Tatsinskaya Taarruzu
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Küçük Satürn Harekâtı sırasında Sovyet ilerleyişi.
Tarih 16-28 Aralık 1942 Bölge Tatsinskaya, SSCB Sonuç Sovyet stratejik zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya
Komutanlar ve liderler
Vasili Badanov	Hermann Balck

Tatsinskaya Taarruzu, bir Sovyet tank kolordusunun, Stalingrad'da kuşatılan Mihver kuvvetlerin havadan ikmali için Luftwaffe tarafından kullanılan Tatsinskaya Havaalanı'nın ele geçirilmesi operasyonudur. Havaalanı, Stalingrad'daki Pitomnik Havaalanı'na sefer yapan iki havaalanından biridir. Harekât, General Vasili Badanov komutasındaki 24. Tank Kolordusu tarafından 1942 yılı Aralık ayı sonlarında, Küçük Satürn Harekâtı'nın son aşaması olarak gerçekleştirilmiştir. Sovyet kuvvetleri, taarruz ettikleri Tatsinskaya havaalanını ele geçirerek 300'den fazla uçağı yerde imha ettiler. Ağır tank kayıplarına karşın General Badanov'un başarısı parlak bir stratejik zafer olmuştur.

Stavka, 19 Kasım 1942 tarihinde başlattığı Uranüs Harekâtı'yla Alman 6. Ordusu'nu Stalingrad'da kuşatmıştı. Kuşatılan bu birlikler hava köprüsüyle ikmal edilmeye başlanmıştı. Aralık ayı ortalarında kuşatma altındaki birlikleri kurtarma operasyonu olan Kış Fırtınası Harekâtı, Stalingrad'a 48 km. yaklaşmayı başarmıştı. Bu gelişme üzerine Stavka, esasen Kafkasya'daki Mihver kuvvetlerinin geri bağlantısını kesmek için planlanan Satürn Harekâtı'nı iptal etmek zorunda kaldı, çünkü bu harekâtta kullanılması planlanan 2. Muhafız Ordu, Stalingrad'a yönelen taarruzu durdurmakta kullanılmak zorunda kalınmıştı. Satürn Harekâtı için ayrılmış diğer birliklerin de bu kez Kış Fırtınası Harekâtı'nın geri bağlantısını kesmek için kullanılmasına karar verildi ve yeni plana Küçük Satürn Harekâtı kapalı adı verildi. Bu beklenmedik Sovyet taarruzunun yarattığı tehlike, Alman komutanlığının Stalingrad'daki 6. Ordu'ya ulaşma umutlarını tümüyle söndürdü. Batı yönünde gelişen Kızıl Ordu baskısı yüzünden çark edilip bu tehdit önlenmeye çalışıldı. Bu kararla Stalingrad üzerindeki Sovyet kuşatmasının kırılarak 6. Ordu'nun kurtarılması planı da terk edilmiş oldu. 16 Aralık'ta başlatılan Küçük Satürn Harekâtı'nın operatif hedefleri Tatsinskaya ve Morozovsk'tu. Her iki yerleşim de Stalingrad'a kadar uzanan ana demiryolu hattı üzerindedir. Tatsinkaya ayrıca, Stalingrad'ın hava yoluyla ikmalinde kullanılan bir hava üssüdür.^[1]

24. Tank Kolordusu, General Nikolay Vatutin komutasındaki Sovyet Güneybatı Cephesi'ne bağlı General Dimitri Lelyuşenko komutasındaki 3. Muhafız Ordu'ya bağlıdır. Kolordu, Derin Harekât doktrini çizgisinde, ordunun vurucu gücü olarak teşkil edilmişti. Bu nedenle savunmada bir gedik açılana kadar muharebeye sürülmemişti. Bir kez savunma yarıldığında, başarıyı genişletmek için bu gedikten ileri sürülecekti.

Harekât tarihinde 24. Tank Kolordusu, 4. Muhafız Tank Tugayı (Albay G. Kolipov), 54. Tank Tugayı (Albay V. Polyakov), 130. Tank Tugayı (Albay S. Nesterov), 24. Motorize Piyade Tugayı (Albay V. Savçenko) ile kolordu bağlı birliklerinden oluşmaktadır.

3. Muhafız Ordusu taarruzu 16 Aralık 1942 sabahı başlatılmışdı. General Lelyuşanko, Mihver savunmasında piyade teşkilleriyle gedik açmayı hızlandırmak için elindeki diğer iki tank kolordusunu (17. ve 25.) taarruzun ilk aşamasında muharebeye sürmüştür.

