Prag Ayaklanması (Çekçe: Pražské povstání), Çek partizanlar tarafından II. Dünya Savaşı sırasında Prag'ı Alman işgalinden kurtarmak için yapılan bir girişimdir. Direniş 5 Mayıs 1945 tarihinde başladı. Ayaklanmayı bastıramayan Almanlar 8 Mayıs'ta geri çekilmeye başladılar. Ayaklanma bu açıdan başarılı oldu. Kızıl OrduPrag'a girmeye başladı ve geride kalan Alman birliklerini ezdi.
Ayaklanma öncesi
Çekoslovakya, işgalin ardından silah ve araba üretimi sayesinde refahı yüksek bir yer haline geldi. Bu yüzden Alman işgaline tepki gösteren de pek yoktu.
İngilizler, Çekoslovakya'nın Almanya ile müttefik olmasından korktuğu için kendilerince eğitilmiş özel bir Çekoslovak suikast timi hazırlayıp o zamanki Çekoslovakya'yı yönlendiren Heydrich'ı öldürme kararı aldı. Heydrich öldürüldükten sonra Hitler, intikam için rastgele seçilen 10.000 Çek'in tutuklanması ve idamını emretti. Sonraki günlerde SS birlikleri intikam almak için suikastçıların bağlantılı olduğu ileri sürüldükleri Prag'ın km kuzey batısında yer alan Lidice ve Ležáky köylerini yerle bir ettiler; Tüm yetişkin erkekler idam edildi ve tüm kadın ve çocuklar sınır dışı edilerek Nazi toplama kamplarında öldürüldü. En az 1.300 kişi Haydrich'in ölümünden sonra katledilmiştir. Katliamda birkaç yüz kadın ve 100 çocuk toplama kamplarına sürüldü. Savaştan sonra sadece 153 kadın ve 17 çocuk geri köyüne geri dönebilmiştir.
Hitler'in bu intikam hırsı Almanya ile Çekoslovakya'nın müttefiklik ilişkisini kesmemişti. Silah ve araba üretimi son hız devam ediyordu. Ancak bu hırs yavaş bir şekilde olsa partizan oluşumlarını başlamasına neden oldu. 1945 yılının baharına gelindiğinde Çekoslovakya genelinde 7.500 kişilik partizan grubunun oluşmasına neden oldu.
Partizanlar, ilk olarak Almanların sürekli kullandığı demir yolu ve kara yollarını sabote etti. Bazen de Alman asker trenlerine saldırdılar.
Almanların savaşı kaybedecekleri anlaşılınca partizanlar ayaklanma kararı aldılar. Ayaklanma öncesinde, partizanların propaganda faaliyetlerini, Komünist Gençlik yaptı. Bunun üzerine Almanlar gençliğe yönelik tutuklamalar yaptı. Ama buna rağmen zor koşullar altında çalışmalara devam etmeyi başardılar.
Ayaklanma
5 Mayıs 1945 tarihinde saat 13.00'te, Çek partizanlar Waffen-SS'e ait radyo binalarını ele geçirdi. Radyo sayesinde Çek milletine bir çağrıda bulunan partizanlar halkı direnişe davet etti. Diğer yandan, partizanlar Gestapo Karargâhını işgal etti.
Öğleden sonra, partizanlar sokaklardaki Alman trafik işaretleri ve mağaza yazıtları yıktılar. Direnişçiler Almanlara saldırdı ve silahlarını ele geçirdi. Almanlar ise ellerinden geldiğince kendilerini savundular.
5 Mayısın son saatlerinde, direnişi kırabilmek için dışarıdan Alman tanklar, zırhlı taşıyıcılar, silah ve motorlu üniteler getirtildi. Ancak pek bir şey değişmedi. 6 Mayıs sabahı itibarıyla, 1000'in üzerinde barikat inşa edildi. Partizanlar kentin yarısını ele geçirmeyi başardı. Alman garnizonları Prag boyunca kuşatıldı. Direnişçiler elektrik, su kaynaklarını ve telefon telleri keserek Almanları teslim olmaya zorladı.
