Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Türkiye'deki komplo teorileri

Komplo teorileri, Türk kültür ve siyasetinde sık karşılaşılan olgulardır. Bu tür teorilere duyulan inancın anlaşılması, Türk siyasetini anlamakta önem arz eder. Bu inancın nedenleri arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun kayıp ihtişamının eksikliğinin giderilmesi,[1] Türkiye'nin dünyanın az gelişmiş tarafına dahil olarak görülmesine duyulan rahatsızlık[2] ve Türk toplumunun düşük seviyeli medya okuryazarlığı gösterilmiştir.[3][4]

Komplo teorilerinin Türkiye'deki yaygınlığı

Kökenleri ve nedenleri

Türk gazeteci-yazar Mustafa Akyol, komplo teorilerinin Türkiye'de neden yaygın olduğunu açıklarken şu cümlelere başvurur: "Bizi önemli hissettiriyor. Bütün dünya bize karşı komplo kuruyorsa biz çok özel olmalıyız. Bence bu, Türklerin Osmanlı İmparatorluğu'nun kayıp ihtişamının eksikliğini giderme yollarından birisi."[1] Öte yandan Türk iktisatçı Selim Koru; Türk toplumunun, Türkiye'nin dünyanın az gelişmiş tarafına dahil olarak görülmesinden duyduğu rahatsızlığa dikkat çeker.[2]

Açık Toplum Enstitüsü'nün 2018 tarihli raporuna göre Türk toplumu, medya okuryazarlığı konusunda Avrupa'da sondan ikinci sırada yer almıştır. Bu durumun, Türk toplumunun yalan haberlere karşı korunmasız bir yapıya bürünmesine yol açtığı söylenmiştir. Düşük eğitim seviyesi, düşük okuma alışkanlığı, düşük medya özgürlüğü ve düşük toplumsal güven gibi faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş puana göre Türkiye sadece Makedonya'nın üzerinde yer alabilmiştir.[3][4] Reuters Enstitüsü'nün 2018 tarihli Dijital Haber Raporu'na göre Türkiye açık arayla dünyada en fazla yalan haberin yayınlandığı ülke olmuştur.[5][6]

Ayırıcı özellikler

Türkiye'deki komplo teorilerinin ayırıcı özelliklerinden birisinin, teorilerin emir-komuta ucunda daima hükûmetlerin bulunduğu iddiası olduğu; bu iddianın temelinde de, Türk eğitim sisteminde yer alan aşırı devlet-merkezci dünya görüşünün yer aldığı söylenmiştir. Bu görüş, devlet dışı aktörlerin özerk bir eylemde bulunamayacağı, daima diğer devletlerin "piyonu" olarak kalacakları düşüncesini de kapsar.[7]

Türkiye'de ideolojiler, milliyetçilik ve tarihyazımı üzerinde çalışan akademisyen Doğan Gürpınar; komploculuğun, entelektüel tartışmaları ve ideolojik duruşları belirleyen bir güce sahip olmasının ve bir bakıma devlet aklını temsil etmesinin Türkiye'ye has bir durum olduğunu öne sürer. Bunun yanında Gürpınar, Türkiye'deki ideolojilerin büyük ölçüde belirli komplocu anlatıların benimsenmesine dayandığını ifade eder.[8]