24. Tank Kolordusu 17 Aralık'ta saat 11:30'da harekâta geçmek için emir aldı. Bu sıralarda 17. ve 25. Tank Kolorduları zaten operatif derinliğe ve İtalyan 8. Ordusu ile Hollidt Müfrezesi'nin kuşatılması manevrası aşamasına ulaşmışlardı. Daha sonra 25. Tank Kolordusu Tatsinskaya'nın doğusuna, Morozovskaya yönünde derinliğine bir akın başlattı. Bu iki derinliğine akının amacı, Stalingrad'da kuşatılan Alman 6. Ordusu'nu kurtarmaya yönelik Alman Kış Fırtınası Harekâtı kuvvetlerini tecrit etmekti.

General Badanov'un 24. Tank Kolordusu, 4. Muhafız Tank Tugayı, 54. Tank Tugayı, 130. Tank Tugayı ve 24. Mekanize Piyade Tugayı'ndan oluşmaktadır.^[2]

General Badanov'un üç tank tugayı 23 Aralık akşamı saat 22:00 itibarıyla Alman 306. Piyade Tümeni'ni atarak Skosirskaya'yı ele geçirmişti. Alman birlikleri Morozovsk'a çekildiler. Bu saatte Kolordu'nun 24. Motorize Piyade Tugayı daha geride bulunmaktaydı. Badanov, dördüncü tugayını beklemek yerine gece boyu Tatsinskaya yönünde ilerlemeyi tercih etti.^[2]

Baskın esas olarak, Stalingrad'a kurulan Luftwaffe hava köprüsünün önemli bir kısmı için kullanılmakta olan Tatsinskaya havaalanını hedef almıştır. 24 Aralık sabahı saat 07:00'de üç tank tugayı Tatsisnkaya'nın hemen kuzeyinde taarruzu için mevzi almıştı. Alman garnizonu hazırlıklı değildi, topçu bataryaları dahi boştu. Badanov'un tank tugayları bir roket yaylım ateşi ardından kasabaya taarruza geçtiler. Kasabanın güneyindeki havaalanı 54. Tank Tugayı tarafından ele geçirildi. Bu arada 130. Tank Tugayı kasaba içinden geçerek havaalanına doğudan taarruz etmiştir. 4. Tank Tugayı ise Tatsinskaya'nın kuzeybatısındaki Talovskii köyüne taarruz etti.^[3]

Baskın sırasında yaşananlar, olayın içinde bulunan bir Kızıl Ordu subayı tarafından şu şekilde anlatılmıştır:

24. Tank Kolordusu, havaalanında 72'i Junkers 52 olmak üzere 300'den fazla uçağın (Luftwaffe nakliye kapasitesinin yüzde onu) imha ettiklerini iddia etmiştir. 24 - 25 Aralık günlerinde çok sayıda uçak, bazıları vagon üstünde olmak üzere imha edildi.^[3] Havaalanı savunması kısa sürede alt edildi. Alman kayıplarının ağır olmasına karşın 100'den fazla nakliye uçağı havalanmayı başarmıştır. İmha edilen uçakların hemen hemen tümü tanklar tarafından vurulmuştur. Havaalanına demiryoluyla getirilmiş bir kısım uçak, hâlen vagon üzerindeyken imha edilmiştir. Ancak havaalanı ele geçirilir geçirilmez, 24. Tank Kolordusu kendini Alman hatlarının derinliğinde tecrit edilmiş durumda buldu.

Havaalanında ve kasabada hâlen çatışmalar sürerken, 24. Mekanize piyade Tugayı'nın gerisinden ilerleyen bir Alman yürüyüş kolu Skosirskaya'dan Tatsinskaya'ya gelen yolu kesti. General Badanov 76 mm.lik bir bataryaya ateş açma emri verirken bir tank tugayına da bu kesime taarruz emri verdi. Her ne kadar bu kesimdeki Alman kuvveti geri çekildiyse de Kolordu'nun geri bağlantısının kesildiği açıkça ortadaydı.^[3]

Alman Don Ordular Grubu Komutanlığı 23 Aralık'ta 48. Panzer Kolordusu'nun Morozovsk'a, 11. Panzer Tümeni'ni, hemen sonra da 6. Panzer Tümeni'ni Tatsinskaya'ya hareket ettirdi. 11. Panzer Tümeni'nin ileri unsurları 24 Aralık'ta Tatsinskaya'nın kuzeyine ulaştı. 26 Aralık'ta 11. ve 6. Panzer Tümenlerinin büyük kısmı da bölgeye gelmişti. Böylece General Badanov kuvvetlerinin geri çekilme hattı bütün bütün kapatılmış oldu. Tatsinskaya Alman garnizonu birlikleri, hizmet ve ikmal unsurları da Skosirskaya'da mevzi aldılar. 11. Panzer Tümeni'ne bağlı iki alay Tatsinskaya'nın doğu ve kuzeydoğu yaklaşımlarını örttü. General Badanov'un 130. Tank Tugayı, kasabanın kuzeydoğusundaki Dyakonov'da savunma durumu almıştı.^[3]

