeşmenin yan cephesinin, bir mefruşatçı dükkânı tarafından bir vitrin olarak kullanıldığı aktarılmaktaydı.^[6] 1980'lerde yapılan çalışmayla birlikte yol hizasından imar hattına taşınarak kot farkı giderilerek teknesi açığa çıktı.^[4] Kızılkayak'ın ifadesine göre, teknesinin her iki yanına mermerden dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşının "bu çalışmalar sırasında eklenmiş olma ihtimali yüksektir".^[1]^[4]

Mülkiyeti, Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünde olan yapı,^[7] İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 15-30 Eylül 2020 tarihleri arasında restore edildi.^[8] Yapılan çalışmalar kapsamında çeşmede derz ve sıva onarımı, kitâbe restorasyonu ve temizlik yapılırken su tesisatı yenilenerek çeşme tekrar işlevsel hâle getirildi.^[8]^[9]

Konumu ve mimarisi

İstanbul'un Kadıköy ilçesinin Osmanağa Mahallesi'nde, Söğütlüçeşme Caddesi üzerinde ve Osmanağa Camii'nin karşısında bulunan, 17,90 m²lik tapu alanına sahip dikdörtgen planlı bir duvar çeşmesidir.^[3]^[10]^[11] Arka ve sol yan cephesi başka yapılarla birleşmiş hâldedir.^[1] Klasik Osmanlı mimarisi tarzında, kesme küfeki taşından inşa edilen kâgir bir yapıdır.^[2]^[4] Dikdörtgen şeklindeki ön cephesi, yatay ve dikey silmelerden meydana gelen dikdörtgen bir çerçeveyle bezenmiştir.^[1] Teknesinin her iki yanında, sonradan eklenen, Afyon mermerinden yapılmış dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı yer alır.^[1] Yapının üstü çatısızdır.^[2] Ön yüzünün pahlanmış iki kenarında, silindirik birer pilaster bulunur.^[3] Kaş kemer motifi ile yukarısındaki boş bir kartuşun yer aldığı mermerden yapılmış ayna taşı, ön cephenin ortasında konumlanan basık sivri kemerli bir nişin içindedir.^[1]^[3] Ayna taşında bir musluk, altında ise dikdörtgen biçimli bir tekne vardır.^[1]

Sivri kemerin üçgen boşlukları ile kilit taşının yukarısında, dört dizeden oluşan ve yazı şeritleri kartuşlardan yapılmış çerçevenin içerisinde çeşme kitâbesi yer alır. Alttaki iki kartuşun arasındaki boşluğa çeşmenin inşa tarihi işlenmiştir.^[1] Kitâbe metni şu şekildedir:^[2]^[9]^[12]

Metin

مصرلى عثمان اغا خيره ماُل
چو يابدى حق ايچون بو چشمه سارى
کچوب نوش ايلين هر تشنه جانه
جناندن آب كوثر بارى
١٠٣٠ سنه

Çeviri yazısı

Mısırlı 'Osmân Aga hayra ma'îl
Çü yapdı hakk içün bu çeşmesârı
Geçüb nûş eyleyen her teşne-câna
Cinândan âb-ı Kevser vire bârî
sene 1030

Günümüz Türkçesi

Hayır işlemeyi seven Mısırlı Osman Ağa
Suyu bol bu çeşmeyi Allah yolunda yaptırdı
Susamış her bir cana,
cennetlerden akacak bir Kevser suyu versin diye.
sene 1030

2020'deki restorasyonu öncesinde çeşme (Eylül 2020)
Çeşmenin ön cephesi (Mart 2021)
Çeşmenin kitâbesi (Mart 2021)

Ayrıca bakınız

Kadıköy'deki çeşmeler listesi

Notlar

^ Kitâbesindeki 1030 yılı, miladi takvimde 1621 ya da 1622'ye denk gelir.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Barışta, H. Örcün (1994). "Osman Ağa Çeşmesi". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. ss. 159-160. ISBN 975-7306-06-1.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. ss. 264, 266.
^ ^a ^b ^c ^d Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "330 Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 2. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 256. ISBN 9789944100335.
^ ^a ^b ^c ^d Kızılkayak, Görkem, (Ed.) (Aralık 2011). Kadıköy Çeşmeleri. Kadıköy Belediyesi. ss. 111-112.
^ Atılgan, Arif (29 Haziran 2017). "Osman Ağa Camisi". Mimdp.org. 16 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Ata yadigârı sahipsiz kalıyor". Bugün. İstanbul. 11 Ocak 1967.
^ "Kültürel yapılar". İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
^ ^a ^b Çağlar, Sinan. "Osman Ağa (Mısırlı) Çeşmesi - Kadıköy (çeşmeyle ilgili bilgilendirme restorasyon raporu)". İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı (E-posta).
^ ^a ^b Demirtaş, Erhan (23 Eylül 2020). "400 yıllık çeşme onarıldı". Gazete Kadıköy. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Osman Ağa (Mısırlı) Çeşmesi (H.1030-M.1621)". Su Vakfı. 11 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2021.
^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Osman Ağa (Mısırlı) Çeşmesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi. 11 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.