Örnekler

Osmanlı-Türk reformları, Batılılaşma, laiklik ve sekülerizm

Daha fazla bilgi: Tanzimat, Islahat Fermanı, Yeni Osmanlılar, Jön Türkler ve Atatürk Devrimleri
Ayrıca bakınız: İslam’a karşı savaş komplo teorisi
Şapka Devrimi'nden sonra Atatürk o dönem Batı dünyasında çok yaygın bir erkek başlığı olan silindir şapka ile (1925). Türkiye'yi sekülerleştiren birçok reformu, Atatürk'ü İslamcı komplo teorilerinin hedefi haline getirmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti'ndeki modernist ve sekülarist hareketlerin ve reformların Yahudi-Mason komploları olduğu inancı İslamcılar arasında yaygındır. Gelenekçi imgelere bağlılıkları ve her ne kadar Osmanlı Hanedanı ve padişahlarının 19. yüzyılda Batılılaşmaya bizzat öncülük etmesine karşın bu muhafazakâr imgeler doğrultusunda birer kişi kültü yarattıkları Osmanlı padişahlarını yüceltmeleri nedeniyle İslamcılar, İslami geleneğe aykırı her şeyi kötü şekilde ve komplo teorileriyle tasvir etmektedirler. Onlara göre, mutlak monarşiye son veren meşrutiyet hareketi, geleneksel dinî kurumların sona ermesi ve laik bir devletin kurulması Yahudilerin, Masonların veya Sabetayistlerin/Dönmelerin işidir. Örneğin, İslamcı komplo teorilerine göre Mustafa Kemal Atatürk bir Dönme idi.[9]

Atatürk'e yönelik komplo teorileri

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatürk'e yönelik çeşitli komplo teorileri, onun sekülarist reformlarını desteklemeyen İslamcı çevrelerce öne sürülmüştür. Atatürk nefretiyle tanınan Kadir Mısıroğlu, Atatürk ile ilgili birçok komplo teorisinin arkasındadır.[10] Bu komplo teorilerinden biri, Atatürk'ün hilâfeti yıkmak üzere Birleşik Krallık ile anlaşması sonucu Anadolu'nun Yunan işgaline uğradığıdır.[11] Atatürk'e dair başka bir komplo teorisi ise Türkiye'de 1935'te mason localarının kapatılması[12] nedeniyle Atatürk'ün masonlarca zehirlenerek öldürüldüğüdür. 2015 yılında Yeni Şafak, İsmet İnönü'nün cinayetin planlanmasını üstlendiğini iddia etmiştir.[13]

Erdoğan'a yönelik komplo teorileri

2007'de Türkiye'de en çok satılan kitap, Ergün Poyraz'ın yazdığı Musa'nın Çocukları idi. Poyraz, Recep Tayyip Erdoğan'ın başbakan koltuğuna oturtulması dahil olmak üzere dünyanın iplerini çeken bir uluslararası Yahudi komplosunun olduğunu iddia etti.[14]

İslam'a karşı savaş

Ana madde: İslam’a karşı savaş komplo teorisi

İslam'a karşı savaş; askeri, ekonomik, toplumsal ve kültürel araçlar kullanılarak İslam'a zarar vermek, İslam'ı zayıflatmak veya yok etmek amacının güdülmesi planını tanımlayan bir komplo teorisidir.[15] Bu komplo teorisinin failleri başta Batı dünyası olmak üzere, kafirler ve Batılı siyasi aktörlerle gizli bir anlaşma içerisinde oldukları iddia edilen münafıklar olarak görülür. Komplo teorisi günümüzde modernizasyon ve sekülerleşme karşısındaki toplumsal dönüşüm ve modern devletler arasındaki uluslararası güç siyaseti gibi genel sorunları ilgilendirse de, "İslam'a karşı savaş" olgusunun asıl başlangıcının Haçlı Seferleri olduğu düşünülür.

Lozan Antlaşması'nın gizli maddeleri

İslamcı çevrelerce Lozan Antlaşması ile ilgili pek çok komplo teorisi ortaya atılmıştır.[16] Antlaşmanın 100 yıl süreli yapıldığı iddiası bunlardan biridir. Antlaşmaya ekli gizli maddelerde, Türkiye'nin bor ve petrol başta olmak üzere madenlerini çıkarmasının yasaklandığı iddia edilmiştir. İddiaya göre antlaşmanın süresi 2023 yılında dolacak, dolayısıyla 2023'ten itibaren Türkiye madenleri yer üstüne çıkarıp kullanarak ve ihraç ederek hızla gelişmiş ülke statüsüne geçecektir.[17][18]

Sevr sendromu

Ana madde: Sevr Sendromu

Sevr sendromu olarak da anılan, işgalci güçlerin Türk topraklarını bölmeyi amaçladığı korkusu, Cumhuriyet'in 1923 yılındaki ilanından bugüne süregelmiştir.[19]

