Tiếng Wales

Tiếng Wales (Cymraeg hay y Gymraeg, phát âm [kəmˈraiɡ, ə ɡəmˈraiɡ]) là một thành viên của nhóm ngôn ngữ Britton của ngữ tộc Celt. Nó được sử dụng tại Wales, vài vùng của Anh, và ở Y Wladfa (khu kiều dân Wales tại tỉnh Chubut, Argentina).^[6] Trước đây nó được biết tới trong tiếng Anh với các tên "the British tongue",^[7] "Cambrian",^[8] "Cambric"^[9] và "Cymric".^[10]

Điều tra dân số năm 2011 cho thấy có 3,1 triệu người định cư tại Wales. Trong số này, 73% (2,2 triệu) xác nhận rằng không biết tiếng Wales. 27% (837,000) dân số toàn Wales được sinh ra ngoài Wales.^[11] Trong số dân trên ba tuổi, 19% (562.000) có thể nói, và 77% trong số này biết cả đọc, viết, và nói (431.000 người – hay 15% dân số toàn Wales).^[12] Có thể so sánh với điều tra năm 2001, trong đó 20,8% dân số (582.000) nhận rằng có khả năng nói.^[13] Ước tính 110.000 tới 150.000 người nói tiếng Wales tại Anh.^[1][14]

Tiếng Wales xuất hiện vào khoảng thế kỷ 6, phát triển từ tiếng Britton Chung - tiền thân của tiếng Wales, tiếng Breton, tiếng Cornwall và tiếng Cumbria đã tuyệt chủng.

Lịch sử tiếng Wales có bốn giai đoạn được xác định, với ranh giới tương đối rõ: thời kỳ ngay sau khi tách ra khỏi tiếng Britton đôi khi được gọi là tiếng Wales nguyên thủy;^[15] sau đó là thời kỳ tiếng Wales cổ, kéo dài từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 12.^[15] Thời Tiếng Wales trung đại nối tiếp và kéo dài đến thế kỷ 14, rồi thì thời tiếng Wales hiện đại bắt đầu.

Cái tên Welsh xuất phát từ một từ của người Anglo-Saxon, nghĩa là "tiếng nói ngoại quốc" (Walha). Nội danh của tiếng Wales là Cymraeg ("Wales" là Cymru).

Tiếng Wales phát triển từ tiếng Britton, một ngôn ngữ Celt cổ từng được người Briton nói. Tiếng Briton đến Đảo Anh vào thời kỳ đồ đồng hoặc đồ sắt và có thể từng được nói trên toàn vùng phía nam cửa sông Forth.^[16] Vào sơ kỳ Trung Cổ tiếng Briton bắt đầu phân tách, phát triển thành tiếng Wales và một số khác (tiếng Breton, tiếng Cornwall, và tiếng Cumbria). Không rõ chính xác khi nào tiếng Wales trở thành ngôn ngữ riêng.^[17]

Tiếng Wales được nói suốt chiều dài lịch sử Wales, nhưng tới năm 1911 nó trở thành một ngôn ngữ thiểu số - chỉ được 43,5% dân số nói.^[18] Dù sự giảm sút tiếp diễn ở những thập niên tiếp theo, ngôn ngữ này không bị mất đi. Đầu thế kỷ 21, số phần trăm người nói bắt đầu tăng trở lại. Nghiên cứu 2004 cho thấy rằng 21,7% dân số Wales nói tiếng Wales,^[19] tăng lên so với 20,8% năm 2001, và 18,5% năm 1991. Tuy nhiên, thống kê 2011 cho thấy số người nói đã giảm xuống 562.000, tức 19% dân số.^[20] Thống kê này cũng thể hiện một "cú sụt lớn" ở vùng nói tiếng Wales cốt lõi, khi số người nói vùng Ceredigion và Carmarthenshire lần đầu tiên tụt xuống dưới 50%.^[21]

Số người nói tiếng Wales tại những phần khác của Vương quốc Liên hiệp Anh chưa được thống kê chính xác. Năm 1993, kênh truyền hình tiếng Wales S4C công bố kết quả về số người nói và hiểu tiếng Wales, ước tính rằng có khoảng 133.000 người nói tiếng Wales tại Anh, khoảng 50.000 trong đó sống tại khu vực Đại London.^[22] Welsh Language Board, dựa trên cơ sở nghiên cứu của Văn phòng Thống kê Quốc gia, ước tính có 110.000 người nói tiếng Wales ở Anh, và một nghìn người ở Scotland và Bắc Ireland.^[23] Theo thống kê 2011, 8.248 người cho rằng tiếng Wales là tiếng bản ngữ hoặc ngôn ngữ thường dùng của họ. Những "khu" (ward) tại Anh với nhiều người xem tiếng Wales là ngôn ngữ chính là những khu ở Liverpool: Central, Greenbank, và Oswestry Nam.^[24][25]

Về lịch sử, phần lớn người Wales chỉ nói tiếng Wales.^[26] Trong suốt thế kỷ 20, số người đơn ngữ này gần như biến mất, trừ một số nhỏ sót lại trong thống kê 1981.^[27] Đa số người nói tiếng Wales giờ cũng nói tiếng Anh (trong khi ở tỉnh Chubut, Argentina, họ có thể nói tiếng Tây Ban Nha – xem Y Wladfa). Tuy nhiên, nhiều người vẫn thích trò chuyện bằng tiếng Wales hơn tiếng Anh.

Người bản ngữ tiếng Wales tập trung chủ yếu ở miền bắc và tây Wales, chủ yếu là Gwynedd, Conwy, Denbighshire (Sir Ddinbych), Anglesey (Ynys Môn), Carmarthenshire (Sir Gâr), bắc Pembrokeshire (Sir Benfro), Ceredigion, một phần Glamorgan (Morgannwg), tây bắc và cực tây nam Powys.

Có sẵn phiên bản Tiếng Wales của Wikipedia, bách khoa toàn thư mở