BMT ishonchli hududi

BMT ishonchli hududi — 1946-yilda tugatilgandan keyin Millatlar Ligasi vakolatli hududining vorisi. Barcha ishonchli hududlar BMT Vasiylik Kengashi orqali ishonchli davlatlar tomonidan boshqarilgan. Shuningdek, qurol savdosini, harbiy bazalar yaratishni va tub aholidan armiya yaratishni taqiqlovchi talablar saqlanib qolgan.

Xalqaro vasiylik tizimi quyidagilarga taalluqli:

• Birinchi jahon urushidan keyin Millatlar Ligasi tomonidan tashkil etilgan mandatlar ostidagi hududlar;
• Ikkinchi jahon urushi natijasida dushman davlatlardan tortib olingan hududlar;
• ularning boshqaruvi uchun mas'ul bo'lgan davlatlar tomonidan vasiylik tizimiga ixtiyoriy ravishda kiritilgan hududlar

Xalqaro vasiylik tizimining maqsadlari, BMT Nizomining 76-moddasida vasiylik ostidagi hududlar aholisining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga koʻmaklashish, ularning taʼlim sohasidagi taraqqiyoti va oʻzini oʻzi boshqarish yoʻlida izchil rivojlanishi deb ataladi yoki mustaqillik deb; irqi, jinsi, tili, dinidan qat'iy nazar, barcha uchun inson huquqlari va asosiy erkinliklarini hurmat qilishni targʻib qilish va dunyo xalqlarining oʻzaro bogʻliqligini tan olish.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Vasiylik Kengashi ishonchli hududlarni boshqarishni nazorat qilish uchun tashkil etilgan.

BMTning dastlabki yillarida 11 ta hudud xalqaro vasiylik tizimiga kiritilgan edi. Ularning barchasi yo mustaqil davlatga aylandi yoki ixtiyoriy ravishda mustaqil qoʻshni davlatlarga qoʻshildi. Soʻnggi ishonchli hudud Palau 1994-yilda mustaqillikka erishdi, natijada 1994-yil 1-noyabrdan BMT Vasiylik kengashi oʻz faoliyatini toʻxtatdi^[1].

1945-yilda SSSR unga Italiyaning sobiq mustamlakasi Tripolitaniya hududini ishonchli hudud sifatida berishni talab qildi. 1946-yilda SSSR Italiyaning sobiq mustamlakalari ustidan ikki davlatning jamoaviy vasiyligini oʻrnatishni taklif qildi, ulardan biri buyuk ittifoqchi davlat, ikkinchisi esa Italiya boʻlishi kerak edi. 1949-yil noyabr oyida Qoʻshma Shtatlarning talabiga binoan BMT qaror qabul qildi, unga koʻra 1951-yil dekabrda Liviya mustaqillikka erishdi va undan oldin u ikkiga boʻlindi: Kirenaika va Tripolitaniya provinsiyalari Buyuk Britaniyaning vaqtinchalik maʼmuriyati ostiga, Fetssan viloyati esa Fransiyaga oʻtkazildi. Eritreya federal asosda Efiopiya tarkibiga qoʻshildi va 1952-yilda uning toʻliq qismiga aylandi. Somaliga kelsak, 1950-yil noyabr oyida BMT Bosh Assambleyasi uni 10 yil muddatga Italiya vasiyligiga oʻtkazish toʻgʻrisidagi rezolyutsiyani maʼqulladi. Somali 1960-yilda mustaqillikka erishdi^[2].