Üst akıl

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 2002'de göreve gelişinden bu yana komplo teorileri kamuya yönelik söylemlerde giderek daha fazla yer bulmuştur.[1] Büyük kısmı Recep Tayyip Erdoğan destekçisi olan medya[kaynak belirtilmeli], ülkenin tüm problemlerini açıklamada sıklıkla "dış aktörlerin Türk milletine karşı kurmuş olduğu komplolar" söylemine başvurmaktadır.[1] Bu söylemlerin tamamı "Erdoğan liderliğinde Türkiye, yüz yıllık kırılganlıktan sonra küresel bir güç olarak yükselmeye başlamıştır. Yeni Türkiye dünyadaki tüm mazlumlar için küresel adaleti temsil ettiği için, dünyanın tüm karanlık hükümdarları Türkiye'nin bu şanlı ilerleyişi karşısında paniğe kapılmışlardır. Bu nedenle tüm piyonlarını Türkiye'yi itibarsızlaştırmakta, zayıflatmakta ve istikrarsızlaştırmakta kullanır olmuşlardır." şeklindeki egemen bir siyasi anlatıya uyar.[1]

2014 yılında Recep Tayyip Erdoğan; ülke tarafından düşmanca görülen tüm aktörleri ve eylemleri organize etmek suretiyle Türkiye'yi zayıflatmanın ve bölmenin kapsamlı bir arayışı içinde olan sözde emir-komuta odağını işaret etmek için üst akıl terimini ortaya atıp; terimi üstü kapalı olarak Amerika Birleşik Devletleri ile özdeşleştirmiştir.[1][20][21][22]

Erdoğan'ın yanı sıra Sabah gazetesi de IŞİD, PKK ve Fethullah Gülen gibi farklı devlet dışı aktörlerin iyi koordine edilmiş bir harekâtla aynı anda Türkiye'ye saldırdığı iddiasında bulunmuştur.[23] 2018 itibarı ile Türk medyası tarafından; terörist gruplardan muhalefet partilerine ve faiz oranlarına; Erdoğan hükûmetinin karşı durduğu her şey güçlü, yekpare bir düşmanın Türk milletini yok etmek için kullandığı araçlar olarak gösterilmiştir.[2]

Üst akıl söyleminin dikkate değer bir örneği, Şubat 2017'de dönemin Ankara belediye başkanı Melih Gökçek tarafından dile getirilmiştir. Gökçek, Çanakkale'nin batısında meydana gelen depremlerin "karanlık dış güçler" tarafından Türkiye'nin ekonomisini baltalamak için organize edilmiş olabileceğini iddia etmiştir.[24] Daha eski tarihlerde 1999 Gölcük depremi ve Ekim 2011 Van depremi için de benzer şeyler söylenmiş, bu depremlerin Amerika Birleşik Devletleri'nce HAARP kullanılarak gerçekleştirildiği iddia edilmiştir.[25][26] 2017 boyunca, AKP hükûmeti açık bir şekilde Amerika Birleşik Devletleri'ni üst akıl olarak isimlendirmiştir.[7] Kasım 2017 tarihli konuşmasında Erdoğan 

sözlerini kullanmıştır.[27]

Türk lirasının 2010 itibarı ile görülmeye başlayan değer kaybının Erdoğan'a olan desteğin azalmasını amaçlayan karanlık bir grup ile ilişkilendirildiği geniş çaplı bir komplo teorisinin yayıldığı görülmüştür.[28][29][30][31][32] Mart 2018 tarihli bir ankete göre Türklerin %42'si, AKP seçmeninin de %59'u Türk lirasının değer kaybını yabancı güçlerle ilişkilendirmiştir.[33]

Mart 2018 tarihinde; gazeteci Ömer Turan tarafından, İspanyol Netflix dizisi La Casa De Papel için Netflix Türkiye tarafından çekilen tanıtım videosunun, izleyenlere Gezi Parkı protestolarının ikinci dalgasını yaratmak amacıyla mesaj verdiği iddia edilmiştir.[34] Daha sonra benzer açıklamalar Melih Gökçek tarafınca da dile getirilmiştir.[35][36]