Alman karşı taarruzu
Ayaklanmanın ilk saatinde Prag dışından motorize birlikler direnişi kırabilmek için Prag'a getirilmişti. Fakat bu birlikler Prag'daki kuvvetleri kurtaramamıştı. Şimdi ise şehir dışındaki Alman güçleri yani Heer ve Merkez Ordu Grubu birlikleri kuşatılmış Alman kuvvetlerini kurtarmak için şehir merkezine doğru hareket etmeye başladı.
6 Mayıs'ta, Almanlar karşı taarruza geçerek radyo istasyon binasını yeniden ele geçirmeye çalıştı. Almanların bu karşı saldırısı başarılı oldu. Ancak partizanlar oradaki malzemeleri alarak Hussite Kilise Kulesi'nde başka bir radyo istasyonu kurmayı başardı. Mesajlar yayınlanmaya devam edildi.
7 Mayıs'ta, Waffen-SS zırhlı, tank ve topçu birlikleri Prag'a yürümeye başladı. Şehir dışında kalmış Heer piyadeleride bu harekâta katıldı. Havadan Luftwaffe harekâta destek verdi. Bu harekât Prag için vahim oldu. Çek partizanlar Alman tankları karşı birkaç tanksavar silahı ile karşı koyuyordu.
Almanların geri çekilişi
8 Mayıs'ta, her iki taraf içinde durum sıkıntılıydı. Partizanlar için durum daha kötüydü. Çünkü Prag'ın yok olma ihtimali vardı. Bu yüzden Alman valisi Rudolf Toussaint'ın teklifi kabul edildi ve Almanlar geri çekildi.
9 Mayıs'ta, Sovyet Kızıl Ordusu, Prag'a girdi. Kızıl Ordu Prag'a girmeden önce kentin büyük bir kısmı kurtulmuştu. Kızıl Ordu Çek partizanlarla kentin bir kısmında bulunana Alman kuvvetlerini yok ettiler. ABD OrdusuPrag'a Kızıl Ordu'dan daha yakındı. Ancak ABD ordusu anlaşma nedeniyle Prag'ı Kızıl Ordu'ya bıraktı ve Çek partizanlara yardımcı olmadı.
Çek partizanlara Rus Kurtuluş Ordusu tarafından destek verildi. Almanya'ya ve müttefiklerine 30 Nisan'a kadar bağlı kalan 1. Rus Kurtuluş Tümeni'ne General Sergey Bunyaçenko komuta etmektedir. Tümen, Rus asıllı Stalin muhalifi unsurlardan oluşmaktaydı. Ayaklanma başladığında Prag yakınlarında bulunmaktaydı ve Alman kuvvetlerine karşı Çek partizanların yanında yer aldı. Rus Kurtuluş Ordusu, Sovyet generali Andrey Vlasov tarafından Bolşevizm'e karşı mücadele sırasında bir anti-komünist kuvvet olarak kurulmuştu. Rus Kurtuluş Ordusu kuvvetleri, Sovyet birliklerinin önünden çekilmek ve Amerikalılara teslim olmak için hazırlıklara girişiyorlardı.
General Bunyaçenko ve Rus Kurtuluş Ordusu 1. Tümeni, 8 Mayıs'ta Amerikalılara sığınmıştır. Bunyaçenko, Vlasov ve askerleri, anlaşma sonucunda Sovyetler Birliği'ne iade edildi. Yapılan duruşmalar sonunda ya ölüme mahkûm edildiler ya da GULAG çalışma kampına gönderildiler.
Kaynakça
Roučka, Zdeněk. Skončeno a podepsáno: Drama Pražského povstání (Accomplished And Signed: Pictures of the Prague Uprising), 163 pages, Plzeň: ZR&T, 2003 (ISBN 80-238-9597-4).
Bartosek, Karel. 1965. The Prague Uprising. Prague, Czech Republic: Artia.
Skilling, Gordon H. “The Czechoslovak Struggle for National Liberation in World War II.” Dec. 1960. The Slavonic and East European Review. 39: 174-197. Retrieved March 11, 2009 (http://www.jstor.org/stable/pdfplus/4205225.pdf)
