Sivaslı Mhitar

Sivaslı Mhitar
Sivaslı Mhitar
Doğum	Մխիթար Սեբաստացի; 17 Şubat 1676; Sivas, Rûm Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu
Vatandaşlık	Osmanlı İmparatorluğu; Venedik Cumhuriyeti
Ölüm	27 Nisan 1749 (73 yaşında); San Lazzaro degli Armeni, Venedik, Venedik Cumhuriyeti
Din	Katolik Hristiyan (Benedikten Tarikatı)
Milliyet	Ermeni

Sivaslı Mhitar veya Sebasteli Mhitar (Ermenice: Մխիթար Սեբաստացի Mkhitar Sebastatsi, İtalyanca: Mechitar di Sebaste, d. 17 Şubat 1676, Sivas - ö. 27 Nisan 1749, Venedik), Ermeni Katolik rahip, Mıhitaryan Tarikatını kuran önde gelen bilgin ve ilahiyatçı.

İlk yılları ve eğitimi

Asıl adı Manuk olan Mhhitar,^[1] 17 Şubat 1676 tarihinde zengin bir tüccar olan Bedros [Peter] ve karısı Şaristan'ın oğlu olarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Rûm Eyaleti'nin merkezi Sivas'ta doğdu.^[1] Henüz beş yaşındayken okuma yazmayı öğrendi. Ebeveynleri, ileride aile işlerini üstlenmeye hazırlamak için Manuk'a iyi bir eğitim vermek istese de, Manuk küçük yaşlarından itibaren keşiş olmak istedi. Ailesinin keşiş olmasına izin vermemesi üzerine bir arkadaşı ile birlikte münvezi bir hayat yaşamak için dağlara çıktı fakat kısa süre sonra ailesi tarafından bulundu ve eve döndü. Uzun zamandır ailesinden istediği izni nihayet aldı ve dokuz yaşında Surp Nişan Manastırı'nda eğitimine başladı. Surp Nişan Manastırının (Kutsal Haç) başrahibi olan piskopos, Manuk'a manastırın ayin hizmetlerinde yardımcı olması için küçük görevler verdi. Manastıra daha sık gitme izni ailesi tarafından sık sık kesintiye uğrayınca, evlerinde manastır hayatı yaşayan bir anne ve iki kızından oluşan komşu bir aileyle görüşmeye başladı. 1691 yılında eğitimini tamamlayan Manuk, on beş yaşında önce diyakoz daha sonra keşiş, on dokuz yaşında ise rahip oldu. Manuk aynı yıl "rahatlatan, teselli eden" anlamına gelen "Mkhitar-Mığitar" adını aldı.^[2]

Rahipliği ve teolojik çalışmaları

Eçmiyazin'de bir manastıra kabul edilen Mhitar, burada önceki yüzyıllarda Ermeni manastırlarının yıkıcı yıkımından sonra dinî hayatının son derece düşük olduğunu gözlemledi. Geri kalmışlık içinde olduğunu düşündüğü Ermenilerin kültürel seviyesinin yükseltilmesi gerektiğini savundu.^[3] Manevi yaşam hakkında gerçek bir öğrenme kaynağı aramaya başlayan Mhitar, eğer onlara hizmet ederse ona ne aradığını öğreteceğine söz veren birkaç gezgin din alimi tarafından çeşitli manastırlara götürüldü. Bu dönemde, Ermenistan'da faaliyet gösteren Roma Katolik tarikatının üyeleriyle temasa geçti. Katolikliği öğrendikten sonra, uzun zamandır aradığı teolojik çalışmaları yapmak için Roma'nın en iyi yer olacağını anladı. Öncesinde Halep'e gitti ve kendisine Propaganda Cemaati'ne bir giriş mektubu veren Cizvit bir rahibinin manevi yönetimine girdi. Oraya gitmeye karar verdi, ancak hem sağlık hem de yol boyunca Batı doktrinlerini reddeden Ermeni rahip ve piskoposların reddedilmesinden kaynaklanan birçok aksilik yaşadı. Sonunda, sarılık hastası olmasına rağmen yalın ayak yürüyerek memleketine dönmek zorunda kaldı. Yavaş yavaş sağlığına kavuştu ve 1696'da Abbot Kutsal Haç Manastırı tarafından rahip olarak atandı.^[2]

