"Wilhelmus van Nassouwe" ya da yalnızca "Wilhelmus" (Felemenkçe: het Wilhelmus;Felemenkçe telaffuz: [ɦɛt ʋɪlˈɦɛlmɵs]), Hollanda Krallığı'nın ulusal marşıdır. Aslen halk türküsü olan eserin geçmişi 1572 yılına kadar gitmekte, bu durum da bu eseri dünyanın en eski ulusal marşı yapmaktadır.[1] Wilhelmus 1932 yılına dek resmen ulusal marş sayılmasa da halk tarafından tarih boyunca zaman zaman ulusal değerleri gündeme getirmek için kullanılmıştır. Eser 1954-1964 yılları arasında Hollanda Antilleri'nin de resmi ulusal marşıydı.[2] Günümüzde şarkının sözlerinde bulunan bazı ifadeler Hollanda değerleriyle (Felemenkçe: Nederlandse identiteit) bağdaşmadığı gerekçesiyle eleştirilse de sevilen bir halk türküsü olmaya devam etmektedir.
16. yüzyıl Avrupası'nda Protestanların dağılışı. Kalvenizm (turkuaz) Hollandalıların çoğunluğu tarafından benimseniyordu.
"Wilhelmus"un kökeni Felemenk Ayaklanması'na dayanmaktadır. İspanyol İmparatorluğu'ndan bağımsız olmaya çalışan Hollandalıların önderi ve ulusun babası kabul edilen stadhouderSessiz Willem'i konu edinmektedir. Birinci ağızdan önce Willem kendisini tanıtmakta, krala sadık olduğunu, ancak bunun vidanını rahatsız ettiğini zira bunun tanrıya ve Hollanda halkına olan sadakatini tehlikeye soktuğunu ifade eder.[3] Willem kendisini Talut'un zulmüne karşı mücadele eden Davut ile benzeştirir. Tanrı zalim kralı yenerek İsrailoğullarının krallığını nasıl elde ettiyse, Willem de zalim İspanyol Kralı'nı yenerek Hollandalıların krallığını elde edecektir. Hem "Wilhelmus" hem de Felemenk Ayaklanması 16. yüzyıl Avrupası'ndaki Reform hareketleriyle birlikte değerlendirilmelidir. Engizisyon'un Felemenk bölgesindeki protestan ve reformistlere yönelik zulmü ayyuka çıkmıştı. Protest müziği sadece baskı altındaki tüccar ve asilzadeleri etkilemekle kalmamış, toplumsal bir sinerji de yaratmıştır. Mezmur karakterini politik mesajıyla birleştirmesi eserin özgünlüğünün yanı sıra geniş kitlelerce beğenilmesini de sağlamıştır.[4]
Doğuşu
Melodinin doğuşu
"Wilhelmus"un melodisi çok bilinen "Autre chanson de la ville de Chartres assiégée par le prince de Condé" veya kısaca "Chartres"[5] adlı Fransız katolik bir kilise şarkısından almıştır. Söz konusu şarkı Fransız Din Savaşları sırasında Chartres kalesini alamayan kalvenist protestanCondé Prensi Louis ile dalga geçmektedir. "Wilhelmus"ta ise bu beceriksizlikleri anlatan kısımlar tam tersine çevrilmiştir. Sonuç olarak Hollandalı protestanlar, protestan karşıtı satirik bir şarkıyı alarak protestan propagandası yapan epik bir şarkıya çevirmişlerdir. Bu bakımdan da "Wilhelmus", zamanının ruhuna uygun bir şarkıdır zira 16. yüzyılda karşıt grupların birbirlerinin şarkılarını çalarak değiştirmesi çok yaygın bir uygulamaydı.[6]
Melodinin başlangıcı 1568 yılına kadar gitse de kağıda dökülüşü 1574 yılında olmuştur ve o zamanki melodi daha hızlıydı.[7] Bugün bilinen kompozisyon Hollandalı bestekâr Adriaen Valerius tarafından yazılmıştır ve 1626 tarihli "Nederlantsche Gedenck-clanck" eserinde "Wilhelmus" adıyla yayınlanmıştır. Bu kayıt eserin temposunu, muhtemelen kilisede kolay çalınabilmesi açısından, yavaşlatmıştır. Kompozisyon son aranjmanı 1932 yılında Walther Boer tarafından yapılmıştır.
