Taksiyarhis Kilisesi (Yunanca: Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών, romanize: Yeros Naos Pammenyiston Taksiarhon), Yunanistan'ın Selanik kentinde bulunan bir Bizans kilisesidir. Kilise, 14. yüzyılda inşa edilmiş olup Ano Poli semtinde yer almaktadır. Osmanlı döneminde cami olarak kullanılmış, 1912 yılında tekrar kiliseye çevrilmiştir. Kilise, 1950'li ve 1960'lı yıllarda önemli tadilatlardan geçmiş ve Selanik'teki diğer Bizans kiliselerinden farklı olarak, neobizans tarzında yeni bir bölüm eklenmiştir.[1]
Tarihi
Kilisenin inşası genellikle 14. yüzyılın başlarına tarihlenir.[2] Selanik'in Osmanlı yönetimi sırasında camiye çevrilmiştir,[3] ancak ne zaman çevrildiği net değildir. Kilisenin bazı pencereleri mihrap yapılabilmesi için kapatılmış, kuzey nefine erişim yasaklanmış, koro ve diyakozluk kemerlerindeki açıklıklarda değişiklikler yapılmış ve kuzey duvarının bir kısmı İslami tarzda pencerelerle yeniden inşa edilmiştir.[4] Zemin eğimi nedeniyle ahşap sütunlarla desteklenmesi gereken güney tarafına bir uzantı eklenmiş ve batı tarafına bir narteks inşa edilmiştir. Güneybatı tarafına iki şerefeli bir minare inşa edilmiştir.[4] İki şerefeli minaresinden dolayı İki Şerefiye Camii olarak anılmıştır.[3][5]
Kilisenin doğu duvarı
Kilise, Selanik'in Balkan Savaşları'nda Yunanistan tarafından ele geçirilmesinin ardından 1912'de Hristiyan ibadetine geri verildi, ancak 1914'ten 1916'ya kadar Trakya'dan gelen birkaç Yunan mülteciye ev sahipliği yaptı ve bunun sonucunda bir miktar hasar gördü.[6] Tekrar Hristiyan kilisesi olarak kullanılabilmesi için odanın birleştirilmesi ve daha iyi aydınlatılması için birkaç değişiklik yapılması gerekti. Özellikle, orta ve kuzey nefin batı duvarı yıkıldı ve kuzey nefi revakın bir bölümü haline getirildi ve böylece önceki Γ şeklinin aksine Π şeklinde oldu. Minare yıkıldı ve mihrap kaldırıldı.[7] Revakın batı kısmı cam panellerle kapatıldı ve Villa Allatini'den getirilen yeni çatı kiremitleri yerleştirildi.[8] Kilisenin çevresi ve propilonu 1939'da inşa edildi.[8]
Taksiyarhis Kilisesi son ve güncel şeklini 1950'lerde aldı. Kiliseye hizmet eden rahipler, mimar İraklis Leontidis kilisenin genişletilmesini üstlenmeden önce, Ano Poli'nin artan nüfus artışı nedeniyle kilisenin genişletilmesini birkaç yıldır talep ediyorlardı.[9] Çalışma, 5 Kasım 1951'de bakanlık tarafından ve 12 Kasım'da Restorasyonlar ve Kilise Mimarisi Müdürlüğü ve Anastasios Orlandos tarafından onaylandı ve planlarda bazı değişikliklere işaret etti. Genişletme için neobizans mimari tarzı seçildi. Yenileme çalışmaları aynı yılın 20 Kasım'ında başladı.[10] Çalışmalar, kriptin onarımını, eksonarteksin yıkılmasını ve kilisenin altı metre genişletilmesini içeriyordu. Fon eksikliğinden dolayı, kullanılan malzemelerin çoğu ya satıldı ya da yeniden kullanıldı, örneğin beton kalıplar için kullanılan çıtadaki kereste için olduğu gibi.[11] Kilise 1953'te çatı onarım aşamasına gelmiş olsa da, çalışmalar önemli ölçüde yavaşladı ve bağış toplama yoluyla fon arandı.[11] Çalışmalar nihayet 1958'de sundurmanın inşası, iç ve dış sıvaların yapılması ve çan kulesinin fayanslanmasıyla tamamlandı.[12] Kilisenin iç kısmındaki çalışmalar yavaş bir tempoda devam etti. Örneğin, ikonostasis planları ancak 1969'da teslim edildi.[12] Kilisenin orijinal Bizans kısmında ne tür değişiklikler yapıldığı net değil, çünkü bunlar hiçbir yerde kaydedilmemiş, ancak yenileme çalışmalarından önce Taksiyarhis Kilisesi'nin mevcut fotoğraflarından anlaşılabilmektedir.[13]
