Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Bertsolaritza

Jon Azpillaga, Koxme Lizaso, Jon Lopategi, Joxe Lizaso, Uztapide, Manuel Lasarte, Jose Joakin Mitxelena, Mattin eta Xalbador bertsolariak, 1970eko hamarkadako saio baten ondoren
Bertsolaritzari buruzko elkarrizketa

Bertsolaritza abestuz, errimatuz eta neurtuz egiten den berbaldi bat da. Ahozko euskal literaturaren adarretako bat da. Bertsolaria jendaurrean bat-batean jarduten duen abeslaria da.[1] Bertsoa gai librean kanta daiteke edo gai-jartzaile batek gaia emanda, bakarrik edo bi bertsolariren edo gehiagoren artean.

Bertsolariak neurri eta hoskidetasun arau zorrotzak bete behar ditu, eta bertso-paperen kasuan salbu, denbora-tarte laburra dauka gaia entzuten duenetik bertsoa pentsatu eta kantuan hasteko.[1]

«Eztabaida dialektikoa» darabilen artearen adierazpide hau mundu osoko kultura askotan agertu da. Gaur egun, besteak beste, badaude Alpujarrako trovo, Ameriketako Hego Konoko payada edota Kubako repentismo direlakoak. Orobat, Asiako tradizioko parte da, antzinako greziar eta erromatar kulturetakoa, eta islamdar Mediterraneoko historiakoa.[2]

« Neurriz eta errimaz

kantatzea hitza
horra hor zer kirol mota
den bertsolaritza

»

Xabier Amuriza[3][4]


Historia

XVIII. eta XIX. mendeetan

Bertsolaritzaren denbora lerroa
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Zer da bertsolaritza?

Nahiz eta lehenagoko aztarnak ere badiren, bertsolaritza XIX. mendetik aurrera garatu zen Euskal Herrian. Ez zen lurralde guztian indar berarekin hedatu, ordea. Gipuzkoako eskualde batzuek eman zituzten bertsolaririk ezagunenak. XIX. mendeko gerra eta gatazka ugariek eskaini zuten bertsotarako gairik. Hori dela eta, frantsesen aurka, karlisten zein liberalen alde eta Kubako independentzia-gerraren berri emanez bertso-paper mordoxka bat iritsi ziren, eta ahoz aho banaka batzuk. Kanta paperen bidez zabaldutako bertsoak oso modan egon ziren, zenbait kasutan gainera, orduko gertaera eta albisteak jakinarazteko modurik herrikoienetako bat ziren.

Mende hartako bertsolari zaharrenen artean Xenpelar errenteriarra da ospetsuena. Haren bertso-sorta askok bizirik diraute euskal kantutegian: Betroiarenak, Pasaiako zezenarenak edo Ia guriak egin du, esaterako. Bat-bateko bertsolari moduan nabarmendu ez baziren ere, Jose Mari Iparragirre eta Bilintxen bertsoak ere aipagarriak dira. Lehenaren Ume eder bat eta Gernikako arbola edo bigarrenaren Behin batian Loiolan eta Loriak udan intza bezela, oso ezagunak dira. Zuberoako Piarres Topet Etxahun barkoxtarra-k bertso sorta ezagunak utzi zituen (Ürx'aphal bat badügü, Maria Solt eta Kastero...) eta Nafarroa Behereko Joanes Otsalde bidarraitarra-k, aldiz, Lurreko ene bizia, Iruñeko ferietan

Maria Luixa Erdozio Etxeberri (1848-1925)

XIX. mende bukaeran eta XX. mende hasieran euskal intelektualek bertsolaritza inprobisatua txarto ikusten zuten. Manuel Lekuonak (1894-1987) pentsamendu tradizional hau aldatu zuen, Bergaran, Eusko Ikaskuntzaren V. kongresuan herri poesiari buruz hitz egin zuenean. Adibideak eman zituen, bertsolaritzaren mekanika sistematizatu zuen, dauden generoak sailkatu zituen eta horrela finkaturik utzi zituen bertsolaritzaren azterketa zientifikorako oinarriak.

XIX. mendean aurrera joan ahala, bertsolari asko azaldu ziren Gipuzkoa aldean, Asteasu-Zizurkil eta Donostiatik Oriora bitartean bereziki: famatuenak Juan Jose AlkainUdarregi, Pedro Jose Elizegi Pello Errota eta Pello Mari Otaño ziren. Udarregi, sasoi hartako asko legez, analfabetoa izan arren, adimen oso argikoa zen. Hark asmatu zuen bertsoez oroitzeko marra sistema partikularra. Pello Errotak ospea zor die bere ateraldi azkarrei eta ezten zorrotzari; horregatik, maiz heltzen zitzaizkion zerbaiti buruz bertsoak egiteko eskariak. Pello Mari Otañok ez zuen plazarik plaza ibiltzerik izan, izan ere, Kattarro ezizenaz zen ezaguna ahots gutxitxo zeukalako. Hala ere, besteak baino letratuagoa izaki, paperean ipini zituen bere lan asko. Hartara bertsoek zabalkunde handiagoa izan zuten. Ezagunak dira bere Lagundurikan danoi, Mutil koxkor bat, Zazpiak bat, Ameriketako panpetan etab.[5]

