Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Расціслаў Усяславіч

Расціслаў Усяславіч
Нараджэнне не раней за 1070
Смерць не раней за 1130
Род Ізяславічы Полацкія
Бацька Усяслаў Брачыславіч
Дзеці Маўкольд Расціславіч і Давіл Расціславіч

Расціслаў Усяславіч (пач. 1060-х — пасля 1130) — князь з роду полацкіх Ізяславічаў.

Біяграфія

Расціслаў, на думку большасці даследчыкаў, адзін з малодшых сыноў полацкага князя Усяслава Брачыславіча, імаверна, пяты паводле старшынства[1]. Упершыню, і адзіны раз у ранніх крыніцах, Расціслаў згаданы ў пераліку полацкіх князёў сасланых у Візантыю. Болей ранніх звестак пра Расціслава і яго ўдзел не захавалася. Памёр, імаверна, у Візантыі.

Расціслаў Рагвалодавіч

Паводле «Рускай геральдыкі» Аляксандра Лакіера, Расціслаў Усяславіч меў сыноў Маўкольда і Давіла, якіх вільняне запрасілі з Візантыі на княжанне, і ад іх, быццам, паходзіць род вялікіх князёў літоўскіх. Паданне пра гэта змешчана ў Васкрасенскім летапісе (сярэдзіны XVI ст.), але там згадваецца Расціслаў Рагвалодавіч, невядомы з ранніх крыніц. Ёсць думка, што паданне пра Расціслава Рагвалодавіча і яго сыноў як продкаў Гедзімінавічаў створана ў Маскоўскай дзяржаве да часоў вялікага князя Івана IV для абгрунтавання спадчынай Рурыкавічаў тэрытарыяльных дамаганняў да ВКЛ[2].

«Въ лето 6637 (1129) прииде на Полоцкие Князи на Рогволодовичи Князь Великий Мстиславъ Володимировичь Мономашь и Полтескъ взялъ, а Рогволодовичи за бежали въ Царьградъ. Литва въ ту пору дань даяше Княземъ Полоцкимъ, а владома своими Гетманы, а городы Литовские тогда, иже суть ныне за Кролемъ, обладаны Князьями Киевскими, иные Черниговскими, иные Смоленскими, иные Полоцкими, и оттоле Вильня приложишася дань даяти Королю Угорскому за страхование Великаго Князя Мстислава Володимировича; и Вильняне взяша себе изъ Царяграда Князя Полоцку Ростислава Рогволодовича детей Давила Князя, да брата его Молковца Князя; и той на Вильне первой Князь Давилъ, братъ Молковцевъ большой. А дети ево Видъ, егожъ люди волкомъ звали; да Ердень Князь. А Ерденевъ сынъ крестился, былъ Владыка во Твери, которой на Петра Чудотворца волнение учинилъ; звали его Андреемъ; писалъ на Чудотворца лживыя словеса. А у Молковца Князя сынъ Миндовгъ.»

Няма адзінай думкі, чым у тэксце ёсць Рагвалодавіч — родавым празванне або імем па бацьку. Першае імаверней, бо як і ў «Аповесці мінулых часоў» на пачатку гадавога артыкула Рагвалодавічамі названы род полацкіх князёў агулам, у Васкрасенскім летапісе нават двойчы. Таму згаданага Расціслава Рагвалодавіча прапануюць атаясняць з Расціславам Усяславічам, адзіным вядомым з крыніц Расціславам сярод Ізяславічаў Полацкіх (Рагвалодавічаў) на час іх высылкі ў Візантыю (1129). Калі Рагвалодавіч — імя па бацьку, паўстае пытанне хто яго бацька. Ёсць меркаванне, што тоеснасць Расціслава Рагвалодавіча Васкрасенскага летапісу з Расціславам Усяславічам храналагічна немагчымая. Таму асобныя даследчыкі прапануюць лічыць за яго бацьку Рагвалода-Васіля Барысавіча[3], а некаторыя Рагвалода Усяславіча, хаця існаванне апошняга прызнаецца ўсё болей сумнеўным.

На аснове Васкрасенскага летапісу «Радство вялікіх князёў Літоўскіх» дае такую генеалогію: «У великого князя Володимера Святославича другои сынъ Изяславъ, у Изяслава сынъ Брячиславъ, у Брячислава сынъ Всеславъ, у Всеслава сынъ Борисъ, у Бориса сынъ Рагволодъ, у Рагволода сынъ Ростиславъ, у Ростислава сынъ Давилъ, у Давила сынъ Видъ… у Вида сынъ Троенъ, у Троена сынъ Виденъ, у Витеня сынъ Гедиманъ…»[4].

