Ryan Wayne White (6 Aralık 1971; Kokomo, Indiana - 8 Nisan 1990; Indianapolis, Indiana),[1]HIV/AIDS enfeksiyonu taşıdığı için okuduğu liseden çıkarılmasına karşı verdiği mücadeleyle Amerika Birleşik Devletleri'nde ulusal simge haline gelen Amerikalı gençtir. Hemofili hastası olduğu için kan nakli tedavisi sırasında HIV virüsü ile enfekte olduğu iddia edildi. Aralık 1984'te teşhis konuldu ve sadece 6 ay yaşayabileceği öngörüldü. Doktorlar, diğer öğrenciler için risk taşımadığını ve White'ın okula dönebileceğini belirtseler de Kokomo'daki birçok veli ve öğretmen okula dönmesine karşı çıktı.[2] AIDS araştırmalarında ve toplumun AIDS'i tanımasında önemli katkıları olan White, okul sistemine karşı yasal savaş verdi. Elton John, Michael Jackson ve Phil Donahue gibi birçok ünlü ile beraber medyanın karşısına çıktı,[3] doktorlarının öngördüğünün aksine beş yıldan fazla yaşadı ve lise mezuniyetine bir ay kala, Nisan 1990'da öldü.[2]
İlk AIDS vakalarının gey erkeklerde görülmesi sebebiyle, White'tan önce bu hastalığın gey toplulukları ile doğrudan bağlantılı olduğu görüşü oldukça yaygındı. White ile beraber bu algı değişimi, diğer HIV ile yaşayan Magic Johnson, Ray brothers ve Kimberly Bergalis gibi ünlüleri de daha fazla AIDS araştırmaları yapılması ve toplumun bilinçlendirilmesi için çalışmaya sevk etti. White'ın ölümünden kısa bir süre sonra ABD Kongresi, Ryan White CARE Yasası'nı çıkarttı. İki defa onaylanan bu yasa, ABD'de AIDS ile yaşayan bireylerin en büyük destekçisi oldu.[4]
Çocukluğu ve hastalığı
Ryan White, Jeanne Elaine Hale ile Hubert Wayne White'ın çocukları olarak ABD'nin Indiana eyaletinin Kokomo şehrinde doğdu. Henüz üç günlük iken, doktorlar kendisine küçük bir yaralanma esnasında bile kanın durmamasına yol açan X kromozoma bağlı kalıtsal kan hastalığı olarak adlandırılan ağır bir hemofili A teşhisi koydu.[5] Tedavisi için vücuduna haftalık faktör VIII enjekte edilmesi gerekiyordu. Uygulanan bu yöntem yüzünden AİDS hastalığının o dönemde yaygınlaştığı düşünülmektedir.[6][7]
Çocukluğunda oldukça sağlıklı olsa da Aralık 1984'te şiddetli zatürre hastalığına yakalandı.[8] Bu hastalığın tedavisi aşamasında kendisine AIDS teşhisi konuldu. Tıp dünyası o dönem AIDS hakkında çok az bilgiye sahipti. Bilim insanları o yıl HTVL-III adını verdikleri bir virüs buldular ve bu virüs AIDS'e neden olan HIV'di. White'a faktör VIII tedavisi sırasında HTVL-III enfeksiyonu bulaştığı düşünülmekteyse de bu iddia kesinlik kazanmamıştır.[9] Doktorlar bu virüse karşı nasıl bir test yapacaklarını bilmiyorlardı, aynı zamanda donörler virüsün kanla bulaştığını düşünmemekteydiler.[10] 1979 - 1984 yılları arasında hemofili hastalarının %90'ından fazlasına HIV bulaştırıldığı düşünülmektedir.[7] Yapılan sayım sonrasında White'ın T hücre sayısı 25 (bu sayı sağlıklı insanlarda yaklaşık 500-1200 arasıdır)[11] olarak belirlendi ve kendisine AİDS teşhis konuldu. Doktorlar, White'ın sadece altı ay yaşayacağını öngördüler.[12]
