Rumeli (eyalet)

Eyalet-i Rumili Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti 1362–1826 Rumeli Eyaleti (1609) Merkez Sofya, Manastır[1] 41°1′K 21°20′D / 41.017°K 21.333°D / 41.017; 21.333 Tarih  - Kuruluş 1362  - Kaldırılış 1826 Bugün parçası Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Sırbistan, Türkiye

Rumeli Eyaleti veya Rumeli Beylerbeyliği, 1362 yılında I. Murad zamanında kurulan Osmanlı Devleti eyaleti. Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk eyalettir. Anadolu Beylerbeyi yükselirse Rumeli Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi terfi edilirse vezir olurdu. Rumeli Beylerbeyi Divan-ı Hümayun müzakerelerine katılırdı. 17. yüzyıldan itibaren vezir derecesinde bulunanlar tayin edilmeye başlamıştır.

Rumeli Eyaleti, Balkan Yarımadası'ndaki fetihler devam ederken ele geçirilen toprakların idaresi için 1362 yılında merkezi Edirne olmak üzere I. Murad'ın emri ile kurulmuştur. Tanrıdağı, Kocacık, Naldöken, Koca Hamza, Vize ve Ofçabolu yörüklerininde bulunduğu geniş bir coğrafyadır. İlk beylerbeyi Lala Şahin Paşa'dır.^[2] 1375 yılında beylerbeyi Kara Timurtaş Paşa olmuştur.^[3] 1393 yılında Anadolu Beylerbeyliği'nin kuruluncaya kadar Osmanlı'nın idari teşkilatında tek beylerbeyilik konumundaydı. Rumeli Eyaleti'nin merkezi ilk zamanlarda Edirne olup, daha sonra bir süre Filibe, 1382'de de Sofya eyaletin merkezi oldu. Rumeli Eyaleti diğer eyaletlerden daha imtiyazlı bir eyalettir.

1541 yılında eyalete bağlı toprakların bir kısmında Budin Eyaleti kurulmuştur. Bu tarihten önce Balkan Yarımadası'ndaki bütün topraklar Rumeli Eyaleti'ne bağlıdır.^[4] 1560 yılında da Bosna ve çevresinde Bosna Eyaleti kurulmuştur. 1599 yılında Silistre Eyaleti kurulmuştur. Ardından Niş ve Vidin de eyalet olmuştur. 1826 yılında beylerbeylik, Selanik, Yanya, Manastır ve Edirne olmak üzere 4 eyalete bölünmüştür.

• Karadağ Sancağı, (Sırpça: Sandžak Crne Gore) Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. Bugünkü Karadağ civarında kurulmuştur. Karadağ Sancağı, 1514 yılında Zeta Prensliği'nin Osmanlı Devleti'ne katılmasıyla kurulmuştur. İlk sancak beyi I. Ivan Crnojeviç'in oğlu Staniša yani İskender Bey Crnojeviç'dir. İskender Bey Crnojeviç, 1528 yılına kadar sancak beyliği yapmıştır. 1528 tarihinde sancak, İşkodra Sancağı'na bağlanmıştır.
• Ohri Sancağı, Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. 1385 yılında I. Murad zamanında Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa tarafından fethedilen Ohri şehrinde kurulmuştur. 1826 yılında Rumeli Eyaleti dağılınca Manastır Eyaleti'nin bir sancağı olmuştur.
• Çingene Sancağı, Osmanlı Devleti'nde Rumeli Eyaleti topraklarında yaşayan Romanların yönetsel, mali ve askeri işlerini düzenlemek amacıyla kurulmuş sancak. 16. yüzyıla kadar Çingeneler yalnızca cizye ve ispenç vergisi ödemişlerdi. Ancak toprakların genişlemesiyle birlikte Çingeneler bir sancak sayıldı. I. Süleyman devrinde Cingâne Livasını ve bütün çingeneleri ilgilendiren ilk hukuki düzenleme, tahminen 937/1531 tarihinde yapıldı. "Kanunnâmei Kıbtıyânı Vilâyeti Rumeli" yani "Rumeli Eyaleti Çingeneleri Kanunnamesi" adını taşıyan bu yasa çeşitli düzenlemeler getirdi.^[5] Çingenler Müslüman ve gayri müslim olarak vergilendirildi. Müslümanlar 22 akçe, gayri müslimler de 25 akçe vermekle yükümlüydü. Diğer vergileri - arusiye, cürüm ve cinayet akçesi - diğer reaya ile aynıydı. Çingenelerin bazıları müsellemdi ve bu müsellemler askerlikte eksik işleri tamamlama ve haberleşme gibi görevlerde bulunurdu. Müslüman ve gayri müslim çingeneler arasında kız alıp verme, birlikte iş yapma ve birlikte göçmeleri yasaktı. Çingene sancağını "Çingene beyi" ya da "mir-i Kıptiyan " adı verilen yöneticiler yönetirdi. Bu sancak beyleri vergi toplar, güvenliği sağlar, müsellemleri toplayıp orduya teslim ederdi.
• Hersek Sancağı, Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancak. Osmanlı Devleti 1463 yılında Bosna Krallığı'nı topraklarına kattıktan sonra Hersek'i de topraklarına katmak istemiştir. Osmanlı kuvvetleri Hersek Dükalığı'na gelince Hersek dükü Stefan Kosariç Osmanlı Devleti'ne sadakatini bildirerek ülkesinin tamamını ve en küçük oğlunu rehin olarak Osmanlı Devleti'ne vermiştir. Osmanlı Devleti Foča ve çevresini alarak buraya Hersek Sancağı ismini vermiştir. Sancak beyliğine de Hamza Bey atanmıştır. Kısa süre sonra Hersek Sancağı'na Pljevlja (Taslıca) dahil edilmiş, 1483 yılında Hersek Dükalığı toprakları tamamıyla Hersek Sancağı'na dahil edilmiştir. 1580 yılında sancak, aynı yıl kurulan Bosna Eyaleti'na bağlanmıştır.

• Lala Şahin Paşa 1362 - 1375
• Kara Timurtaş Paşa 1375 - ?
• Hasan Paşa  ? - 1514
• Hadım Sinan Paşa 1514 - 1515
• Ayas Mehmed Paşa 1522 - 1523
• Pargalı Makbul İbrahim Paşa 1523 - 1536
• Lütfi Paşa 1536 - ?
• Divane Hüsrev Paşa 1538 -?
• Silahtar Mustafa Paşa 1640 - 1641

1831 yılında II. Mahmut döneminde sadece müslüman ve gayrimüslim erkekler sayılarak yapılan nüfus sayımı aşağıdaki gibidir;^[8]

• Kavala Sancağı