Mariana Etxegarai Baraziart (1873–1939)

Garaiko bertsolari batzuen izenak:

XX. mendearen hasiera

Dargaitz, Harriet, Iriarte, Txirrita, Saiburu, Etxeberria, Zepai, Txapel eta Uztapide (1936)

Bertsolarien prestigioak apur bat beherantz egin zuen XX. mendearen hasieran. Dena den, herri eta auzoetako jai eta ospakizunik garrantzitsuenetan ez zen bertsoen faltarik izaten eta pasadizo xelebreen kanta paperak zabaltzen jarraitzen zuten. Bertsolariek gizarteko gai gehientsuenei heltzen zieten, gainera: marinelen eta baserritarren bizimodua, langileen borrokak eta grebak, orduko gertaera entzutetsuak (Lehen Mundu Gerra edo 1920 aldera Ipar Afrikan izandakoa) eta abar.

Gerra aurretik bertsolari onak jardun ziren Gipuzkoa eta inguruetan; Usurbil, Hernani, Errenteria, Oiartzun aldean batez ere: Juan Bautista Urkia Gaztelu usurbildarra, Juan Jose Lujanbio Saiburu hernaniarra, Jose Mari Berra Teilleri txiki errenteriarra, Jose Joakin Urbieta Kaskazuri oiartzuarra, Fermin Imatz donostiarra, Errenteriako Zapirain eta Juan eta Pello Zabaleta anaiak, Lezoko Juan Jose Saratsola Lexo eta beste asko. Azkoitia eta Azpeitian ere izan zen bertsolaririk: Juan Mari Juaristi Atano, Juan Mari Zubizarreta Etxeberritxo, Uztarri, Frantzisko Iturzaeta...

Baina garai hartan Euskal Herriko ia bazter guztietan kantatu zuen bertsolaria Jose Manuel Lujanbio Txirrita (1860-1936) izan zen. Hernanin jaio eta hamahiru urterekin Errenteriako Txirrita baserrira aldatu zen gizon honek etorri ikaragarria zuen. Denetan abila zen: bat-batean eta idatziz, gai jostalari nahiz serioetan, bakarrean zein lagun artean. Topiko bihurtu da garai hartako bertsolaritzari “sagardotegiko bertsolaritza” deitzea. Batzuetan txapelketetan ere parte hartzen zuen, baina hau ez zen ohikoena, ez baitzen batere eroso sentitzen giro hartan eta hori bere bertso askotan adierazten zuen.[3] Haren bertso ospetsuetako batzuk dira Neskazar bat tentatzen, Albaiteruen salan, Proportziyo bat, Il da Canovas, Gure munduko bizimodua edo Norteko trenari jarriak.

Bizkaian ez zen Gipuzkoan beste indartu bertsolaritza. Hala ere, ezin da ahaztu Muxikako Enbeitatarren familiak izandako garrantzia. XX. mende hasieran Kepa Enbeita Urretxindorra (1878-1942) izan zen ospetsuena anaia Imanolekin batera. Bere probintziatik kanpora ere sarri ibili zen, beste batzuekin lehian edo baita hauteskunde kanpainetan eta mitinetan jeltzaleen ideiak defendatzen ere. Hein batean puristen euskara "garbia" erabili arren, entzuleengana erraz heltzen zekien. Gerraostean bere seme Balendinek eta hainbat bilobek jarraitu diote familiako bertsolari sagari.

Errepublika garaiko berrikuntzak

Bertsolariya aldizkaria

Espainiako Bigarren Errepublika etorri baino urtebete lehenago eman zuen bertsolaritzak bere entzutearen hobekuntzarako urrats handia. Esan bezala, pertsona ikasiek bertsoak jende landugabearen huskeriatzat zeuzkaten. Uste hori aldatzeko, erabakigarria izan zen Manuel Lekuona irakasleak Eusko Ikaskuntzaren V. Biltzarrean ahozko literaturari buruz irakurritako hitzaldia, sei urte geroago kaleratuko zuen Literatura oral euskérica liburuaren aurrerapena. Garbi azaldu zuen arlotekeria baino zerbait gehiago zegoela konposizio askotan eta bertsolariaren buruak harrigarriro lan egiten duela ahapaldiak osatzeko orduan. Lekuonak bertsolarien doinu, neurri eta teknikaren xehetasunak erakutsi zituen, zenbait bertso motaren ezaugarriak azaldu eta bertsolaritzaren historiari buruzko hainbat eta hainbat albiste eskaini.

Lekuonaren hitzaldiak izan zituen ondorioak euskaltzaleengan. Horietako bat Donostian Euskaltzaleak eta Eusko Gaztedia erakundeetako Joseba Zubimendi, Aitzol eta bestek antolatutako "Bertsolari-Egunak" izan ziren. Lehena 1935ean ospatu zen Kursaaleko Poxpolinen antzokian, hemeretzi bertsolariren partaidetzarekin. Gehienak gipuzkoarrak ziren, baina baita bizkaitar eta lapurtar batzuk ere. Txirrita, Lexo edo Saiburu bezalako zaharrak, Txapel eta Zabaleta anaien tankerako bertsolari sasoikoak, edota Akilino Izagirre Zepai eta Iñaki Eizmendi Basarri-ren moduko gazteak. Basarri-ri jantzi zioten txapela. Gisa hartan hasi zen bertsolaritzaren aro berri bat.