Marniksli Philips het Wilhelmus'ü Sessiz Willem'e sunuyor. Jacob Spoel (yaklaşık 1850).
Sözlerin doğuşu
Sözlerin nasıl ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Seksen Yıl Savaşları'nın başlangıcıyla 1 Nisan 1572 yılındaki Brielle zaferi arasında[8] yazıldığı bilinmektedir. Bu durumda eser yaklaşık 450 yaşındadır. Eser, kayda geçirildiği sıradaki halini aldığında tahminen ya Anvers belediye başkanı, politikacı ve yazar Philips van Marnix tarafından ya da politikacı ve teolog Dirck Coornhert tarafından yazılmıştır. Ancak herhangi bir çağdaş kayıt her iki isimden de söz etmemektedir. "Wilhelmus"te ilginç uyaklar da bulunmaktadır. Zaman zaman bazı heceler dile aykırı olarak, uyak yakalamak amacıyla bozulmuştur. Bu durum bazı edebiyatçılar tarafından tecrübeli şairler tarafından yazıldığı izlenimi uyandırmakta, Marnix ya da Coornhert olasılığını güçlendirmektedir. Buna karşın bazıları da bu durumu tam tersine yazarın tecrübesiz olduğuna, hatta yalnızca tek seferliğine bu sözleri yazarak tarihten kaybolduğuna kanıt olarak görmektedir. "Wilhelmus" ilk kez Fransızcaya 1582 yılında çevrilmiştir.[9]
Sözler on beş kıtadan oluşmaktadır. Sözlerde akrostiş bulunmakta, her bir kıtanın ilk harfleri birleştirildiğinde, Sessiz Willem'in unvansız ismi olan "Willem van Nassov" ortaya çıkmaktadır. Nassov, Nassau'nun o dönemde kullanılan bir biçimidir. 12. ve 13. kıtalar eskiden S harfiyle yazılan kelimeler bugün Z harfiyle yazılmaktadır.
Çağdaşı olan birçok eser gibi "Wilhelmus" karmaşık bir edebi yapıya sahip, tematik bir eserdir. Dizeler incil hikâyeleriyle yazıldığı dönemi iç içe aktarmakta 8. kıtaya gelindiğinde Davut'un mücadelesiyle Felemenk Ayaklanmasını bağdaştırmaktadır.[13]
Birinci ağızdan anlatıyla Willem kralına sadık kalmakla birlikte,[3] tanrıya ve Hollanda halkına karşı sorumluluklarını yerine getiremediği için vicdan azabı çektiğini söyler. Sondaki iki kıta da Hollandalıların İspanya Kralı II. Felipe'ye karşı şahsi bir mesele taşımadıklarını, ancak bölgede görev yapan İspanyol memurların zulmüne daha fazla katlanamadıklarını anlatır. Bunlar Fernando Alvarez ve 3. Alba Dükü'ydü ve 16. yüzyılda meşru kraldan şüphe etmek tanrıyı yok saymakla eşdeğer tutulmaktaydı.[14] Yine de 1581 yılında Hollanda Cumhuriyeti Ayrılık Yasası'nı kabul ettiğinde Kral'ın meşruiyeti inkâr edilmiş oldu.