• Gʻarbiy Kamerun va Sharqiy Kamerun. 1946-yil 13-dekabrdan Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi. Gʻarbiy Kamerun — Buyuk Britaniyaning vasiyligi, Shimoliy Kamerunga (1961-yil may oyidan Nigeriyaning bir qismi sifatida) va Janubiy Kamerunga (1961-yil oktyabridan Kamerunning bir qismi sifatida) boʻlingan. Sharqiy Kamerun — Fransiyaning vasiyligida (1960-yildan — Kamerun).
• Ruanda-Urundi. 1946-yil 13-dekabrdan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi Belgiyaning vasiyligi hisoblanadi. 1962-yil 1-iyuldan — ikki mustaqil Ruanda va Burundi davlati.
• Tanganika. 1946-yil 11-dekabrdan Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi — Buyuk Britaniya vasiyligi; 1961-yil 1-maydan oʻzini oʻzi boshqarish tizimida; 1964-yilda Zanzibar bilan birlashtirildi (birlashmaning yangi nomi - Tanzaniya).
• Togolend ( Britaniya Togosi va Fransiya Togosi). 1946-yil 13-dekabrdan BMTning ishonchli hududlari. 1956-yil 13-dekabrda Britaniya Togosi Oltin qirgʻoq koloniyasining bir qismiga aylandi (1957-yildan — Gana), 1960-yil 27-apreldan Fransiya Togosi - mustaqil Togo Respublikasi (Togo).
• Janubiy Gʻarbiy Afrika. 1946-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Janubiy Afrika Ittifoqiga Birlashgan Millatlar Tashkilotining Janubi-Gʻarbiy Afrikadagi ishonchli hududini vasiylikni tayinladi va uni mustaqillikka tayyorladi. Biroq, 1966-yil 12-iyunda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi Janubiy Afrikaning vasiyligini notoʻgʻri deb tan oldi va uni tugatdi, vasiylik hududiga yangi nom - Namibiya berildi. Janubiy Afrika Birlashgan Millatlar Tashkilotining qarorlarini eʼtiborsiz qoldirdi va Namibiyani Janubiy Afrikaning boshqa provinsiyalari bilan teng ravishda bosib olish va boshqarishda davom etdi. 1971-yilda Xalqaro sud Janubiy Afrikaning ushbu hududni nazorat qilishni noqonuniy deb eʼlon qildi. Namibiya faqat 1990-yilda mustaqil boʻldi.

• Liviya. 1943-yilda Kirenaika va Tripolitaniya Buyuk Britaniya tomonidan, Fetssan esa Fransiya tomonidan bosib olindi. 1949-yil noyabr oyida BMT Bosh Assambleyasi 1952-yil 1-yanvargacha Liviyaga mustaqillik berish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. 1951-yil 24-dekabrda mustaqil Liviya Birlashgan Qirolligi eʼlon qilindi.
• Italiya Somalisi. 1947-yil 18-iyuldan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi Italiyaning vasiyligi hisoblanadi. 1960-yil 26-iyunda Britaniya Somalilendi mustaqil Somalilend davlatiga aylandi. 1960-yil 1-iyulda Somalilend va Somalining ishonchli hududi mustaqil Somali Respublikasini tashkil etdi.
• Eritreya. 1951-yil 19-fevraldan Britaniya boshqaruvi ostida Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi. 1952-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi qarori bilan Efiopiya bilan federatsiya qilingan muxtor birlik boʻldi. 1962-yil 14-noyabrda federatsiya tugatildi va Eritreya provinsiyaga aylandi. 1993-yil 24-maydan mustaqil davlat.

• Gʻarbiy Samoa. 1947-yil 25-yanvardan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi Yangi Zelandiyaning vasiyligi hisoblanadi. 1962-yil 1-yanvardan mustaqil davlat, hozirgi Samoa.
• Nauru. 1947-yil 1-noyabrdan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi Avstraliyaning vasiyligi hisoblanadi (rasmiy ravishda Buyuk Britaniya va Yangi Zelandiya bilan birga).
• Tinch okeani orollarining ishonchli hududi. 1947-yil 18-iyuldan 1994-yil 25-maygacha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ishonchli hududi AQSh vasiyligida edi.
• Yangi Gvineya hududi. 1946-yil 8-dekabrdan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining ishonchli hududi Avstraliya vasiyligi hisoblanadi. 1942-yilda Avstraliya hududiy jihatdan Papua hududi va Yangi Gvineya hududini - Papua va Yangi Gvineya hududi nomi bilan birlashtirdi va 1949-yilda u maʼmuriy jihatdan birlashtirildi, garchi huquqiy farq saqlanib qolgan boʻlsada. 1971-yildan — Papua-Yangi Gvineya hududi, 1975-yildan — Papua-Yangi Gvineya mustaqil davlati.

• Mustamlakachilik

1. ↑ „Международная система опеки“. 2021-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-sentyabr.
2. ↑ „О перипетиях вопроса о т. н. «колониальных владениях» Италии в Африке“. 2021-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-sentyabr.