Hurrengo urtean ere Donostian bildu ziren bertsolariak (Victoria Eugenia antzokian), aldez aurretik eskualdeka hiru kanporaketa egin eta gero. Bizkaitar eta lapurtarrik ez zen oraingoan azaldu, baina bai Nafarroa Garaiko zein Behereko bertsolariak. Aurkezle lanetan aritu zen Basarriren aginduetara hamar partaide lehiatu ziren. Handik hilabete gutxira hilko zen Txirritak irabazi zuen bigarren txapel hau; hartara, berandu samar bazen ere, inoizko bertsolaririk onenetako bati omenaldia egin zioten. Baina ondorengo belaunaldia ere ziurtatua geratu zen, bigarren eta hirugarren postuak Manuel Olaitzola Uztapide-k eta Zepai-k eskuratu baitzituzten. Ez zekiten ondo hurrengo hamarkadetan zein baldintza eskasetan kantatu beharko zuten, 1940 eta 1960 artean bereziki, Espainiako Gerra Zibilaren irabazleek ezarritako erregimen politiko bortitzaren ondorioz.

Juan Jose Makatzaga (1887-1963) altzarraren lana ere aipagarria da, bertsolaria izan ez bazen ere. Inprimatzailea zen, lehenik Ordizian eta 1926tik aurrera Errenterian. Kanta paperez gain, "bertso-berri"-z osatutako sortak ere kaleratu zituen. Garaiko bertsolari askoren lanak bere kabuz inprimarazi zituen, jatorrizko testua errespetatuz. Bere bilduma batzuk: Xenpelar'en bertsuak, Bilintx'en bertsuak, Txirrita'ren testamentua edo Euskal Erriko kanta zarrak, hiru tomo txikitan banatua. Gainera, 1931-1932 bitartean hiru orriko bertso aldizkaria argitaratu zuen astero, Bertsolariya izenekoa. Bertsolariya-k autore zahar eta berrien bertsoak zekartzan, Hego Euskal Herrikoak gehienbat, baina Ipar Euskal Herrikoak ere bai. Azkenean, 330 orrialdeko liburu bilakatu zen.

2014ko abenduaren 10ean, lau andrek 1816an egindako bertsoak aurkitu zituzten.[4]

Isiltasun aldia: (1936-1945)

Sentimentu asko dauzkat nerekin
orain kontatu beharrak
ez dakit nola zuzenduko ‘iran
egin dituzten okerrak,
pazientzitik ez naiz atera
Jaungoikoari eskerrak;
leku askotan jarri dituzte
tristura eta negarrak,
lehen hamar lagun ginan etxean
ta orain hiru bakarrak.

1936ko Gerraren ondoren, gerraostea iritsi zen. Frankistek Euskal Herria “traidore” deklaratu zuten.[5] Aldi haren funtsa Juan Kruz Zapirainen bertso honen isiltasun deiadartsuan islatzen da:

Erresistentziako bertsolaritza: (1960-1979)

Euskaltzaindiak lan handia egin zuen Euskal Herriko bazter guztietan bertsolari bila, publikoan jardun zezaten animatuz eta probintzia mailako txapelketak antolatuz, gero onenen artean Euskal Herriko Txapelduna erabakitzeko.[3] Ahalegin horien emaitza da 1960ko bertsolari txapelketa, Bertsolari Txapelketa Nagusiaren III. edizioa izan zen, 1935tik ez baizen ospatzen, gerra zela eta.[3] Aurrena probintzia mailako txapelketak egin ziren, eta txapelketa nagusia Basarrik irabazi zuen. Hurrengo txapelketan (1962) Uztapide izan zen txapeldun. Honekin erlazionatutako polemika baten ondoren Basarrik ez zuen gehiago parte hartu eta Uztapidek irabazi zituen 1965eko eta 1967ko txapelketak ere.[3]

1986ko Bertsolari Txapelketa Nagusian zazpi finalistaː Jon Enbeita, Anjel Mari Peñagarikano, Iñaki Murua, Jon Lopategi Xabier Amuriza, Sebastian Lizaso, eta Andoni Egaña. Jon Sarasua falta da, aurrean kantatzen zegoen une horretan. Lizaso izango zen txapelduna urte hartan.