"Duytschen" ifadesi "yerli" ya da "Cermen" anlamına gelmektedir ve Willem'in Cermen köklerine vurgu yapmaktadır. Kelimenin bugünkü karşılığı Duits'tür ve "Alman" anlamına gelir. Bu kelimenin kullanılm nedeni Willem'in meşruiyetini hem asıl kökü olan Almanya'daki Nassau hanesine vurgu yaparak hem de hala Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir parçası olduklarını ifade ederek sağlamaktır.[15][16] Bununla birlikte kelimenin "yerli" anlamıyla kullanılıyor olma olasılığı da mevcuttur. Bu görüşe göre Willem'in iyi bir Hollandalı olduğu dile getiriliyor olabilir. Her iki halde de yeni Hollanda prensi kendi meşruiyetini Roma'dan değil Cermen soyundan almakta, her ihtimale karşı Oranj Prensi unvanını da korumaktadır.[17]
Sessiz Willem'in suikastçısı Balthasar Gérard'a işkence edildiği sırada muhafızlar tarafından söylendiği iddia edilmektedir. Kızdırılmış domuz yağı vücuduna dökülürken şarkıyı söyleyen muhafızlara şu şekilde cevap verdiği kaydedilmiştir: "Söyleyin şarkınızı! Hollandalı kafirler! Söyleyin şarkınızı! Ama şunu bilin ki yakında benim şarkım söylenecek!"[18]
Başka bir söylenceye göre 1651 Seyir Yasası'nın yürürlüğe girmesinin ardından, Manş Denizi'nde yaşanan bir olayda, İngiliz kaptan Robert Blake Hollandalı tayfadan Hollanda bandırasını indirmelerini istemiştir. KaptanMaarten Tromp'un talebi reddetmesinin üzerine yapılan ilk uyarı atışını takiben Hollandalılar "Wilhelmus"ü söylemeye başlamıştır. Şarkının bitmesine yakın üçüncü İngiliz uyarı atışı yapılınca kaptan Tromp karşı top atışı emrini vermiş ve Birinci İngiliz-Hollanda Savaşı bu şekilde başlamıştır.[18]
Felemenk Altın Çağı sırasında, şarkı Oranj-Nassau yanlıları tarafından sembol olarak kullanılmıştır. Stadhouder Morris Breda ve Amsterdam'ı ziyaret ettiğinde orkestralar "Wilhelmus"u icra etmiş stadhouderların karşılanmasında bir çeşit gelenek haline gelmiştir. Batavya devriminden sonra eser "Prens Marşı" adıyla anılmış ve Oranj-Nassau destekçileri tarafından kullanıldığı için yasaklanmıştır.
1813 yılında şarkıdan Wilhelmus ifadesi çıkarılarak monarşi vurgusu yok edilmiş ve eser daha "ulusal" bir hal almıştır. 1932 yılında ise Wilhelmus ifadesi geri getirilerek monarşi vurgusu yeniden ortaya konmuştur.
Alman işgali sırasında Nazi Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart, Hollanda kraliyetine ilişkin, "Wilhelmus" dahil tüm amblem ve ifadeleri yasaklamıştır. Bu olayın üzerine "Wilhelmus", önceden şarkıyı kıyasıya eleştiren monarşi karşıtı sosyalistler dahil olmak üzere tüm kesimler tarafından benimsenmiştir. Buna karşılık her toplantı öncesi "Wilhelmus" söyleyen Alman işgali yanlısı Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) üyeleri toplantılarını Alle Man van Neerlans Stam (Herkes Hollanda Kökenli) şarkısıyla açmaya başlamıştır.[19]
Günümüz
Wilhelmus'ün ilk kıtası
"Wilhelmus" genelde seromonilerde yalnızca bir kez çalınmaktadır. Eğer yabancı devlet başkanları ağırlanıyorsa son şarkı olarak çalınır.
Dünya Kupası, Eurocup ve Olimpiyatlar gibi organizasyonlarda Hollanda'yı temsilen "Wilhelmus" çalınır. Bu durumda 1. ve 6. kıtalar birer kez ya da 1. kıta iki kez söylenir.[20]
Varyantları
17. yüzyıl sanatçısı Jacob van Eyck tarafından melodinin çeşitli carillon varyantları aranje edilmiştir.[21]
Lüksemburg'un kraliyet marşı "de Wilhelmus" da aynı olaylar dizisinden kaynaklanmaktadır.
Melodi, İngilizce sözlerle, Hollanda'yla tarihsel ve duygusal bağları bulunan Orange City halkı tarafından da kullanılmaktadır. [kaynak belirtilmeli]
Melodi, popülerleşmesinin ardından 16. yüzyılda İsveç'te Gustav Vasa'ya karşı kurtuluş savaşı veren halk tarafından "Ack, Göta konungarike" (Ah, Got krallığı) adıyla uyarlanmıştır.
Sözleri
Een nieuw Christelick Liedt gemaect ter eeren des Doorluchtichsten Heeren, Heere Wilhelm Prince van Oraengien, Grave van Nassou, Patris Patriae, mijnen Genaedigen Forsten ende Heeren. Waer van deerste Capitael letteren van elck veers syner Genaedigen Forstens name metbrengen. Na de wijse van Chartres.