Васкрасенскі летапіс, аднак, дае яскравыя прыклады «канструявання» генеалогій, прычым менавіта ў выпадку Рагвалода-Васіля. У раздзеле «Пра вялікіх князёў разанскіх», пад 1159 годам летапіс паведамляе, што друцкі князь Рагвалод-Васіль быў унукам Юрыя Даўгарукага і, адпаведна, сынам Барыса Юр’евіча. Вядома, крыніцай «канструявання» быў Іпацьеўскі летапіс, які пад 1159 годам паведамляе і пра смерць Барыса Юр’евіча, і пра княжанне Рагвалода-Васіля ў Друцку, але не пра іх роднасць.[5] Такім чынам, калі верыць у гэтым пытанні Васкрасенскаму летапісу, Расціслаў Рагвалодавіч быў Ізяславічам Полацкім, а Рагвалод-Васіль — не, то-бок не мог быць бацькам першага.

Прыклад «канструявання» ёсць і ў паведамленні пра высылку полацкіх князёў у Візантыю, у тым ліку ў іх пераліку. Публікацыя Васкрасенскага летапісу дае гэтае месца з праўкамі Мікалая Карамзіна, а ў арыгінале «пославъ по Кривския Князи, по Давыда, и по Ростислава, и Святослава, и по Рогволодовича два, и по Ростислава и по Василия и по Ивана»[6], — то-бок названы прынамсі два Расціславы, мабыць, на меўся на ўвазе і трэці — адзін з двух Рагвалодавічаў[7]. У Іпацьеўскім летапісе пра высылку полацкіх князёў паведамляецца ў двух месцах, пад 1130 годам, дзе названы высланыя Давыд, Расціслаў і Святаслаў, і пад 1139 годам, дзе гаворыцца пра высылку ўсіх Рагвалодавічаў і вяртанне двух княжычаў Рагавалодавічаў. Такім чынам, гэта месца Васкрасенскага летапісу не ўнікальнае, а «сканструявана» з двух артыкулаў Іпацьеўскага летапісу з патраеннем іх інфармацыі. У Візантыю быў сасланы адзіны Расціслаў — Расціслаў Усяславіч; княжычамі, якія вярнуліся ў 1139 годзе, як вынікае з пазнейшых падзей, маглі быць Рагвалод-Васіль і, напэўна, яго брат Іван.

На думку яшчэ Васіля Данілевіча і многіх следам, у тым ліку Эдуарда Загарульскага, у 1128—1130 гадах Рагвалод-Васіль быў вельмі малады, бо палачане «поемъше» яго ішлі да вялікага князя Мсціслава, дарослы не выступаў бы аб’ектам іх дзеянняў. Пра тое ж сведчыць актыўная дзейнасць Рагвалода-Васіля ў 1150-1160-я гады і жыццё яшчэ ў 1170-я гады. Наўрад ці да высылкі ён быў жанаты і меў дзяцей, пра шлюб паведамляецца толькі пад 1144 годам, ужо па вяртанні. Нават дапусціўшы наяўнасць дзяцей у Рагвалода-Васіля ў 1130 годзе, да 1139 года яны былі б малалетнія і вярнуліся б з Візантыі разам з бацькам. Такім чынам, ні дзеці, ні ўнукі Рагвалода-Васіля ў Візантыі не былі. Пагатоў неймавернай выглядае пасылка ў Візантыю па ўнукаў, калі іх дзед княжыў у Полацку або Друцку.

Расціслаў Усяславіч нарадзіўся ў 1060-1070-я гады, адпаведна, у 1130 годзе яму было каля 60 гадоў. Пэўна ён мог мець дзяцей і ўнукаў, сасланых разам з ім у Візантыю. Дзеці Расцілава Усяславіча на час ссылкі маглі быць як дарослымі, так і малымі. Старэйшы з братоў Усяславічаў — Барыс, меў у 1128 годзе вельмі маладога сына Рагвалода-Васіля і маладзейшую за яго дачку Звяніславу, якія жылі яшчэ ў 1170-я гады. Другі Усяславіч — Глеб, меў сына Валадара, які жыў яшчэ ў канцы 1170-х гадоў. Чацвёрты Усяславіч — Давыд, меў сына, які толькі ажаніўся перад 1128 годам, а іншыя сыны былі маладзейшыя. Дзеці наймаладзейшага Усяславіча — Святаслава, актыўна дзейнічалі ў канцы 1160-х гадоў і мелі тым часам малалетніх дзяцей. Адпаведна, дзеці Расціслава Усяславіча пры розных акалічнасцях маглі жыць яшчэ ў 1180-1190-х гадах і, тэарэтычна, па іх маглі паслаць у Візантыю.