Neurri erabilienak

Bertso neurri desberdinak

Bertsoetan gehien erabiltzen diren neurriak sei hauek dira: zortziko txikia (4 puntuko txikia), zortziko handia (4 puntuko handia), hamarreko txikia (5 puntuko txikia), hamarreko handia (5 puntuko handia), kopla txikia (2 puntuko txikia) eta kopla handia (2 puntuko handia).[6] Eta horien artean zortzikoak izaten dira erabilienak.[7]

Bertso-neurri erabilienak[6]
Neurri txikia Neurri handia
8 lerro
4 puntu
Zortziko txikia (4 puntuko txikia) Zortziko handia (4 puntuko handia)
10 lerro
5 puntu
Hamarreko txikia (5 puntuko txikia) Hamarreko handia (5 puntuko handia)
4 lerro
2 puntu
(kopla)
Kopla txikia (2 puntuko txikia) Kopla handia (2 puntuko handia)


Hona hemen adibide batzuk:

Bertso-neurri erabilienak
Neurri txikia Neurri handia
8 lerro

4 puntu

Zortziko txikia (4 puntuko txikia)
Maritxu nora zoaz? ..(7)
eder galant hori ......(6a)
Iturrira, Bartolo, ......(7)
nahi baduzu etorri ..(6a)
Iturrian zer dago? ...(7)
Ardotxo txuria ........(6a)
Biok edango dugu ...(7)
nahi dugun guztia ...(6a)
Zortziko handia (4 puntuko handia)
Ume eder bat ikusi nuen .........(10)
Donostiako kalean, ................. (8a)
hitz erditxo bat hari esan gabe (10)
nola pasatu parean? ............... (8a)
Gorputza zuen liraina eta ........(10)
oinak zebiltzan aidean .............(8a)
Politagorik ez det ikusi ............(10)
nere begien aurrean ................(8a)
10 lerro

5 puntu

Hamarreko txikia (5 puntuko txikia)
Mando baten gainean (7)
Domingo Kanpaña .....(6a)
ez zihoak hutsikan .....(7)
mando horren gaina. .(6a)
Azpian dihoana ..........(7)
mandoa dek baina, ....(6a)
gainekoa ere badek ...(7)
azpikoa haina ............(6a)
mando baten gainean (7)
bestea alajaina. .........(6a)
Hamarreko handia (5 puntuko handia)
Zazpi mendeko gauean gaude (10)
Gure lore eta sasi ................... (8a)
Irrintzi oihu,ele eta ulu ............(10)
Marmario eta garrasi .............. (8a)
Haize, enbata, brisa, galerna ..(10)
Gaur garbi bihar nahasi ..........(8a)
Xake taularen zuri beltzetan ..,(10)
Arrats gozo egun gazi .............(8a)
Ai itsasorik ez bageneuka .......(10)
Zeri so negarrez hasi ..............(8a)
4 lerro

2 puntu
(kopla)

Kopla txikia (2 puntuko txikia)
Ama begira zazu .....(7)
leihotik plazara: ......(6a)
ni bezalakorikan ......(7)
plazan bai ote dan? .(6a)
.
Plazan bai ote dan?
Lai lara lai tra la
Kopla handia (2 puntuko handia)
Axuri beltza ona duk, baina .....(10)
txuria berriz hobea ...................(8a)
dantzan ikasi nahi duen horrek.(10)
nere oinetara begira ................(8a)
.
.
.

Orokorrean, bertsoak sortzeko hainbat neurri edo eredu erabil daiteke. Adibidez, bertso bilaketak egiteko, Bertsolaritzaren Datu Basean 30etik gora bertso-neurri posible desberdin eskaintzen dira.[8]

Gaur egungo bertsolaritza eta bertsolariak

Gaur egun, era askotako saio motei esker denen gusturako dago. Euskal Herriko bertsolari txapelketa nagusiak 14.000 pertsona elkartzen ditu finalean. 1990ean 419 bertso saio izan ziren eta 290 bertsolari zeuden.[5] 2015ean 1764 bertso saio egin ziren, eta bertsolari kopurua 859ra emendatua zen, ordurako. Horrek erakusten du bertsolaritzaren garrantzia ezinbestekoa dela euskal kulturan, Bertsozale Elkartearen arabera.[9]

Gaur egun, bertso saioak hedabideen bitartez partekatzen dira, eta bertso saio asko Internetetik ikus daitezke. Jende multzo zabalagoa hunkitzen du horrela.[5] Halaber, bertso eskola berrien sortzeak eta handitzeak erakusten du sozializazio fase batean dagoela.

Bat-bateko lan egiten dute hori bertso-saioetan, bertso-afarietan, bertso-kantaldi edo bertso txapelketetan. Gehienetan euskal kulturari, historiari, mugimenduei eta aktualitateari egiten diete erreferentzia. Bertso batek testuingurua eta pasatako gertakariak kontuan hartzen ditu.

Bertso-eskolak

Bertso-eskolen kopurua Euskal Herriko probintzia bakoitzean.