Soylu Lord, Oranj Prensi, Nassau Kontu, Ulusumuzun Babası, latif beyimiz Willem şerefine yeni bir Hristiyan şarkısı yazıldı. O şarkı ki her kıtasının ilk harfi merhametli beyimizin adını oluşturmaktadır. Melodisi Chartre'dır.
Original Dutch (1568)
Wilhelmus van Nassouwe
Ben ick van Duytschen bloet
Den Vaderlant getrouwe
Blyf ick tot in den doet:
Een Prince van Oraengien
Ben ick vrij onverveert,
Den Coninck van Hispaengien
Heb ick altijt gheeert.
In Godes vrees te leven
Heb ick altyt betracht,
Daerom ben ick verdreven
Om Landt om Luyd ghebracht:
Maer God sal mij regeren
Als een goet Instrument,
Dat ick zal wederkeeren
In mijnen Regiment.
Lydt u myn Ondersaten
Die oprecht zyn van aert,
Godt sal u niet verlaten
Al zijt ghy nu beswaert:
Die vroom begheert te leven
Bidt Godt nacht ende dach,
Dat hy my cracht wil gheven
Dat ick u helpen mach.
Lyf en goet al te samen
Heb ick u niet verschoont,
Mijn broeders hooch van Namen
Hebbent u oock vertoont:
Graef Adolff is ghebleven
In Vriesland in den slaech,
Syn Siel int ewich Leven
Verwacht den Jongsten dach.
Edel en Hooch gheboren
Van Keyserlicken Stam:
Een Vorst des Rijcks vercoren
Als een vroom Christen man,
Voor Godes Woort ghepreesen
Heb ick vrij onversaecht,
Als een Helt sonder vreesen
Mijn edel bloet ghewaecht.
Mijn Schilt ende betrouwen
Sijt ghy, o Godt mijn Heer,
Op u soo wil ick bouwen
Verlaet mij nimmermeer:
Dat ick doch vroom mach blijven
V dienaer taller stondt,
Die Tyranny verdrijven,
Die my mijn hert doorwondt.
Van al die my beswaren,
End mijn Vervolghers zijn,
Mijn Godt wilt doch bewaren
Den trouwen dienaer dijn:
Dat sy my niet verrasschen
In haren boosen moet,
Haer handen niet en wasschen
In mijn onschuldich bloet.
Als David moeste vluchten
Voor Saul den Tyran:
Soo heb ick moeten suchten
Met menich Edelman:
Maer Godt heeft hem verheven
Verlost uit alder noot,
Een Coninckrijk ghegheven
In Israel seer groot.
Na tsuer sal ick ontfanghen
Van Godt mijn Heer dat soet,
Daer na so doet verlanghen
Mijn Vorstelick ghemoet:
Dat is dat ick mach sterven
Met eeren in dat Velt,
Een eewich Rijck verwerven
Als een ghetrouwe Helt.
Niet doet my meer erbarmen
In mijnen wederspoet,
Dan dat men siet verarmen
Des Conincks Landen goet,
Dat van de Spaengiaerts crencken
O Edel Neerlandt soet,
Als ick daer aen ghedencke
Mijn Edel hert dat bloet.
Als een Prins op gheseten
Met mijner Heyres cracht,
Van den Tyran vermeten
Heb ick den Slach verwacht,
Die by Maestricht begraven
Bevreesden mijn ghewelt,
Mijn ruyters sach men draven.
Seer moedich door dat Velt.
Soo het den wille des Heeren
Op die tyt had gheweest,
Had ick gheern willen keeren
Van v dit swear tempeest:
Maer de Heer van hier boven
Die alle dinck regeert.
Diemen altijd moet loven
En heeftet niet begheert.
Seer Prinslick was ghedreven
Mijn Princelick ghemoet,
Stantvastich is ghebleven
Mijn hert in teghenspoet,
Den Heer heb ick ghebeden
Van mijnes herten gront,
Dat hy mijn saeck wil reden,
Mijn onschult doen bekant.
Oorlof mijn arme Schapen
Die zijt in grooten noot,
V Herder sal niet slapen
Al zijt ghy nu verstroyt:
Tot Godt wilt v begheven,
Syn heylsaem Woort neemt aen,
Als vrome Christen leven,
Tsal hier haest zijn ghedaen.