Удзел

У свой час, Адам Кіркор пісаў, што Расціслаў Рагвалодавіч з 1070-х гадоў быў князем у Вільні, то-бок атрымаў ад бацькі ва ўдзел Віленскае княства[8], але крыніцу звестак не пазначыў. Напэўна, Кіркор так асэнсаваў звесткі Васкрасенскага летапісу, а дату вызначыў самастойна, бо ў «Жывапіснай Расіі» ён выводзіць генеалогію Гедзімінавічаў ад Расціслава Рагвалодавіча, якога называе сынам Рагвалода-Васіля Барысавіча[9]. Звесткі гэтыя неймаверныя, бо ў 1070-я гады Рагвалод-Васіль яшчэ не нарадзіўся. Таксама і Расціслаў Усяславіч, калі ўжо жыў 1070-я гады, то быў малалетнім. Са спасылкай на Кіркора, тое самае падаў Мікола Ермаловіч у артыкуле «Віленская княства» Энцыклапедыі гісторыі Беларусі.

На думку Лявонція Вайтовіча, князь Расціслаў атрымаў ад бацькі ва ўдзел Лукомль[10], што яшчэ болей гіпатэтычна за Вільню, бо не згадваецца і познімі крыніцамі нават ускосна[11].

Нашчадкі

Калі дзеці Расціслава Усяславіча, у тым ліку меркаваныя Давіл і Маўкольд, жылі яшчэ ў 1180—1190 гады, то жыццё яго маладзейшых унукаў у сярэдзіне XIII ст. тэарэтычна магчымае. У кожным разе, нельга выключаць, што познія летапісы прыпісваюць імёны праўнукаў і прапраўнукаў Усяслава Брачыславіча яго ўнукам, бо збіліся ў ліку пакаленняў[12]. Надзейных жа звестак пра нашчадкаў Расціслава Усяславіча цяпер няма.

Ёсць думка, што нейкая генеалогія полацкіх Рагвалодавічаў была адной з крыніц пры стварэнні падання пра Палемона, як пачынальніка дынастыі літоўскіх князёў, толькі імёны князёў змянілі.[13]

Крыніцы

  1. Аляксееў…
  2. Расціслаў Рагвалодавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6 Кн.1: Пузыны — Усая / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. С. 112
  3. Петров 1886, Т. 1., с. 31.
  4. ПСРЛ Т. 17, 1907. — С. 573.
  5. Литвина, Успенский 2006, с. 274, прим. 15;.
  6. Карамзин Т.II. Прим. 252.
  7. Литвина, Успенский 2006, с. 274-275, прим. 17;.
  8. Kirkor… S. 4.
  9. Живописная Россия. Т. 3. — Ч. 1: Литовское Полесье. Ч. 2. Белорусское Полесье. — 1882.
  10. Войтович, 2000
  11. Насевіч, 1994
  12. Литвина, Успенский 2006, с. 275;.
  13. Філіпович Марина. Полоцька земля у Білорусько-литовській літописній традиціі // Український історичний збірник / Головний редактор Т. Чухліб; заступник головного редактора А. Блануца. — К.: Інститут історії України НАН України. — Вип. 13. — Ч. 1. — 2010. — 252 с. — С. 44-56.

Літаратура

  • Kirkor A. Bazylika litewska. — 1886. — S. 4.
  • Войтович Л. В. Рюриковичі. Ізяславичі полоцькі // Князівські династії Східної Європи (кінець IX — початок XVI ст.): склад, суспільна і політична роль. Історико-генеалогічне дослідження. — Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича, 2000. — 649 с. — ISBN 966-02-1683-1.
  • История родов русского дворянства: В 2 кн. / авт.-сост. П. Н. Петров. — СПб., 1886. — (Переизд.: — М.: Современник; Лексика, 1991. — ISBN 5-270-01515-3).
  • Лакиер А. Б. Русская геральдика. Ч. 1—2. — СПб., 1855. — 712 с.
  • Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X—XVI вв.: Династическая история сквозь призму антропонимики.. — М.: Индрик, 2006. — 904 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-85759-339-5.
  • Насевіч В. Лукомль і Лукомльская воласць // Гістарычна-археалагічны зборнік. № 4. — Мн., 1994. — С. 161—186.
  • Пазднякоў В. С. Расціслаў Рагвалодавіч // Памяць: Полацк: Гісторыка-дакументальные хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [Склад. С. С. Чарняўская; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч]. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2002. — 907, [1] с. — С. 101. — ISBN 985-11-0233-4.
  • Полное собрание русских летописей. — Т.7. VII. Летопись по Воскресенскому списку / Подгот. к изд. Я. И. Бередниковым и А. Ф. Бычковым под ред. А. С. Норова. — СПб: Типография Эдуарда Праца, 1856. — 345 с.
Kembali kehalaman sebelumnya