Francesco Petrarca (Arezo, 20 de lujo1304 - Arcuà, 18 o 19 lujo 1374) el xe stà on poeta e scritoritalian. L'òpara par ła cual Petrarca el xe noto da tute łe parte el xe el Cansonier. Petrarca, anca se el se considarase soratuto, come tuti i intełetuai del so ténpo, on autor de łéngua łatina, el ga avuo on róło esensiałe par ła crésita de ła poexia itałiana in volgar.
Òpera
L'òpara łìrega de Petrarca, come el xe sta sotołineà da ła crìtega, ła tién de fato in ła tute łe esperiénse de ła poexia itałiana de łe orìxene, faxendo parò na sełesion dal punto de vista de ła mètrega (drio stabiłir par exempio presixe règołe sul'acentasion degl endecasìłabi che ai ténpi de Dante ła gera ancor manco codificada) e inte i argoménti (drio esclùder dal cànon temàtego i ełeménti goliàrdisi e reałìsteghi che inte el Dosénto i gera stai prexenti e che i 'ndava vanti a verghe suceso inte el Tresénto) chel gà influensà davèro tuta ła poexia a vègner. El fenòmeno del petrarchismo el xe parte de un dei capìtołi più complési inte ła storia de łe tradision łeterare europee.
Òpare
Òpare łatine in versi
Africa – scrito infrà el 1339 e el 1342 e in sèvito coretto e ritocà, el xe un poema eroico miga conpletà chel revarda ła seconda guera punica e in particołar łe asion de Scipione.
Bucolicum carmen – fato infrà el 1346 e el 1357 e costituio da dódexe ègloghe, i argoménti i gira infrà amor, połìtrga e moral.
Epistole metricae - scrite infrà el 1333 e el 1361, łe xe 66 létere in exàmetri, de cui qualche d'una ła trata de amor ma in magioransa łe se òcupa de połìtega, moral o de matèrie łeterare.
Itinerarium ad sepulcrum Domini, descrision dei posti chei se incontra da Gènova a Gerusałeme.
Secretum o De secreto conflictu curarum mearum - (fata infrà el 1347 e el 1353, ed in sèvito rivardà) el ga na ciacołada co Francesco chel se varda inte ła só ànema grasie al giuto de Sant'Agostin.
De vita solitaria - (1346-1356 sérca) Descrision de na vida dedicada a ło studio, miga propio da sołi, ma conpagni de xente che studia.
De otio religioso - (1346 – 1356) El sénbra sìmiłe a queło de prima, ma sta qua ła xe na sołitùdene magióre, par fini rełigióxi.
De remediis utriusque fortunae - (1360–1366) córti scanbi de parołe intrà el "Gaudio" e ła "Ragione", poi el "Dolore" e ła "Ragione".
Epistole (Familiares, Seniles, Sine nomine, Variae)
De gestis Cesaris
Psalmi penitentiales
Posteritati
Collatio laureationis
Collatio coram Johanne rege
Collatio inter Scipionem, Alexandrum, Hannibalem
Arringhe
Orationes
Testamentum
Òpare in volgar
El Canzoniere (tìtoło orixenal: Francisci Petrarchae laureati poetae Rerum vulgarium fragmenta) ła xe ła storia poètega de ła vida interior del poeta. Ghe xe 366 poexie: 317 sonéti, 29 canson, 9 sestine, 7 bałade e 4 madrigałi (I no xe miga tute łe òpare in volgar de Petrarca, soło quełe sełesionae).
Petrarca ghe scrive del só amor par Laura, incontrada inte el 1327 e existia par vèro, anca se queła de łe poexie ła xe più na creasion poètega del'autór, e el cónta ła guera che ła se fórma in łu infrà el pensièro de Laura vista come pecà e Laura ogeto del só amor. Ghe xe anca poexie de caràter połìtego, moral, ecc... St'òpara qua ła se sera co un'invocasion a ła Vèrxene Maria.