Voor Godt wil ick belijden
End zijner grooter Macht,
Dat ick tot gheenen tijden
Den Coninck heb veracht:
Dan dat ick Godt den Heere
Der hoochster Maiesteyt,
Heb moeten obedieren,
Inder gherechticheyt.
Wilhelmus van Nassouwe
ben ik, van Duitsen bloed,
den vaderland getrouwe
blijf ik tot in den dood.
Een Prinse van Oranje
ben ik, vrij onverveerd,
den Koning van Hispanje
heb ik altijd geëerd.
In Godes vrees te leven
heb ik altijd betracht,
daarom ben ik verdreven,
om land, om luid gebracht.
Maar God zal mij regeren
als een goed instrument,
dat ik zal wederkeren
in mijnen regiment.
Lijdt u, mijn onderzaten
die oprecht zijt van aard,
God zal u niet verlaten,
al zijt gij nu bezwaard.
Die vroom begeert te leven,
bidt God nacht ende dag,
dat Hij mij kracht zal geven,
dat ik u helpen mag.
Lijf en goed al te samen
heb ik u niet verschoond,
mijn broeders hoog van namen
hebben 't u ook vertoond:
Graaf Adolf is gebleven
in Friesland in de slag,
zijn ziel in 't eeuwig leven
verwacht de jongste dag.
Edel en hooggeboren,
van keizerlijke stam,
een vorst des rijks verkoren,
als een vroom christenman,
voor Godes woord geprezen,
heb ik, vrij onversaagd,
als een held zonder vreze
mijn edel bloed gewaagd.
Mijn schild ende betrouwen
zijt Gij, o God mijn Heer,
op U zo wil ik bouwen,
verlaat mij nimmermeer.
Dat ik doch vroom mag blijven,
uw dienaar t'aller stond,
de tirannie verdrijven
die mij mijn hart doorwondt.
Van al die mij bezwaren
en mijn vervolgers zijn,
mijn God, wil doch bewaren
de trouwe dienaar dijn,
dat zij mij niet verrassen
in hunne boze moed,
hun handen niet en wassen
in mijn onschuldig bloed.
Als David moeste vluchten
voor Sauel den tiran,
zo heb ik moeten zuchten
als menig edelman.
Maar God heeft hem verheven,
verlost uit alder nood,
een koninkrijk gegeven
in Israël zeer groot.
Na 't zuur zal ik ontvangen
van God mijn Heer het zoet,
daarnaar zo doet verlangen
mijn vorstelijk gemoed:
dat is, dat ik mag sterven
met ere in dat veld,
een eeuwig rijk verwerven
als een getrouwe held.
Niets doet mij meer erbarmen
in mijne wederspoed
dan dat men ziet verarmen
des Konings landen goed.
Dat u de Spanjaards krenken,
o edel Neerland zoet,
als ik daaraan gedenke,
mijn edel hart dat bloedt.
Als een prins opgezeten
met mijner heireskracht,
van de tiran vermeten
heb ik de slag verwacht,
die, bij Maastricht begraven,
bevreesden mijn geweld;
mijn ruiters zag men draven
zeer moedig door dat veld.
Zo het de wil des Heren
op die tijd was geweest,
had ik geern willen keren
van u dit zwaar tempeest.
Maar de Heer van hierboven,
die alle ding regeert,
die men altijd moet loven,
Hij heeft het niet begeerd.
Zeer christlijk was gedreven
mijn prinselijk gemoed,
standvastig is gebleven
mijn hart in tegenspoed.
De Heer heb ik gebeden
uit mijnes harten grond,
dat Hij mijn zaak wil redden,
mijn onschuld maken kond.
Oorlof, mijn arme schapen
die zijt in grote nood,
uw herder zal niet slapen,
al zijt gij nu verstrooid.
Tot God wilt u begeven,
zijn heilzaam woord neemt aan,
als vrome christen leven,—
't zal hier haast zijn gedaan.
Voor God wil ik belijden
en zijne grote macht,
dat ik tot gene tijden
de Koning heb veracht,
dan dat ik God de Here,
de hoogste Majesteit,
heb moeten obediëren
in de gerechtigheid.