Mimarisi
Kilisenin duvar resmi
Kilise, kutsal alanın kemerini saymazsak 19,7 metre yüksekliğinde ve 15,1 metre genişliğinde, dört nefli bir bazilikadır. Kilisenin üç nefi, doğu kısmında iki çift sütun ve batı kısmında iki çift sütunla ayrılırken, en güneydeki dördüncüsü, üç Bizans dönemi sütunu ve iki yeni sütundan oluşan bir sütun dizisiyle kilisenin geri kalanından ayrılmıştır. Tapınağın merkezi kemeri, sütun dizili üç loblu bir pencereye sahiptir ve beşgendir. Koro ve diyakonalin her ikisinin de iki kemerli penceresi vardır. Koro üç parçalı bir kemere sahipken diyakonalin kemeri yoktur.[14] Artık kuzey nefin protezlere üç loblu bir açıklıkla bağlandığı, daha sonra tek sivri ve ardından yarım daire biçimli bir açıklığa dönüştüğü bilinmektedir.[15]
Kilisenin girişi batı cephesindendir. Tapınağın batı duvarına dayanan iki sütunlu bir barınak kemerli girişi örter. Girişe iki kolu olan çift merdivenle ulaşılır. Kuzey duvarında altı apsis vardır, biri planda, biri kör ve sonra batıda eşit sayıda kemerli pencereye sahip dört çift apsis bulunur. Sonra kuzey duvarında iki yeni iki bölmeli pencere vardır. Güney ve batı cephelerinde de neobizans tarzında yeni, iki loblu pencereler vardır. Kilisenin çan kulesi kilisenin güneybatı köşesinde durmaktadır.[14]
Kilisenin mahzeni
Taksiyarhis Kilisesi, 1950'ler ve 1960'larda gerçekleşen yenilemelerden önce, kuzey, batı ve güneyde Π şeklinde bir revakla çevrili merkezi bir koridordan oluşuyordu. Merkezi nef, yan koridorlardaki açıklıklar aracılığıyla revakla birleştirilmişti. Tonozlu daireler, revakın kuzeybatı ve güneybatı köşelerinde yer alıyordu. İlk apsis ve yarısına kadar olan doğu ve kuzey duvarlarının Bizans döneminden kalma olduğu düşünülüyor.[6] Kuzey duvarının geri kalanı 1950'lerde yeniden inşa edildi.[4]
Tapınakta eskiden birçok duvar resmi vardı, ancak yıllarca harç katmanlarıyla kaplıydı. Merkezi koridorun doğu alınlığında İsa'nın Göğe Yükselişi tasvir edilirken, batı alınlığında yalnızca Osmanlı dönemine ait ahşap tavan kaldırıldığında yüzeye çıkan Pentekost tasvir edilmiştir.[16] Bu duvar resimleri, Paleologos Rönesansı sırasında 14. yüzyılın ikinci yarısına veya son çeyreğine tarihlenmiştir.[17]
Taksiyarhis Kilisesi'nin yarı yeraltı bir kripti bulunmaktadır. Batı ve güney kısımları daha yenidir ve geri kalanı orijinal Bizans'tır. Kripte giriş, bir merdiven kullanılarak batı tarafından yapılır. Yer üstündeki tapınak gibi, merkezi bir kemeri ve koro kemeri vardır.[14]
^ab"Ι. Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών". religiousgreece.gr (Yunanca). Erişim tarihi: 23 Kasım 2024.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
^"Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών" [Holy Church of All-Great Taxiarchs]. thessalonikitourism.gr (Yunanca). Erişim tarihi: 23 Kasım 2024.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
Mantopoulou-Panagiotopoulou, Thaleia (2015). "Οι επεμβάσεις στο ναό των Ταξιαρχών της Θεσσαλονίκης κατά τη δεκαετία του 1950". Γ΄ Ελληνικό Συμπόσιο Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης (Yunanca). National and Kaposdistrian University. ss. 773-791.