Bertso-eskoletan bertsoak sortzen irakasten da, bat-batekoak edo bertso-paperak. Bertsolaritzaren transmisioa belaunaldiz belaunaldi izan zen XX.[6] mende bukaerara arte. 80ko hamarkadan bertsolaritza irakasteko lehen metodo didaktikoak argitaratu ziren, Xabier Amurizak eta Juanito Dorronsorok idatzitako liburuetan. Metodo didaktiko hauekin batera bertso-eskolen mugimendua hasi zen. Bertsolaritza gune urbanoetara zabaldu zen.[6] Gaur egungo bertsolaritzaren atal garrantzitsu bat dira bertso-eskolak, belaunaldi berriko bertsolari gehienak bertso-eskoletatik datozelako. Bertso-eskolak sortu zirenetik hainbat topaketa antolatu dira, egitura antolatzeko, lanerako materiala partekatzeko eta berria sortzeko, datuak biltzeko… Horrez gain Eskolarteko Bertso Txapelketak eta bertso uda-lekuak ere antolatzen dira.[6] Euskal Herrian, zazpi probintzietan, 130 bertso-eskola inguru daude.[7]

Bertsoen errimak

Emakumeak bertsolaritzan

Maialen Lujanbio, 2017ko Bertsolari Txapelketa Nagusian garaile

Bertsolaritza gehienetan gizonen kontu bat izan da, plazetan, tabernetan eta hainbat saiotan. Baina horrek ez du erran nahi ez dela bertsolari emakumerik izan.[8] Ez ziren agerian agertzen, modu ezkutuan egiten zuten gizarte kodeen debekuengatik.[8]

Orain arte aurkitu den emakumeen lehen parte hartzea ahozko literaturan XV. mendean izan zen. Garai haietan eresiak egiten zituzten.[9] Ezkontzetan edo ehorzketetan emakumeek kantatzen zituzten abestiak ziren. Pertsonen historia kontatzen zuten. Horrez gain, bertso haietan gizartearen kritika ere egiten zuten. Horren ondorioz garai hartako botereak ohitura zahar hori gelditu zuen edo hein batean isilarazi egin zituen.

Garaiko emakume bertsolari batzuk:

Pixkanaka pixkanaka bertso mundura itzuli ziren gai-emaile moduan, gai-sortzaile moduan eta epaile moduan. Hori izan zen azken urratsa emakumeak bertsotan hasi arte. Horrek ez du erran nahi denbora tarte luze horretan ez dela emakume bertsolaririk izan.[8]

Gai jartzaile:

Bertsolariak:

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.


Gaur egun normalizatu egin da. 1980ko hamarkadan Kristina Mardaras eta Arantzazu Loidi izan ziren plazan aritu ziren lehen emakume bertsolariak. 1980ko hamarkadatik goiti bertso eskoletan nesken emendatze bat sentitu da, honen adibide dira Estitxu Arozena, Nafarroako Bertsolari Txapelketa hainbat aldiz irabazi zuena, eta Oihane Perea, Arabako Bertsolari Txapelketan lau alditan txapeldun izan dena. Onintza Enbeitak Bizkaiko txapelketa irabazi zuen 2018an. Euskal Herriko 2009ko eta 2017ko bertso txapelketa nagusian, Maialen Lujanbiok jantzi zuen txapela. Hura izan zen Euskal Herriko Txapela jantzi zuen lehen emakumea. Hauxe erran zuen 2009an: "Kosta egiten da emakumeen lorpenak aitortzea, eta txapela irabaztea, sinbolikoki, pauso bat da”.10] Gaur egungo belaunaldiko emakume gazteek leku garrantzitsua dute txapelketetan, besteak beste, Miren Amuriza, Alaia Martin, Oihana Iguaran, Nerea Ibartzabal, Onintza Enbeita… Horiek denek hartu dute parte Bertsolari Txapelketa Nagusian.[10]

Bi probintziatan, bertsozale elkartearen lehendakariak emakumeak dira: Nafarroan Alaitz Rekondo eta Gipuzkoan Saroi Jauregi.[10] Joana Itzaina izan zen Iparraldean, 2010tik 2017ra.

Saio motak

Jendaurreko saioak

Gutxienez bi eta gehienez zortzi bertsolariren arteko saioak dira. Hainbat formatu daude, herrietan egiten diren plaza saioak, pilota lekuetako saioak, bertso-afariak…[11]

Gasteizen egindako bertso saioa 2019an.

Sariketa eta txapelketak

Txapelketa formatuan egiten diren saioak dira. Epaimahai batek puntuen bitartez sariak banatzen ditu. Ezagunena: Euskal Herriko Txapelketa Nagusia.[11]

Txapelketa ezagunenak:

Horietaz gain, badira maila txikiagoko txapelketak, bertsolari gazteen artean estimatuak direnak.

Inprobisazioa munduan

Mexiko

Mexikon Huapangoko menditarra edo “konposizio menditarra” egiten dute. Poesia eta dantza nahasten ditu. Hamarreko bost ahapaldiz edo gehiagoz osatzen den poesia da. Lau bertso-lerroko oinarria du.[11]

Georgia

Georgian _airi edo kopla, 8 edo 16 silabako bertso-lerro errimatuak dituen forma tradizionala da. Gai orokorrak jorratzen ditu.[11]

K’apia kopla inprobisatuek, gai satirikoak, umoretsuak eta amodiozkoak jorratzen dituzte. Inprobisatua izaten da beti, bakarrizketa izan daiteke edo bi aurkariren arteko ika-mikan oinarrituta dagoen elkarrizketa.[11]

Maroko

Marokon Amazigh-a erabiltzen dute haien poesia egiteko. Poeta gazteek arbasoek sortutako poema eta kantu guztiak ikasi behar dituzte, ogibidea ongi ikasteko. Ezaugarririk garrantzitsuena inprobisazioa da, inprobisatzen ez duen poeta ez da hoberenen artean egongo.[11]

Kurdistan

Kurdistanen “Lawje” (“kelam” arabieraz) elezaharrak, ipuinak, eta istorioak doinuarekin elkartzean sortzen da, musika-tresnak erabili gabe.[11] “Dengbeg” kantatzen duen profesionala, margolari edo beste edozein artista bezain profesionala da. Heroismoa, izadia eta maitasuna dira gehien lantzen diren gaiak.[11]

Bertsolari ospetsuak

Bertsolari baten ilustrazioa.