Teşhisten sonra White okula geri dönemeyecek kadar hastaydı ancak 1985 başlarında kendisini daha iyi hissetmeye başladı.[13] Okul görevlileri White'ın annesine onu okula göndermemesi gerektiğini söylediler.[13] White, 30 Haziran 1985'te tekrar okula dönmek istediğini bildirdi; ancak Batı Okul Kurumu yöneticisi James O. Smith bu teklifini reddetti. Bu olayın ardından White ve ailesi, yaklaşık sekiz ay boyunca hukuk mücadelesi verdi.[13]
Okullarla savaşı
Hukuk mücadelesi zaman çizelgesi 1985-86 okul yılları
30 Haziran
Yönetici James O. Smith, diğer çocukların sağlığının korunması gerekçesiyle White'ın okula girişini kabul etmedi.[14]
26 Ağustos
Okulun ilk günü. Okul, White'ın dersleri telefon aracılığıyla dinlemesine izin verildi.[15]
2 Ekim
Okul müdürü, White'ın okuldan uzaklaştırma kararını onadı.[16]
25 Kasım
Indiana Eğitim Müdürlüğü, White'ın tekrar okula dönmesi gerektiğini bildirdi.[17]
17 Aralık
Okul yönetimi sıfıra karşı yedi oyla temyiz kararı verdi.[18]
6 Şubat
Indiana Eğitim Müdürlüğü, Howard County sağlık görevlilerinin muayenesi sonucunda White'ın tekrar okula dönebileceğini belirtti.[19]
13 Şubat
Howard County sağlık görevlileri, White'ın okul için uygun olduğunu belirledi.[20]
19 Şubat
Howard County yargıcı, White karşıtı mahkeme emirleri çıkarılmasını reddetti.[21]
21 Şubat
White tekrar okula döndü. Aynı gün başka bir yargıç, tekrar kısıtlama kararı verdi.[22]
2 Mart
White karşıtları onu okuldan uzaklaştırabilmek için okulun spor salonunda açık artırma yaparak para topladı.[23]
Circuit Mahkemesi yargıcı Jack R. O'Neill kısıtlama kararını feshetti. White tekrar okula döndü.[25]
18 Temmuz
Indiana Temyiz Mahkemesi, White hakkında açılacak davaları kabul etmeyeceğini açıkladı.[26]
Russiaville'deki birçok ebeveyn White'ın kampüse girişini engellemek için direndi. 117 ebeveyn (ki okulda toplam 360 öğrenci vardı) ve 50 öğretmen White'ın okuldan uzaklaştırılması için dilekçe yazdı. AIDS hakkındaki bilgisizlik yüzünden başta müdür ve yönetim kurulu, diğer öğrencilerin HIV/AIDS olmaması için dilekçeleri uygun gördüler. White'ın ailesi bu yasağı kaldırmak için dava açtı. White ilk önce Indianapolis'te bulunan ABD Bölge Mahkemesi'ne dava açtı. Mahkeme davayı, Temyiz İdari'de çözülünceye kadar reddetti.[27] 25 Kasım'da Indiana Eğitim Müdürlüğü, Indiana Sağlık Kurulunun verdiği kararı uyguladı ve White'ın geri okula dönmesine izin verdi.[28]
1980'lerde HIV'in hangi yollarla bulaştığı tam olarak anlaşılamamıştı. Bilim insanları virüsün kan ile bulaştığını biliyorlardı ancak küçük bir temas ile bulaşması yeterli değildi. 1983'e gelince Amerika Tıp Derneği, "AİDS'in Ev halkının Yakınlığı ile Bulaşabileceği Öngörüsü" düşüncesiyle virüsün kolaylıkla yayıldığını düşünüyorlardı.[29] AIDS ile yaşayan çocuk vakası nadir görülmekteydi, White'ın okuldan uzaklaştırıldığı sırada ABD Hastalık Kontrol Merkezi raporuna göre ABD'de 148 adet AIDS ile yaşayan çocuk bulunmaktaydı.[14] Kokomo'da aileler White'ın okulda bulunmasını kabul edilemez bir risk taşıdığına inanıyorlardı.[30] Şubat 1986'da White'ın okula dönmesine izin verilen bir gün için, okulda bulunan 360 öğrencinin 151'i okula girmemişti. White gazete dağıtıcısı olarak çalıştı, virüsünün gazete yoluyla bulaşabileceğini düşünen birçok kişi aboneliklerini iptal etti.[13]