Faiz lobisi

Ana madde: Faiz lobisi

Türkiye siyasi ve ekonomi tarihinde yüksek faiz oranları sayesinde kolay ve yüksek kâr kazanma peşinde olan kişi veya kuruluşları tanımlamak için kullanılan ifadedir.[37]

İsrail'e yönelik komplo teorileri

Ana madde: İsrail ile ilgili komplo teorileri

2006 yılında Türkiye'de görülen Kırım-Kongo kanamalı ateşi salgını üzerine Saadet Partisi Bolu İl Başkanı Abdullah Uzun tarafından hastalığı yayan kenelerin ülkeye İsrailli kadın turistler tarafından sokulduğu iddia edilmiştir.[38]

Mayıs 2012 tarihinde Gaziantep'te köy sakinleri tarafından, ayağına doğabilimcilerin kuşların göç yollarını izlemek için kullandığı halkalardan takılı, ölü bir Avrupa arı kuşu bulunmuştur. Halkanın üzerinde yazan "İsrail Tel Aviv" yazısının endişelendirdiği köy sakinleri kuşun üzerinde İsrail istihbaratı tarafından bölgeyi gözetlemek için yerleştirilmiş bir mikroçip olabileceğini düşünerek yetkililere haber vermiştir. Gaziantep Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şube Müdürü Akif Aslanpay ise "Bu kuşun burnu diğerlerinden çok farklı ve çok açık. Emniyete bilgi verdim. İstihbarattan polisler gelip alacak. Ses ve görüntü amaçlı kullanılmış olabilir. Söz konusu İsrail ise bunu yapabilirler" ifadelerini kullanmıştır.[39] BBC muhabiri Jonathan Head, "Türkiye'de inanılması güç çılgın komplo teorileri çok çabuk yayılıyor. İnanılan en yaygın komplo teorileri arasında İsrail'i ilgilendirenler var" diye yazmıştır.[40]

2013'te Elazığ'da köy sakinleri tarafından ayağına İsrail bandı takılı bir kerkenez bulunmuştur. Kuş ilkin Fırat Üniversitesi sağlık personeli tarafından kayıt belgelerinde "İsrail ajanı" olarak tanımlansa da X-ray testlerini de içeren detaylı bir araştırma sonrası kuşun herhangi bir elektronik ekipman taşımadığı saptanmıştır. Daha sonra kuş, herhangi bir işlem yapılmadan serbest bırakılmıştır.[41]

Haziran 2018 tarihinde Başbakan Binali Yıldırım tarafından İsrail'in 2018 Eurovision Şarkı Yarışması zaferinin sonraki yarışmanın Kudüs'te yapılmasını kesinleştirmek ve dinler arası arbedeyi kızıştırmak için oynanan bir oyun olduğu iddia edilmiştir.[42]

Sıklıkla The Coca-Cola Company'nin İsrail şirketi olduğu iddia edilmiş ve bazılarınca[kim?] bu şirketin ürünlerine boykot uygulanmıştır.[43]