Klasikoak

Garaikideak

Sakontzeko, irakurri: «Bertsolari garaikideen zerrenda»

Elkarteak

Bertsozale Elkartea erakunde nagusia da, nazio eremukoa, bertso-eskolak nolabait koordinatzen dituena eta txapelketak antolatzen dituena, besteak beste.

Ikerleak

Antonio Zabala fraide tolosarrak lan handia egin zuen bertsolaritza ikertu eta aztertzen. Arlo horretan ia 40 liburu argitaratu ditu, eta inoizko ikerle garrantzitsuenetako bat da.

Ondare izendapena

2022an, Frantziako Kultura Ministerioak kultura ondare ukiezin izendatu zuen Nafarroako Gobernuak ere 2018an eman zion bertsolaritzari ondare inmaterialaren aitortza, legez Nafarroako lurraldean jaso lezakeen babes mailarik handiena emanez.

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari dagokionez, Bertsozale Elkarteak dagokion eskaera egina dio Eusko Jaurlaritzari Erkidegoan ere Bertsolaritzak kultur-ondare inmaterialaren aitortza izan dezan[12].

Erreferentziak

  1. a b Ahozko euskal literaturaren antologia = Antología de literatura oral vasca. Etxepare Euskal Institutua D.L. 2013 ISBN 9788469566923. PMC 881218648. (Noiz kontsultatua: 2019-03-01).
  2. R. Fernández Manzano eta beste: El trovo de la Alpujarra. Centro de Documentación Musical de Andalucía argitaletxea, 1992, 27. orrialdea.
  3. Karrera Ugarte, Oskia. (2020). Bertsoak argazkitan. , 40 or. ISBN 9788409-25368-5..
  4. Karrera Ugarte, Oskia 1969-. (L.G. 2020). Bertsoak argazkitan / [argazkiak Oskia Karrera ; azken mendeetako 75 bertso nagusiki Aintzane Irazustak hautatuak ; hitzaurreak Xabier Amuriza eta Alaia Martin ; [Xalbador...(et al.)]. ] Oskia Karrera Ugarte, ISBN 978-84-09-25368-5. (Noiz kontsultatua: 2024-01-06).
  5. a b c d 1953-, Garzia, Joxerra,. ([2012]). Bertsolaritza : euskarazko bat-bateko bertsogintzaren gaur egungo egoera, tradizioa eta etorkizuna = El bertsolarismo : realidad, tradición y futuro de la improvisación oral vasca = Bertsolaritza : the reality, tyradition and future of Basque orsl improvisation. Etxepare Euskal Institutua = Instituto Vasco Etxepare ISBN 9788461497638. PMC 857339605. (Noiz kontsultatua: 2019-03-01).
  6. a b Mendizabal, Mikel; Kazabon, Antton. (1993). Txikitik handira. Gipuzkoako Ikastolen Elkartea (GIE) ISBN 84-7703-040-5. PMC 247599958. (Noiz kontsultatua: 2022-12-17).
  7. «Zortziko handia eta Zortziko txikia» EKE (Noiz kontsultatua: 2022-01-28).
  8. Elkartea, Xenpelar Dokumentazio Zentroa-Bertsozale. «Doinutegia - BDB. Bertsolaritzaren datu-basea» bdb.bertsozale.eus (Noiz kontsultatua: 2023-01-03).
  9. Bertsozale Elkartea. .
  10. «Emaztea bertsularitzan — Euskal kultur erakundea» www.eke.eus (Noiz kontsultatua: 2019-03-01).
  11. a b Inprobisazioa munduan : Kulturarteko Topaketak 2003, txostenak. (1. argit. argitaraldia) Bertsolari Liburuak 2004 ISBN 8495697092. PMC 433837729. (Noiz kontsultatua: 2019-03-01).
  12. «Bertsularitza kultura-ondare immaterial izendatu du Frantziako Kultura Ministerioak» bertsoa.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-13).

Bibliografia

Ikus gainera

Kanpo estekak

Read other articles:

Ini adalah nama Tionghoa; marganya adalah Pan. Will PanPan di Singapura pada Agustus 2009Lahir6 Agustus 1980 (umur 43)Virginia Barat, Amerika SerikatKebangsaanAmerika SerikatTaiwanPekerjaanRapper, pemeran, wirausahawanTahun aktif2001–sekarangAgenAlpha Sonic (2012–sekarang)Juicy Music (2005–2011)Carrier Creative Mate (2001–2005)PenghargaanGolden Bell Awards ke-46 – Aktor Terbaik2011 Endless Love Will Pan Hanzi tradisional: 潘瑋柏 Hanzi sederhana: 潘玮柏 Alih aksara Ma...