Indiana bölgesi sağlık komiseri, Dr. Woodrow Myers ve ABD Hastalık Kontrol Merkezi'ne göre San Francisco'da bulunan AIDS vakalarının büyük çoğunluğunda görüldüğü üzere White'ın durumu diğer öğrenciler için risk taşımayacağını duyurdu fakat okul yönetim kurulu ve aileler bu bildiriyi dikkate almadılar.[13] Şubat 1986'da New England Journal of Medicine 101 kişi üzerinde yaptıkları araştırmayı açıkladılar. Bu insanlar birbirleriyle cinsel temas olmayacak şekilde üç ay boyunca kapalı bir ortamda yaşadılar. Kişiler diş fırçaları, tıraş makineleri, giysileri, tarakları ortak kullandılar, hatta bu insanlar aynı yatakta uyuyup, sarıldılar ve öpüştüler. Deneyin sonucunda enfeksiyonun bulaşma riski imkânsıza yakın olduğu çıktı.[31]
White, nisan ayında tekrar okula kabul edildiğinde, bazı aileler çocuklarını okuldan alıp başka okullara nakil ettirdiler.[32] White, ciddi tehditler alıyordu. White'ın annesi; "Sokakta insanlar Ryan'a sık sık "Biz senin eşcinsel olduğunu biliyoruz" diye bağırıyorlardı" dedi.[30] White'ı hem parasal hem de editoryal olarak destekleyen Kokomo Tribune gazetesinin editörleri ve yayıncıları da topluluk üyeleri tarafından alay konusu oldular ve eylemlerinden dolayı ölümle tehdit edildiler.[30] Diğerleri ise çelişkili durumlar üzerinde duruyorlardı, Ryan mutlaka eşcinsel ilişki içerisinde AIDS oldu ya da ufak bir temas ile bulaştığı görüşüne sahiptiler.
White, 1986-87 eğitim yılı içerisinde Western Middle School'da sekizinci sınıfa başladı fakat burada çok mutsuz ve yalnızdı. Okul yemek yemesi için tek kullanımlık malzeme ve duş alması için ayrılmış banyo tedarik etti.[33] Tehdit almaya devam ediyordu. White'ın odasına silahlı saldırı olduktan sonra ailesi Kokomo'dan ayrılma kararını aldı.[12] Okul yılı bittikten sonra ailesi Cicero'ya taşındı ve orada Hamilton Heights Lisesine kayıt yaptırdı. 31 Ağustos 1987'de, AIDS konusunda eğitimli okul müdürü Tony Cook, okul amiri Bob G. Carnal ve az sayıda öğrenci White'ı karşılayıp elini sıktılar.[34]
Ulusal sözcülüğü
White'ın sendromu gazete ve televizyonlarda dalga dalga yayılması onun "ulusal çocuk" olmasını sağladı. 1985-1987 yılları arasında ABD medyasında AIDS hakkında haber sayısı iki katına çıktı.[3] Orta okuldan ayrılan White'ın sendromu ve yaşadığı sıkıntılar ulusal gazete ve televizyonlarda sık sık gündeme gelmeye başlandı. White sendrom için bağış toplamaya ve eğitim kampanyaları düzenlemeye başladı ve bu faaliyetleri onun AIDS'in simgesi olmasını sağladı. White, AIDS ile yaşayan çocuklar için çok sayıda yardım kampanyasına katıldı. Birçok ünlü White ile birlikte medyanın karşısına çıktı. AIDS ile yaşayan dışlanmış insanların sosyalleşmesine geri kalan hayatı boyunca yardımcı oldu. Şarkıcı John Cougar Mellencamp, Elton John ve Michael Jackson, aktör Matt Frewer, dalgıç Greg Louganis, Devlet Başkanı Ronald Reagan ve eşi Nancy Reagan, Başhekim Dr. C. Everett Koop, Indiana Üniversitesi basketbol koçu Bobby Knight ve basketbol oyuncusu Kareem Abdul-Jabbar gibi isimler White ile arkadaş oldular. White da birçok AIDS ile yaşayan çocuk ile arkadaş oldu.[12]