WILLEM VAN NAZZOV
Türkçesi(Günümüz Felemenkçesi'nden)
Nassaulu Willem ben
Kanım Cermen kanıdır,
Kendimi, sevgili anayurdum
sana adadım ölünceye kadar
Yiğit bir prensiyim ben
Özgür Oranj'ın
sadakatimi adadım ben
İspanya Kralı'na
Ah tanrı korkusuyla
yaşadım ömür boyu
halk, ev ve vatan sevgisiyle
sürüldüm yurdumdan
Ama şüphem yok tanrının
Adaletli yargısından
Günü gelince bahşedecek
Devletimi layığıyla
Sadakatle baksın her kulum
hepsi doğru ve iyi olsun
Tanrı sana hakkını verir
Şimdi vatanından uzak da olsan
Gece gündüz dua etmeli
İnançlı şekilde yaşayan
Sizin hakkınızı korumam için
Tanrı güç verecek bana
Sen baki kalasın diye
Feda ettim kendimi
kardeşlerim de inançla
feda ettiler kendilerini
Frizya'da savaş meydanında
kaldı Kont Adolf, ne yazık
şimdi ebedi hayatında
mahşer gününü bekler
Asilzade doğdum ben
İmparatorlar soyundan
İmparatorluk'un bir prensi
İnançlı bir Hristiyan
Tanrının övgüsüne mazhar
Yağız ve korkusuz
bir kahraman olarak
asil kanım tanrıya fedadır
U shield and my reliance,
O God, Thou ever wert.
I'll trust unto Thy guidance.
O leave me not ungirt.
That I may stay a pious
Servant of Thine for aye
And drive the plagues that try us
And tyranny away.
Dy God, I pray thee, save me
From all who do pursue
And threaten to enslave me,
Thy trusted servant true.
O Father, do not sanction
Their wicked, foul design,
Don't let them wash their hands in
This guiltless blood of mine.
A David, thou soughtest shelter
From King Saul's tyranny.
Even so I fled this welter
And many a lord with me.
But God the Lord did save me
From exile and its hell
And, in His mercy, gave him
A realm in Israel.
Near not 't will rain sans ceasing
The clouds are bound to part.
I bide that sight so pleasing
Unto my princely heart,
Which is that I with honor
Encounter death in war,
And meet in heaven my Donor,
His faithful warrior.
Wothing so moves my pity
As seeing through these lands,
Field, village, town and city
Pillaged by roving hands.
O that the Spaniards rape thee,
My Netherlands so sweet,
The thought of that does grip me
Causing my heart to bleed.
İ stride on steed of mettle
I've waited with my host
The tyrant's call to battle,
Who durst not do his boast.
For, near Maastricht ensconced,
He feared the force I wield.
My horsemen saw one bounce it
Bravely across the field.
Lurely, if God had willed it,
When that fierce tempest blew,
My power would have stilled it,
Or turned its blast from you
But He who dwells in heaven,
Whence all our blessings flow,
For which aye praise be given,
Did not desire it so.
Lteadfast my heart remaineth
In my adversity
My princely courage straineth
All nerves to live and be.
I've prayed the Lord my Master
With fervid heart and tense
To save me from disaster
And prove my innocence.
Elas! my flock. To sever
Is hard on us. Farewell.
Your Shepherd wakes, wherever
Dispersed you may dwell,
Pray God that He may ease you.
His Gospel be your cure.
Walk in the steps of Jesu
This life will not endure.
Mnto the Lord His power
I do confession make
That ne'er at any hour
Ill of the King I spake.
But unto God, the greatest
Of Majesties I owe
Obedience first and latest,
For Justice wills it so.
^J. te Winkel, De ontwikkelingsgang der Nederlandsche letterkunde. Deel 2: Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde van Middeleeuwen en Rederijkerstijd (Haarlem 1922), p. 491 n. 1.DBNL.org 6 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^Maria A. Schenkeveld, Dutch literature in the age of Rembrandt: themes and ideas (1991), 6
^Leerssen, J. (1999). Nationaal denken in Europa: een cultuurhistorische schets. p. 29.
^DeGrauwe, Luc (2002). Emerging Mother-Tongue Awareness: The special case of Dutch and German in the Middle Ages and the early Modern Period, in: Standardisation: studies from the Germanic languages. pp. 99–116.