24. Motorize Tugay'ın artçıları, 26 Aralık'ta, kuşatmayı yararak Kolordu'nun büyük kısmıyla birleşmeyi başarmıştır. Don Ordular Grubu Komutanı Mareşal von Manstein, 48. Panzer Kolordusu'na, 6. Panzer Tümeni ve 11. Panzer Tümeni tarafından açılan gedik boyunca taarruz etmeleri emrini verdi. Aynı gün iki panzer tümeni 24. Tank Kolordusu ile 1. Muhafız Ordusu arasındaki teması bütün bütün kesmişlerdir. Bir karma muharebe grubu, 24. Tank Kolordusu'na ulaşabilecek Kızıl Ordu birliklerinin kuzey yönündeki yaklaşım hatlarını kesti. Ayrıca 306. Piyade Tümeni'nden bir piyade alayı ve üç zırhlı tren de muharebeye sürüldü. Bu birlikler 24. Tank Kolordusu'nu imha etmek için taarruzlarına başladılar.^[4]

Sovyet birlikleri, 24-28 Aralık'ta Alman yoklama taarruzlarını önlediler. Ancak bu arada akaryakıt ve mühimmat giderek azalmakta ve tank gücü 58 tanka düşmüştür. Elinde 39 T-34 ve 19 T-20 mevcuttur. Bu tanklar da yakıt yetersizliğinden hareketsiz durumdadır. General Badanov tank ve top unsurlarının çevresinde tüm birlikleirni toplayıp savunmayı pekiştirdi ve dışarıdan gelecek desteği beklemeye başladı. 26 Aralık'ta Sovyet 24. Mekanize Tugayı altı araç ve beş tankıyla Tatsinskaya'daki Alman savunmasını yardı. Daha sonra kasabadaki savunma pekiştirildi ve bu yönden artık takviye gelemeyeceği ortaya çıktı. 24. Motorize Piyade Tugayı, kasabanın kuzeydoğusundaki Dyakonov'da savunmaya geçti. Bu yerleşimde General Badanov'un 130. Tank Tugayı bulunmaktadır. Bu arada Sovyet kuvvetleri havaalanındaki uçak akaryakıt ve yağ depolarını kontrol altına aldılar. Öte yandan bazı ikmal malzemesi paraşütle getirilmektedir. Alman taarruzları 27 Aralık'ta Dyakonov'u ve havaalanını ele geçirerek General Badanov kuvvetleri çevresindeki çemberi daralttılar. Sovyet kuvvetleri kasabaya çekilmişlerdir. General Badanov kuvvetlerinin durumundan endişelenen Stavka, General Vatutin'e, bu kuvvetlere yardım edilmesi yönünde bir emir vermiştir. Bunun üzerine General Vatutin, 25. Tank Kolordusu ve 1. Muhafız Mekanize Kolordusu'na bu yönde emir verdi. Fakat 25. Tank Kolordusu Uryupin ve Morozovsk'taki şiddetli çatışmalarda büyük ölçüde tank zayiatı verdi, tank mevcudu 25'e düştü. 1. Muhafız Mekanize Kolordusu da Alman savunması önünde ciddi biçimde kuvvet kaybetti. Her iki kolordunun batı yönündeki hareketi piyade unsurlarınca da destekleniyor olmasına karşın General Badanov kuvvetlerine ulaşma olanakları kalmadı. Bu gelişmeler üzerine General Vatutin, 28 Aralık'ta birliklerin bir yarma hareketiyle Tatsinskaya'yı tahliye etmelerine onay vermiştir. General Badanov elinde kalan kuvvetleri kasabanın kuzeybatısında topladıktan sonra sabah 04:30'da bir roket yaylım ateşinin perdesi altında çıkış hareketine başladı. Kolordu, 30 Aralık'ta, akına başlarken geride bırakmış olduğu hizmet birlikleri bölgesine ulaştı ve savunma pozisyonuna geçti.^[5]