HAARP

6 Şubat 2023'te meydana gelen 2023 Kahramanmaraş depremlerinden sonra Twitter'da felaketle ilgili milyonlarca paylaşımlardan bazılarında depreme ABD'nin Alaska eyaletindeki güçlü HAARP vericilerinin yol açtığı öne sürüldü.[44][45][46]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Akyol, Mustafa (12 Eylül 2016). "The Tin-Foil Hats Are Out in Turkey". Foreign Policy (İngilizce). 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  2. ^ a b c Koru, Selim. "How Nietzsche Explains Turkey". The Atlantic. 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  3. ^ a b "Medya Okuryazarlığı Endeksi: Türkiye "Yalan Habere" Dirençsiz". Bianet. 3 Nisan 2018. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  4. ^ a b "Common Sense Wanted – Resilience to 'Post-Truth' and its Predictors in the New Media Literacy Index" (PDF) (İngilizce). Açık Toplum Enstitüsü. Mart 2018. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  5. ^ Taşdemir, Sergül (16 Haziran 2018). "Reuters raporu: Türkiye yalan haber ve dezenformasyonda zirvede". Journo. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  6. ^ "Reuters Institute Digital News Report" (PDF). Reuters Institute. 2018. 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  7. ^ a b Akyol, Mustafa (9 Ocak 2017). "Why Turkish government pushes 'global conspiracy' narrative". Al-Monitor (İngilizce). 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  8. ^ Gürpınar, Doğan (2014). Komplolar Kitabı. İstanbul: Doğan Kitap. s. 256. ISBN 978-605-09-2090-1. 
  9. ^ Baer 2013, s. 523–555.
  10. ^ "Antisemit Komplo Teoricisi Kadir Mısırlıoğlu Öldü". Avlaremoz. 6 Mayıs 2019. 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  11. ^ "İngiltere Büyükelçisi Moore'dan Kadir Mısıroğlu'nun 'Atatürk' iddiasına yanıt: Sahte tarih!". t24.com.tr (2 Eylül 2017). 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2018. 
  12. ^ "TURKISH BAN ON FREEMASONS. All Lodges To Be Abolished". Malaya Tribune. 14 Ekim 1935. s. 5. 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024. The Government has decided to abolish all Masonic lodges in Turkey on the ground that Masonic principles are incompatible with nationalistic policy.  ("Hükûmet, Masonik ilkelerin milliyetçi politika ile bağdaşmadığı gerekçesiyle Türkiye'deki tüm Mason localarını lağvetmeye karar vermiştir.")
  13. ^ "Atatürk'ü böyle zehirlediler". Yeni Şafak. 6 Nisan 2015. 16 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  14. ^ Baer 2013.
  15. ^ "Çağdaş İslam Düşüncesinde Komplo Teorisi". Haksöz Haber. 22 Şubat 2012. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  16. ^ "Lozan Antlaşması'nın 100. Yılında Komplo Teorileri ve Gizli Maddelerin İzinde". Yalansavar. 25 Temmuz 2023. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2024. 
  17. ^ "Lozan Antlaşması 2023'te Bitecek, Biz de Madenlerimizi Çıkarabileceğiz". Mahfi Eğilmez. 3 Temmuz 2016. 22 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  18. ^ Kuğu, Erhan (1 Haziran 2019). "Araştırma notları: Lozan efsanelerinin iç yüzü". 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2019. 
  19. ^ Karakaş, Burcu (5 Şubat 2018). "Kutuplaşma araştırması: Sevr Sendromu yükselişte". Deutsche Welle Türkçe. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  20. ^ "Bir üst akıl sınırda büyük oyun oynuyor". Taraf. 26 Ekim 2014. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  21. ^ "Avni Özgürel açıkladı: Erdoğan'ın sözünü ettiği üst akıl ABD". Star. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  22. ^ Akyol, Mustafa (19 Mart 2015). "Unraveling the AKP's 'Mastermind' conspiracy theory". Al-Monitor (İngilizce). 22 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  23. ^ "FETÖ, DEAŞ ve PKK'nın birlikte hareket ettiği artık gün gibi ortada!". Sabah. 5 Ocak 2017. 8 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  24. ^ "Melih Gökçek'ten Çanakkale depremi için olay iddia". Hürriyet. 7 Şubat 2017. 