 

2023 action-adventure video game 2023 video gameStar Wars Jedi: SurvivorDeveloper(s)Respawn EntertainmentPublisher(s)Electronic ArtsDirector(s)Stig AsmussenProducer(s)Paul HatfieldDesigner(s)Jason de HerasJeff MagersProgrammer(s)Jon CarrArtist(s)Chris SuttonNate StephensWriter(s)Aaron ContrerasDanny HomanPete StewartCheyenne MorrinComposer(s)Stephen BartonGordy HaabEngineUnreal Engine 4Platform(s)PlayStation 5WindowsXbox Series X/SPlayStation 4Xbox OneReleasePS5, Windows, Xbox Series X/SApril...

 

PausInosensius VIIAwal masa kepausan17 Oktober 1404Akhir masa kepausan6 November 1406PendahuluBonifasius IXPenerusGregorius XIIInformasi pribadiNama lahirCosimo de' MiglioratiLahir± 1336Sulmona, ItaliaMeninggal6 November 1406Roma, Italia Inosensius VII, nama lahir Cosimo de' Migliorati (Sulmona, Italia, ± 1336 – Roma, Italia, 6 November 1406), adalah Paus sejak 17 Oktober 1404 sampai 6 November 1406. lbs Paus Gereja Katolik Daftar paus grafik masa jabatan orang kudus Nama Paus Abdikasi Pa...

Art museum director (born 1956) Maxwell L. AndersonBorn (1956-05-01) May 1, 1956 (age 67)New York City, U.S.EducationDartmouth College (B.A., 1977)Harvard University (M.A., 1978; Ph.D., 1981)Occupation(s)President of Souls Grown Deep Foundation, art historian, author, non-profit executiveSpouse Jacqueline Buckingham ​ ​(m. 1995⁠–⁠2016)​Children2ParentQuentin Anderson (father)RelativesMaxwell Anderson (grandfather) Maxwell L. Anderson...

 

Astatin,  85AtAutunit, sebuah mineral uranium, berpendar di bawah cahaya hitam. Untuk tujuan ini, ia merepresentasikan astatin Sifat umumNama, lambangastatin, AtPengucapan/astatin/[1] Penampilantidak diketahui, kemungkinan metalikAstatin dalam tabel periodik Hidrogen Helium Lithium Berilium Boron Karbon Nitrogen Oksigen Fluor Neon Natrium Magnesium Aluminium Silikon Fosfor Sulfur Clor Argon Potasium Kalsium Skandium Titanium Vanadium Chromium Mangan Besi Cobalt Nikel Te...

 

1361–62 biographies by Giovanni Boccaccio This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: De Mulieribus Claris – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (January 2018) (Learn how and when to remove this template message) A miniature depicting a queen with four musicians from a c. 1440 illuminated version of the De Claris Mulieribus held by th...

American baseball player Baseball player Tommy O'BrienOutfielderBorn: (1918-12-19)December 19, 1918Anniston, AlabamaDied: November 5, 1978(1978-11-05) (aged 59)Anniston, AlabamaBatted: RightThrew: RightMLB debutApril 24, 1943, for the Pittsburgh PiratesLast MLB appearanceMay 13, 1950, for the Washington SenatorsMLB statisticsBatting average.277Home runs8Runs batted in78 Teams Pittsburgh Pirates (1943–1945) Boston Red Sox (1949–1950) Washington Senators (...

 

2003 soundtrack album by various artistsDaredevil: The AlbumSoundtrack album by various artistsReleasedFebruary 4, 2003GenrePost-grunge[1]nu metal[2]Length74:07LabelWind-up RecordsProducervarious artistsMarvel Comics film series soundtrack chronology Spider-Man: Original Motion Picture Score(2002) Daredevil: The Album(2003) X2: Original Motion Picture Score(2003) Singles from Daredevil: The Album Won't Back DownReleased: January 14, 2003 For YouReleased: February 10, 2...

 

CWC15 المعرفات الأسماء المستعارة CWC15, AD002, C11orf5, Cwf15, HSPC148, ORF5, spliceosome-associated protein, spliceosome associated protein homolog معرفات خارجية MGI: MGI:1913320 HomoloGene: 9499 GeneCards: 51503 علم الوجود الجيني الوظيفة الجزيئية • ‏GO:0001948، ‏GO:0016582 ربط بروتيني• RNA binding المكونات الخلوية • catalytic step 2 spliceosome• spliceosomal complex• نواة• بلا�...

History of the U.S. state History of IndianaThe seal of Indiana reflects the state's pioneer eraHistorical PeriodsPre-historyuntil 1670French Rule1679–1763British Rule1763–1783U.S. Territorial Period1783–1816Indiana Statehood1816–presentMajor EventsTecumseh's WarWar of 18121811–1814Constitutional conventionJune 1816Polly v. Lasselle1820Capitol moved toIndianapolis1825Passage of theMammoth Internal Improvement Act1831State Bankruptcy18412nd Constitution1851Civil War1860–1865Gas Boo...