Stavka Cephe Komutanlığı'na, General Badanov kuvvetlerine destek olunması emrini verdi. Özellikle Stalin Badanov kuvvetlerinin kurtarılmasına büyük önem vermiştir. General Vatutin'in 28 Aralık'ta, cephenin genel durumuna ilişkin raporuna, "İlk göreviniz Badanov'u içinde bulunduğu zor durumdan kurtarmak… Tatsinskaya'yı boşaltmasına izin vermeniz…" şeklinde yanıt vermişti.^[6] Daha sonra General Vatutin'e "... Neye mal olursa olsun onu kurtarınız" emrini vermiştir.^[7] Ağır çatışmalar sonunda 25. Tank Kolordusu'nun sağlam olarak 25 tankı kalmıştır. 1. Mekanize Muhafız Kolordusu da ağır kayıplara uğradı. Piyadeyle takviye edilmelerine karşın Tatsinskaya'da kuşatmayı yarmayı başaramadılar. Bunun üzerine General Badanov, kuşatmayı yarıp çıkmak için izin istedi ve 28 Aralık'ta izin verildi. Silahların ve malzemenin büyük bir bölümü ve çok sayıda asker kaybedilmesine karşın Mihver kuvvetlere verilmek istenen zarar verilmişti. Bu akınlar sonucunda Stalingrad'da kuşatılan birliklerle temas sağlama girişimi sona erdirildi. Ayrıca Luftwaffe açısından son derece değerli birçok uçak imha edildi ve uçak ve yer personelinden çoğu öldürüldü. 24. Tank Kolordusu, 84 tank, 106 top imha edildiğini, 12 bin Mihver askerinin öldürüldüğünü, 5 bin kadar tutsak alındığını iddia etmiştir.^[4]

Kolordu, çok sayıda tank kaybetmiş olmasına karşın yürüttüğü operasyon bazı açılardan son derece başarılı bir operasyon olmuştur. General Badanov'un operasyon bölgesi, ikmal merkezinden 240 km. mesafedeydi. Bu durumda ele geçek ikmal malzemesine güvenmek zorundaydı. Piyadenin yeterince nakil aracının olmaması zırhlı birliklerin gerisinde kalmasına yol açmıştır. Böyle olunca Alman birlikleri seferi kuvvetlerin geri bağlantısını kesebildiler. Sonuçta harekâtın, bölgedeki Alman kuvvetlerinin önemli bir bölümünü imha etme şeklindeki operatif planı başarılı olamadı.

Bununla birlikte savaşta ilk kez Kızıl Ordu güçlü çevik kuvvetlerini Mihver kuvvetlerin geri hatlarına derinliğine sürdü ve Alman Komutanlığı'nı operatif planlarını terk etmek zorunda bıraktı. Kızıl Ordu'nun daha önceki baskınları zayıf süvari bilikleri ya da partizanların desteğinde hava indirme birlikleriyle yapılmıştı ve bu denli ağır hasar vermek olanağı bulunamamıştı.

Stavka bu baskından önemli deneyimler edindi. Harekâtın sonuçları Stavka'yı, düşman hatlarının gerisinde, derinliğine operasyonlar yürütecek kapasitede bağımsız tank teşkilleri şeklinde yeni tank orduları oluşturmaya hız vermek yönünde teşvik etmiştir. Büyük çapta silah ve asker kaybı, düşman hatları gerisinde böylesi derinlikteki operasyonların, beklenmedik riskler taşıdının anlaşılmasını da sağlamıştır.

Stavka, 24. Tank Kolordusu'nun parlak başarısını kısa sürede takdir etti. General Vasili Mihayloviç Badanov, operasyonlarda üstün bir sevk ve idare sergileyen üst rütbeli komutanlara verilmek üzere yeni ihdas edilen Suvorov Nişanı'nı ilk alan komutan oldu. Badanov, kısa süre sonra 4. Tank Ordusu Komutanlığı'na atandı ve 1943 Temmuz'unda Kutuzov Harekâtı'nı yönetti. Badanov, 1944 yılından itibaren korgeneralliğe terfi ettirildi ve Kızıl Ordu Zırhlı Okulu Komutanlığı'nı üstlendi.

Baskın sırasında 24. Tank Kolordusu, "Muhafız" unvanıyla onurlandırılarak 2. Muhafız Tank Kolordusu olarak yeniden adlandırıldı. Ayrıca başarısının onuruna "Tatsisnkaya" ön adını aldı. Kolordu, daha sonra Prohorovka Muharebesi'nde ve savaşın devamındaki birçok operasyonda önemli bir rol üstlendi. Yüzbaşı Neçaev, Kolordu'nun son tanklarına komuta etmekteki başarısından dolayı Sovyetler Birliği Kahramanı madalyasıyla onurlandırıldı.

• David M. Glant, From The Don To The Dnepr 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Christopher Bellamy, The Evolution of Modern Land Warfare 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.