Hayatının geri kalanında Phil Donahue talk showunda sıklıkla görünmeye başladı. Sonradan popüler olan Patron Kim? programının sunucusu Alyssa Milano ile tanıştı. Kendisi White'a arkadaşlık bileziği verip öptü.[12] Elton John, Jeanne White'a 16.500 $ borç verdi. Bu parayı geri almayarak White'ın kız kardeşinin okul masrafları için kullanılmasını istedi.[35] Michael Jackson lisedeki White'a kırmızı Mustangconvertible hediye etti.[2]
1988'de Başkan Reagan'ın AIDS Komisyonu'ndan önce White ile konuşma yaptı. White okula ilk dönme girişimlerinde karşılaştığı ayrımcı politikaları anlattı her nasılsa Cicero'nun kasabasında çok güzel karşılanmıştı. White, Kokomo ve Cicero'da AIDS eğitiminin önemini farklı tecrübelerle yaşadığını vurguladı.[33]
1989'da, ABC televizyonu The Ryan White Story adlı televizyon filmini çekerek yayınladı. Ryan rolünde AIDS'li arkadaşı Lukas Haas, Jeanne rolünde Judith Light ve kız kardeşi Andrea rolünde Nikki Cox oynadı ve White'ın filmde kısa bir minyatür kamera görüntüsü vardı. Filmde yer alan diğer isimler ise Sarah Jessica Parker sempatik hemşire rolünde, George Dzundza doktor rolünde ve okul yönetimine karşı White'ı yasal yolla savunan George C. Scott ise avukat rolündeydi.[36]Nielsen tahminlerine göre filmi 15 milyon kişi izledi.[37] Bazı Kokomo şehri sakinleri bu filmin haksız yere yerel halkı genel olarak kötülediğini dile getirdiler. Film yayınlandıktan sonra Kokomo Belediye Başkanı Robert F. Sargent'in odasına ülke genelinden gelen şikayet mektupları yağdı.[36][37]
1990'ların başında White'ın sağlığı hızla bozuluyordu. Son kez halkın huzuruna çıktığında, Kaliforniya'da eski başkan Ronald Reagan ve First Lady Nancy Reagan ona ev sahipliği yaptı.[38] Sağlığı giderek bozulmasına rağmen White, Reagan'a üniversiteye girmek istediğini söyledi.[39]
Ölümü
"Biz, okuldan atılmasına evinden olmasına rağmen Ryan'in korku ve cehalet karşında gösterdiği başarıya çok şey borçluyuz. AIDS'le birlikte düşüncelerimizi ve kalplerimizi açtığı için ona çok şey borçluyuz. AIDS'e karşı sevecen, hoşgörülü ve merhametli olmayı Ryan'e borçluyuz. Bu sendroma sahip olan insanlar korkutucu değillerdir."
—Eski ABD Başkanı Ronald Reagan, 11 Nisan 1990[39]
29 Mart 1990'da lise mezuniyetinden birkaç ay önce White, solunum yolları enfeksiyonundan ötürü Indianapolis'te Riley Çocuk Hastanesi'ne yatırıldı. Durumu iyice kötüleşmeye başlamıştı. Hastanede Elton John kendisini ziyaret etti. White'ın iyi olması için binlerce hayranı hastaneyi telefonla aradı. White 8 Nisan 1990'da öldü.[2]Indianapolis Meridian Caddesinde bulunan İkinci Presbiteryen Kilisesinde yapılan cenaze törenine 1500'ün üzerinde kişi katıldı.[38] White'ın tabutunu taşıyanlar arasında Elton John, Amerikan futbolu oyuncuları Howie Long ve Phil Donahue gibi isimler vardı. Elton John "Skyline Pigeon" isimli şarkıyı Hamilton Heights Lisesi korosunun eşliğiyle seslendirdi. Cenazede Michael Jackson ve First Lady Barbara Bush yer aldı. Cenaze günü eski başkan Ronald Reagan White hakkında The Washington Post gazetesine demeç verdi.[38][39] Regan'ın demecinde "AIDS hakkında White'ın verdiği mücadele muhteşemdi. Herkesin AIDS'e bakış açısını değiştirdi.