 

Karte der Gemeinden mit den Departamentos in Kolumbien. Die Gemeinden in Kolumbien (spanisch municipios) sind dezentralisierte Unterabteilungen der zweiten Ebene, nach der Departamentsebene, und bilden die grundlegende territoriale Einheit der politisch-administrativen Organisation des kolumbianischen Staates. Sie genießen politische, steuerliche und administrative Autonomie im Rahmen der Politischen Verfassung vom 20. Juli 1991 (Constitución Política de Colombia 1991), wie auch des Gesetz...

 

Filipino government (1981–1986) Republic of the PhilippinesRepublika ng Pilipinas (Filipino) República de Filipinas (Spanish)1981–1986 Flag Coat of arms(1978–1985) Motto: Isang Bansa, Isang Diwa[1]One Nation, One SpiritPeace, Freedom, JusticeAnthem: Lupang Hinirang(English: Chosen Land)Location of the Philippines in Southeast Asia.Capital1976–1986:Manila (de jure)Metro Manila (de facto)Largest cityQuezon City (city proper)Metro Manila (metropolitan)Officia...

Association football club in Cambridge, England This article is about the men's football club. For the women's team, see Cambridge United WFC. For other clubs with similar names, see Cambridge F.C. Football clubCambridge UnitedFull nameCambridge United Football ClubFounded1912; 111 years ago (1912) (as Abbey United)GroundAbbey StadiumCapacity7,937 (4,321 seated)OwnerPaul Barry (70%),Mark Green (20%),Adam Webb (10%)[1]ChairmanShaun GradyHead coachNeil Harris[2]...

 

Jamaican reggae producer (1936–2021) Lee Scratch PerryODPerry performing in Munich, 2016Background informationBirth nameRainford Hugh PerryAlso known asPipecock Jackson[a]The UpsetterBorn(1936-03-20)20 March 1936[1]Kendal, Hanover, JamaicaOriginKingston, JamaicaDied29 August 2021(2021-08-29) (aged 85)[b]Lucea, Hanover, JamaicaGenresDubreggaeskarocksteadyjungleelectronicOccupation(s)Record producersingersongwriterYears active1958–2021LabelsTrojanPamaUpsetterCre...

 

City in Alabama, United States City in Alabama, United StatesOxfordCityDowntown Oxford SealNickname: Crossroads to the FutureLocation of Oxford in Calhoun County and Talladega County, Alabama.Coordinates: 33°35′49″N 85°50′19″W / 33.59694°N 85.83861°W / 33.59694; -85.83861CountryUnited StatesStateAlabamaCountiesCalhoun, TalladegaGovernment • MayorAlton CraftArea[1] • Total32.19 sq mi (83.36 km2) •...

Type of display device Colloidal quantum dots irradiated with a UV light. Different sized quantum dots emit different color light due to quantum confinement. A quantum dot display is a display device that uses quantum dots (QD), semiconductor nanocrystals which can produce pure monochromatic[a] red, green, and blue light. Photo-emissive quantum dot particles are used in LCD backlights or display color filters. Quantum dots are excited by the blue light from the display panel to emit p...

 

Anzing Letak Anzing di Ebersberg NegaraJermanNegara bagianBayernWilayahOberbayernKreisEbersbergLuas • Total16,19 km2 (625 sq mi)Ketinggian518,82 m (170,217 ft)Populasi (2013-12-31)[1] • Total3.894 • Kepadatan2,4/km2 (6,2/sq mi)Zona waktuWET/WMPET (UTC+1/+2)Kode pos85646Kode area telepon08121Pelat kendaraanEBESitus webwww.anzing.de Anzing adalah kota yang terletak di distrik Ebersberg di Bayern, Jerman. Kota Anzing ...

 

Halaman ini berisi artikel tentang konglomerat. Untuk anak usahanya yang bergerak di bidang elektronik, lihat Samsung Electronics.Artikel ini bukan mengenai Samsun atau Samson. Samsung GroupLogo sejak tahun 2005Samsung Town di kawasan Stasiun Gangnam di Seoul, Korea SelatanNama asli삼성 (三星)JenisSwastaIndustriKonglomeratDidirikan1 Maret 1938; 85 tahun lalu (1938-03-01) di Daegu, Korea JepangPendiriLee Byung-chulKantorpusatLantai 40 Samsung Electronics Building, 11, Seocho-daero 74-...

2021 film Kandasamys: The BabyPosterDirected byJayan MoodleyWritten by Rory Booth Jayan Moodley Starring Jailoshini Naidoo Maeshni Naicker Mariam Bassa CinematographyJustus de JagerEdited byNicholas CostarasMusic byChris LetcherProductioncompanyAfrican Lotus Production StudiosDistributed byNetflixRelease date 20 October 2023 (2023-10-20) Running time93 minutesCountrySouth AfricaLanguageEnglish Kandasamys: The Baby is a 2023 South African family drama film directed by Jayan Mood...

 

2004 US television film by Bob Clark This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: The Karate Dog – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (June 2022) (Learn how and when to remove this template message) The Karate DogDVD coverWritten bySteven PaulGregory PoppenDirected byBob ClarkStarringJon VoightSimon RexJaime Press...

 
Kembali kehalaman sebelumnya