Thiền vu

Thiền vu (tiếng Hung Nô: sanok / tsanak;^[1] theo Hán thư, nghĩa là thiên tử) là tước hiệu của các lãnh đạo tối cao của dân du mục ở Trung Á trong 8 thế kỷ, bắt đầu từ thời kỳ nhà Chu (1045–256 TCN) và thay thế nó sau đó là tước hiệu "khả hãn"" được người Nhu Nhiên sử dụng vào năm 402 CN.^[2] Tước hiệu này được thị tộc Luyên Đê của người Hung Nô sử dụng dưới thời nhà Tần (221-206 TCN) và nhà Hán (206 TCN–220 CN).

L. Rogers và Edwin G. Pulleyblank cho rằng danh hiệu thiền vu có thể có liên hệ nào đó với danh hiệu tarkhan đã được chứng thực về sau, chỉ ra rằng cách phát âm cổ của 單于 có lẽ gần giống như *dān-ĥwāĥ và do vậy là lối đọc trại của *darxan.^[3] Nhà ngôn ngữ học Alexander Vovin cho rằng từ này nguyên gốc Enisei. Cũng theo ông, cụm chữ Hán giả tá 撐犁孤塗單于 (phát âm tiếng Hán thượng cổ: *treng-ri k^wa-la dar-ɢ^wā) cấu thành từ bốn căn tố lần lượt là: *tɨŋgVr- "cao", *k^wala- "con trai, con", *tɨl "hạ lưu sông Enisei" hoặc "phía bắc", và *qʌ̄j ~ *χʌ̄j "vua"; cả cụm dịch thành "Con trai của Trời, Vua phương Bắc".^[4][5]

Hệ thống kế vị giữa các thiền vu được Joseph Fletcher gọi là huyết thống tanistry, theo dó người nam giới gần nhất sẽ kế thừa chức vị thiền vu từ người tiền vị. Trong lịch sử từng có 60 thiền vu.^[6][7]

Danh sách sau gồm 63 thiền vu

• Diệp Hộ