White, annesinin evinin de bulunduğu Cicero'ya gömüldü. Ölümünün ardından mezarı dört kez tahrip edildi.[40] Geçen zaman içinde mezarı sevenleri tarafından anıt haline geldi.[41]
Mirası
White, 1980'ler ve 1990'ların başlarında AIDS'le ilgili ulusal alanda tanınmış birkaç kişiden biriydi. O, halkın AIDS'e bakışını değiştirmeye yardım etti. White Rock Hudson ile birlikte AIDS'in halktan olan ilk yüzlerinden biriydi. Sonrasında Ray brothers, Magic Johnson, The Brady Bunch'ın Robert Reed'i, Kimberly Bergalis, Elizabeth Glaser ve Freddie Mercury gibi diğer halk figürleri eklendi. White HIV/AIDS'in önemli bir salgın olduğuna ve toplumun bunu fark etmesini arttırmaya çalıştı.[3][3]
Sayısız hayır kurumu White'ın ölümü etrafında birleşti. Indiana Üniversitesi Dans Maratonu, Riley Çocuk Hastanesine 1991'de yardım toplamaya başladı ve 1991-2008 yılları arası Riley'deki çocuklar için 5 milyon$ yardım toplandı.[42][43] Toplanan paralarla Ryan White Enfeksiyon Hastalıkları Kliniği kurulmasına yardımcı olundu. White'ın kişisel doktoru Dr. Martin Kleiman Indianapolis'te bulunan Indiana Tıp Okulu'nda AIDS dalında Ryan White profesörü unvanını aldı. 1993'te bir röportajda eşcinsel hakları savunucusu ve AIDS aktivisti Lary Kramer, "Bence küçük Ryan White, bu hastalığının yüzünün değişebileceği ihtimaliydi ve herkesten daha hareketliydi. Annesi Jeanne White'ın mutluluğunun devam etmesini istiyordu. Jeanne inanılmaz hareketli bir varlıktı, dünya kadar konuşurdu." dedi.[44]
1992'de, White'ın annesi, kâr amacı gütmeyen Ulusal Ryan White Vakfını kurdu. Vakıf, HIV/AIDS ile ilgili konularda farkındalığın artması için çalıştı. Ryan White gibi hemofili hastalarına ve hastalığı taşıyan aile bireylerine odaklandı.[45] 1990'larda aktif görev yaptı, 1997'de bir yılda 300.000$ bağış yapıldı. 1997-2000 yıllarında her nasılsa AIDS bağışları ülke genelinde %21 azaldı ve "Ryan White Vakfı"nın bağış miktarı 100.000$'a düştü. 2000'de annesi Vakfı kapattı. Annesi AIDS aktivitizmin sözcüsü haline geldi ve oğluna adadığı ryanwhite.com[46] sitesi aracılığıyla konuşup etkinlikler düzenledi. White'ın lisesi, Hamilton Heights, Ryan White Burs Fonu ile "AIDS Walk" öğrenci-devlet işbirliğine sponsor oldu.[47]
White'ın ölümü Elton John'a ilham verdi. Elton John AIDS vakfını kurdu. White popüler şarkıları için ilham kaynağı oldu. Elton John, The One albümünde yer alan The Last Song şarkısının gelirini Riley Hastanesinde bulunan "Ryan White Fonu"na bağışlamıştır.[48]Michael Jackson, Dangerous albümünde "Gone Too Soon" şarkısını White'a adadı.[49] 1980'lerin pop yıldızı Tiffany ise New Inside albümünde yer alan "Here in My Heart" şarkısını White'a adadı.[50] Kasım 2007'de Anne Frank ve Ruby Bridges, White temalı Çocukların gücü: Fark yarat sergisi Indianapolis Çocuk Müzesinde açtı.[51]
1980'lerin başlarında, AIDS Gay bağlantılı bağışıklık yetmezliği olarak biliniyordu; çünkü sendrom ilk olarak eşcinsel topluluğun yaygın olarak yaşadığı New York City ve San Francisco'da tespit edildi. ABD'de AIDS salgının başladığı sıralarda, sendromla ilgili eşcinsel sorunu düşüncesi vardı ve politik makamlar bu durumu ciddiye almıyorlardı.[29] White'ın teşhisi gösterdi ki, AIDS eşcinsellere ait problem değildir. AIDS araştırmalarını kendisi savundu, White hiçbir zaman eşcinsel iddialarını kabul etmedi, ki her şeye rağmen o eşcinsel değildi.