Mıhitaryan Birliği ve Ermeni millî kimliğinine katkıları

1700 yılında İstanbul'a gelen Sivaslı Mhitar, 8 Eylül 1701'de Konstantinopolis'te yaklaşık on beş öğrencisi ile birlikte Ermeni milletinin fikrî ve dinî alanda aydınlanmasını misyon edinen ve Batı Kilisesi modellerine dayalı olarak, Ermeni halkının eğitim ve ruhani seviyesini yükseltmeye adanmış vaizler tarikatı yaratma fikrinden ilham alan, "Mkhitaryan Birliğinin" kuruluşunu ilan etti.^[4]^[5] Mhitar, İstanbul'da eğitim faaliyetlerini sürdürürken Gregoryen Ermenilerin baskısına maruz kaldı. Mehitar ve arkadaşları baskılardan uzaklaşmak ve faaliyetlerini daha verimli bir ortamda yürütmek maksadıyla 1703 yılında Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrıldılar ve Mora Yarımadası'nın güneybatı noktasında, o zamanlar Venedik Cumhuriyeti yönetimindeki Modon'da bir manastır kurdular.^[4] Mıhitar ve yanındakiler Benedikten Tarikatını benimsediler ve Papa XI. Clemens tarafından resmî olarak Benediktinler olarak onayladı. O vakitten sonra Mıhitaryanlara "Ermeni Benediktinleri" denmeye başlandı. Medon'un 1715-18 Osmanlı-Venedik Savaşı'nda Osmanlılara karşı düşmesinin ardından keşişler geri çekilen Venediklileri takip etti ve sonunda dükten Venedik Lagününde yer alan Saint Lazarus Adasını aldılar.^[6] Adaya, bugüne kadar cemaatin malı olarak kalacak olan manastırlarını inşa ettiler.^[4] Adadaki hayatı hem kendisi hem de Ermeni Cemaati için dönüm noktası oldu. Mıhitar ve öğrencileri bu adada bir Ermeni Akademisi kurdular. 27 Nisan 1749'da manastırda 73 yaşında öldü ve manastır kilisesine defnedildi. San Lazzaro'daki mezarı binlerce ziyaretçi için bir türbe haline getirildi.^[6] Mhitar ölene kadar çalışmalarını burada sürdürdü ve ölümünden sonra öğrencileri Venedik ve Viyana'da faaliyetlerine ve çalışmalarına devam ettiler.

Mhitar'ın, 1715 yılında Venedik'in St. Lazarus adasında kurduğu birliğin Ermeni kültürü ve aydınlanmasına önemli katkıları oldu. Özellikle Ermeni millî kimliğinin oluşmasında kurulan akademin rolü büyük oldu. Mhitar'ın "Ne inancım için ulusumu, ne ulusum için inancımı feda ederim" sözü ile Ermenilik düşüncesini tarif etti ve bu düşüncesi ile Ermeni ulusal birliğine bağlılığını ve mezhepsel ayrımcılığa karşı olduğunu net bir şekilde ortaya koydu.^[3]^[7]

Yüceltilmesi ve azizlik süreci

Normalde ölümünden elli yıl sonra başlayacak olan Mehitar'ın taziz ilan edilme süreci, Napolyon Bonapart yönetimindeki Devrimci Fransa orduları tarafından İtalya'nın işgali edilmesiyle nedeniyle kesintiye uğradı ve bu süreçte neredeyse tüm manastırlar kapatıldı. Aziz ilan edilmesi süreci, 1895'te Venedik Patriği Giuseppe Sarto tarafından yeniden başlatıldı. 1914'te X. Pius'un papalığının son yılında Sivaslı Mhitar'ın tazizliği, Vatikan tarafından resmî olarak kabul edildi. Taziz ilan edilen Mhitar, Katolik Kilisesi'ne göre artık bir azizdir ve aynı zamanda "Tanrının hizmetkarı" unvanını aldı. 1984 yılında Ermenistan'ın başkenti Erivan'ın Malatia-Sebastia ilçesinde Mıhitar Sebastatsi Eğitim Kompleksi adında ilk-orta ve lise kademelerini kapsayan bir okul açıldı.^[8]