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. Çanakkale’de bugün ciddi bir deprem oldu. Araştırdım. Civarda sismik araştırma yapan bir gemi varmış. Bu geminin ne araştırdığı ve hangi ülkeye ait olduğu acilen çözülmeli. Ben kim ne derse desin olası bir depremin suni olarak yapılacağından endişe taşıyorum. Mutlaka araştırılmalı ve kamuoyuna açıklanmalı. Tesla’yı öğrenirseniz ne demek istediğimiz çok daha iyi anlayacaksınız. Hatırlarsanız, TV’lerde Ağustos’ta deprem olacağını FETO’nun ağzından vermiştim. Amaç o tarihte olacak bir depremle Mehdiliğini ilandı. Olayı ifşa etmemiz o tarihte oyunu bozdu. Şu anda Türkiye’ye vurulmak istenen darbe, İstanbul civarında bir depremle Türkiye’yi ekonomik çöküntüye uğratmak. Bazıları olayı alaya alsa da önemsiyorum. İstanbul, Marmara ve Çanakkale civarında tüm denizaltılar ve büyük teçhizatlı gemiler kontrol altında tutulmalı. 
  25. ^ "ABD'nin deprem silahı HAARP 17 Ağustos depreminde kullanıldı mı?". Yeni Akit. 17 Ağustos 2017. 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  26. ^ "Van Depremi bir başka ülkenin Türkiye'ye saldırısı mı?". Habertürk. 3 Kasım 2011. 28 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  27. ^ "Türkiye'yi Hedef Alan Odaklara Net Mesajlar". 3 Aralık 2017. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  28. ^ "Dolar üzerinden Erdoğan'a yüklenenler büyük resmi göremiyor". Sabah. 6 Mart 2015. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  29. ^ "Dolar oyununu bozacak güçteyiz". Sabah. 25 Mayıs 2018. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  30. ^ "AK Partili Turan'dan bomba dolar açıklaması: Bu oyunlar da bozulacak". Yeni Akit. 9 Ağustos 2018. 14 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  31. ^ "Faiz lobisinin dolar oyunu!". A Haber. 22 Ağustos 2015. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  32. ^ "Dolar oyununun arkasındakiler deşifre oldu". Haber 7. 24 Mayıs 2018. 23 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  33. ^ "MetroPoll açıkladı; vatandaşa göre dolardaki artışın sebebi ne?". T24. 17 Mayıs 2018. 10 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  34. ^ "AKP'li yorumcu 'La Casa De Papel'de 'Gezi' mesajı buldu: Ali Koç'a benzemiyor mu?". Diken. 8 Nisan 2018. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  35. ^ İbrahim Melih Gökçek [@06melihgokcek] (8 Nisan 2018). "1️⃣LA CASA DE PAPEL'İN TÜRKİYE İÇİN HAZIRLANAN FRAGMANINI DİKKATLE SEYREDİN. ŞİMDİ DÜŞÜNÜNCE, BENİM AKLIMA ÖMER TURAN'IN SORDUĞU SORULARIN AYNISI GELİYOR... BİRİNCİSİ ALİ KOÇ'A BENZEYEN GÖRÜNTÜLER BİR SUİKASTİ AKLA GETİRİYOR. İKİNCİSİ KIRMIZI TULUMLUNUN AYAĞINDAKİ POSTAL.▶️ t.co/UzJjjVT7Rg" (X gönderisi). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020 – X vasıtasıyla. 
  36. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020. 
  37. ^ "Kimdir bu faiz lobisi". Hürriyet. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022. 
  38. ^ "Uzun ülke gündeminde". Bolu Gündem. 26 Temmuz 2006. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  39. ^ "Gaziantep'te İsrail künyeli kuş". Sabah. 9 Mayıs 2012. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  40. ^ "Turkey villagers see Israeli spy in migratory bird". BBC (İngilizce). 16 Mayıs 2012. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  41. ^ "Elazığ'da Bulunan Casus Kuş İsrail'li Çıktı". 25 Temmuz 2013. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  42. ^ "Binali Yıldırım'dan 'Eurovision' çıkışı: Seneye Kudüs'te yapılsın diye..." Yeni Akit. 16 Haziran 2018. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  43. ^ "Coca Cola ürünlerine boykot çığ gibi büyüyor!". Takvim. 21 Temmuz 2018. 24 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018. 
  44. ^ "HAARP: Kahramanmaraş depremleriyle yeniden gündeme gelen komplo teorileri". BBC News Türkçe. 23 Şubat 2023. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  45. ^ "Deprem sürecinde propaganda ve komplo teorileri: Dış mihraklardan kaderciliğe". Cumhuriyet. 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  46. ^ "HAARP nedir, HAARP projesi deprem yaratır mı?". Sözcü. 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 

Konuyla ilgili yayınlar

  • Baer, Marc David (2013). "An Enemy Old and New: The Dönme, Anti-Semitism, and Conspiracy Theories in the Ottoman Empire and Turkish Republic". Jewish Quarterly Review. 103 (4). ss. 523-555. doi:10.1353/jqr.2013.0033. 
Kembali kehalaman sebelumnya