White bazıları tarafından AIDS salgının masum kurbanı olarak görüldü.[45] White ve ailesi masum kurban sözünü şiddetle reddetti; çünkü bu söz AIDS ile yaşayan eşcinseller için kullanılan bir ayrımcılıktı. White'ın annesi New York Times'a şunları söyledi, "Ryan daima şunu söylerdi 'Ne olursa olsun ben hep AIDS ile yaşayan her kimse gibiyim.' ve O hiçbir zaman eşcinsel toplumun yaşadığı hayatı yaşamadı. New York'ta insanlar en son tedavi yolları hakkında bilgileri olmadan önce Indiana'da biz bunları biliyorduk. Bugün anneleri duyarım onlar gey toplumuyla hiçbir şekilde çalışmak istemez. Güzel, eğer sizin çocuğunuz hayata dönerse, siz kalbinizde ve fikirlerinizde daha iyi olan değişime başlamışsınızdır."[45]
Ryan White CARE Yasası
ABD Kongresi, White'ın ölümünden dört ay sonra Ryan White Ayrıntılı Acil AIDS Araştırmaları (İngilizcesi: The Ryan White Comprehensive AIDS Resources Emergency, kısaca CARE) yasasını onun onuruna yasalaştırdı. Bu yasa ABD'de HIV/AIDS'le yaşayan insanları en geniş kapsamda destekleyen programdı. Ryan White CARE Yasası olarak adlandırılan bu yasa düşük gelirli, sigortasız ve alt-sigortalı olan AIDS'li insanlar ve onların ailelerini destekleme programıdır.[4]
Ryan White programının temel amacı, tedavi masraflarını ödeyemeyen hastalara kaynak sağlamaktır. 1996, 2000 ve 2006 yıllarında yasa tekrar yenilendi, içerik bugünkü halini aldı. Program çeşitli seviyelerde yılda 500.000 civarında hastaya yardım etmektedir. 2004 yılında program 2.567 organizasyona mali destekte bulundu. Ryan White programı bölge ve eyaletlerdeki sağlık kuruluşlarını desteklemekte, teknik asistan veya sağlık desteği sağlamaktadır.[4][52]
Ryan White CARE Yasası 30 Ekim 2009 yılında süresi dolması nedeniyle genişletilerek tekrar yayımlanmıştır.[53] 2009 yılında Başkan Barack Obama HIV taşıyan bireylerin göç ve seyahat etme yasaklarını kaldırma planını açıkladı ve Ryan White CARE Yasası'nın yenilenmiş halini imzaladı. Obama 22 yıldır yasak olan bu durum için "Gerçeklerden ziyade korkudan kaynaklanmaktadır." açıklamasını yaptı.[54]
^abc"The Ryan White HIV/AIDS Program". Health Resources and Services Administration, United States Department of Health and Human Services. 27 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2007.
^Schindehette, Susan and Giovanna Breu (15 Mayıs 2000). "Ten years after her son's death, Jeanne White shuts down his foundation but carries on the fight against AIDS". People.
^Taylor, Jessamy (22 Ağustos 2005). Caring for "Ryan White": The Fundamentals of HIV/AIDS Treatment Policy(PDF)|biçim= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım). The George Washington University.|erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım)