Zapatari xume baten semea, laster hasi zen zenbait ofizio ikasten, baina ez zuen bat bera ere bukatu. Hamalau urterekin eta diru gutxirekin, ihes egin zuen Kopenhagera, aktore eta abeslari gisa aberastu nahian; idazlan batzuk idatzi zituen, eta, gabezia eta desengainuen ondoren, bere prestakuntzaz arduratu ziren herrialdeko pertsona ospetsuen interesa piztea lortu zuen. Andersenek beti sumatu zuen bere jatorri apala eragozpen bat zela, eta jaun handi baten seme ez-legitimoa zela amesten zuen.
Eleberriez, poesiaz eta antzerkiaz gain, autobiografia bat ere idatzi zuen: Mit Livs Eventyr (Nire bizitzako abentura, 1855), eta bidaia liburu baliotsuak argitaratu zituen bere esperientzien emaitza gisa; izan ere, bere bizitzako hamar urte inguru eman zituen bidaiatzen. Besteak beste, Alemania, Britainia Handia, Frantzia, Suitza, Italia, Turkia eta Espainia bisitatu zituen. Maletan soka bat zuela bidaiatzen zuen beti, sute baten ondorioz leihotik ihes egin behar bazuen ere. Bere bidaia luzeenaren emaitza da En digter bazar (Poeta baten azoka, 1842) liburua. 1851n, Suedian egon zen bitarteko bizipenak, Suedian, eta, 1862an, Espainian egon zen bitartean bizitutakoa, Espainian, argitaratu zituen.
Hala ere, Hans Christian Andersen haurrentzako ipuinengatik ezagutzen da batez ere, ipuin eta kondaira nordikoetan inspiratutakoak batzuk. Baina, gehienak, berak asmatutakoak dira, eta irudimen, umore eta sentsibilitate handia dute ezaugarri. Kritikari batzuek diote istorio horiek ez zirela hain inozoak, editatu zirenean zentsuratuak izan baitziren, eta, edonola ere, idazlearen barne gatazken zati bat islatzen dutela. Asko hitz egin da, besteak beste, Den grimme ælling (Ahate itsusia) eta bere egilearen bizitzaren arteko paralelismoaz.
Edonola ere, berrehundik gora kontakizun horiek, batzuk hizkuntza askotara itzuliak, berrargitaratuak izan dira, eta, horiei esker, autore gisa aitortua izateko pribilegioa izan zuen bizi zela, haur literaturaren klasikoetako bat bilakatuz. Index Translationumen arabera, gehien itzuli den autoreetako bat da[1]. Filmak —animaziozkoak bereziki—, antzezlanak eta balletak inspiratu ditu haren lanak[2].
Odensen, bere jaioterrian, bere museo-etxea dago, Andersenen argazki, marrazki eta oroitzapenekin, eta batez ere haurrei zuzendutako jarduerak antolatzen dituen zentro bihurtu da[3].
Biografia
Odensen jaio zen (gaur egun bere etxea museo bat da). Familia hain zen pobrea, ezen zenbaitetan zubi baten azpian lo egin eta eskean ibili behar izan baitzuen. Hogeita bi urteko zapatari eskolatu baina gaixoti baten eta arropa-garbitzaile protestante baten semea zen. Andersenek Den lille Pige med Svovlstikkerne (Neskato txikia pospoloekin) ipuina eskaini zion amari, bere muturreko pobreziagatik, baita Ez du ezertarako balio ere, bere alkoholismoagatik.
Txiki-txikitatik, Hans Christianek irudimen handia erakutsi zuen, gurasoen bihozberatasunak bultzatu zuena. 1816an, aita hil zitzaion, eta Andersenek eskolara joateari utzi zion; lor zitzakeen lan guztiak irakurtzeari eman zion, tartean, Ludwig Holberg eta William Shakespearerenak. 1816. urtean umezurtz geratu eta ikasketak utzi ondoren, operakoabeslari postu baten bila abiatu zen Kopenhagera 1819ko irailean, beti nahi izan baitzuen aktore izan. Ahotsa ahuldu egin zitzaion, eta, opera, albo batera utzi egin behar izan zuen, baina, Kopenhagen, dantza ikasteari ekin zion bertako Errege Antzokian.
Hasiera artistikoak
Kopenhagen, aldartetsutzat hartu, arbuiatu, eta ia ezer gabe geratu zen; baina Christoph Weyse, Giuseppe Siboni (Danimarkako Errege Akademiaren sortzaile eta zuzendaria) musikarien lagun egin zen, eta, geroago, Frederik Høegh-Guldberg poetaren lagun.
Sibonik, hura entzun ondoren, ikasketak babestea erabaki zuen, baina, neguan, bere logelako baldintza txarrek ahotsa galarazi zioten. Hala ere, haren Alfsol tragediak Jonas Collin Kopenhageko Errege Antzokiko zuzendariaren arreta erakarri zuen (Estatu kontseilaria izateaz gain, esan nahi zuen erregearekin lotura hurbilak zituela), bere mezenas izango zena eta baita bere laguna ere betirako.
Federiko VI.a erregea mutil arraroaz arduratu zen, eta, urte batzuetan, Slagelse-ko eskolara bidali zuen. Aurretiko instrukzio eskasa zela eta, ikasle gazteenekin bidali zuten, eta horrek, zuzendariaren ezinikusiarekin batera, urte horiek bere bizitzako urte ilun eta mingotsenak izatea eragin zuen, geroago aitortu zuenez. Hala ere, Andersenek, esker onekoa izanik, aurrera egin zuen ikasketetan, eta kontseilaria pozik utzi zuten emaitzak lortu zituen, eta Slagelse eta Helsingørreko eskolan 1827ra arte egon zen. Azkenean, Collinek ikasketak bukatutzat jo zituen, eta Andersen Kopenhagera itzuli zen.
Ibilbidea
Hans Christian Andersen, 1835.1836ko erretratua, Christian Albrecht Jensen-ek margotuaHans Christian Andersen, 1830eko autorretratua.
1827ko urtean, Hans Christianek, Kjøbenhavns flyvende Post aldizkari literarioan, garaiko ospetsuena, bere Det døende barn (Hilzorian dagoen umea) poema argitaratzea lortu zuen; aldizkariaren bertsio daniar eta alemanean agertu zen.
Bidaiari porrokatua zen Andersen (bidaiatzea bizitzea da, zioen). Bere bidaien ondoren, egunkarietan idazten zituen bere inpresioak. Bere ideietatik eta joan-etorrietatik ere atera zituen idatzietarako gaiak.
Arrakastatsua izan zen bere lehen antzezlana ere, Kjærlighed paa Nicolai Taarn eller Hvad siger Parterret (Maitasuna San Nikolas dorrean), 1839an argitaratua.
1831an, Phantasier og Skizzer (Fantasia eta zirriborroak) poema-liburua argitaratu zuen, eta Berlinera bidaia bat egin zuen. Hango kronika Skyggebilleder af en Reise til Harzen, det sachsiske Schweiz etc. etc., i Sommeren 1831 (Harz, Suitza, Saxoia eta abarretara bidaia baten itzaleko irudiak, 1831ko udan) izenburuarekin agertu zen. 1833an, erregearengandik bidaia-beka txiki bat jaso zuen, eta Europan zehar egingo zituen lehen bidaia luzea egin zuen.
1834an, Erromara iritsi zen. Italiak inspiratu zion bere lehen eleberria, Improvisatoren (Inprobisatzailea), 1835ean argitaratua eta nahiko arrakastatsua. Ondoren, istorio laburren hainbat nobela argitaratu zituen. Lehenago, 1832an, operako libreto bat argitaratu zuen, Bruden fra Lammermoor (Lammermoorren andrgaia), eta baita poema liburu bat ere, Aarets tolv Maaneder, Tegnede med Blæk og Pen (Urteko hamabi hilabete, tintaz eta boligrafoz marraztuta) izenekoa.
Haurrentzako ipuinak bilduma
1835ean ere, Andersen Eventyr, fortalte for Børn. Første Samling. Første Hefte (Maitagarrien Ipuinak, Haurrentzako Kontuak. Lehen Bilduma. Lehenengo liburuxka) bilduma argitaratzen hasi, eta bildumaren lehen liburuxka argitaratu zuen lau ipuinekin: Fyrtøiet (Txiskeroa), Lille Claus og store Claus (Claus txikia eta Claus handia), Prinsessen paa Ærten (Printzesa eta ilarra) eta Den lille Idas blomster (Ida lore txikiak); urte berean, bigarren liburuxka argitaratu zuen hiru ipuinekin: Tommelise (Txiki-txikitxoa), Den uartige Dreng (Mutil bihurria) eta Reisekammeraten (Bidaia ganberak). 1837an, serie berri bat argitaratu zuen 2 ipuinekin: Den lille havfrue (Sirenatxoa) eta Kejserens nye klæder (Enperadorearen jantzi berria), eta, 1838an, beste bat gehiago, hiru ipuin berriez: Gaaseurten (Sareko ateak), Den standhaftige tinsoldat (Berunezko soldadutxoa) eta De vilde svaner (Beltxarga basatiak). 1839an, bilduma bereko hiru ipuin berri argitaratu zituen: Paradisets have (Paradisuko lorategia), Den flyvende Kuffert (Kutxa hegalaria) eta Storkene (zikoinak). 1840ko hamarkadan, bilduma bereko Ole Lukøje, Rosen-Alfen, Svinedrengen (Txerri zaina) eta Boghveden (Arto beltza).
Hasiera batean, lan horien balioa ez zen oso preziatua izan, eta, ondorioz, salmentetan ez zuten arrakasta handirik izan. Hala ere, 1838an, Hans Christian Andersen idazle finkatua zen. Maitagarrienipuinen ospea handituz joan zen. Bere ipuin famatuenen artean daude Den grimme ælling (Ahatetxo itsusia), Kejserens nye klæder (Enperadorearen jantzi berria), Snedronningen (Elur-erregina), Zapatila gorriak, Den standhaftige tinsoldat (Berunezko soldadutxoa), Nattergalen (Urretxindorra), Den lille havfrue (Sirenatxoa), Tommelise (Txiki-txikitxoa), Den Lille Pige Med Svovlstikkerne (Neskato txikia pospoloekin), Boghveden (Arto beltza)... Laurogei hizkuntza baino gehiagotara itzuli dituzte, eta antzezlan, ballet, film, marrazki bizidun, CD joko eta eskultura zein pintura lanetara egokitu.
Andersenen bidaietan luzeena, 1840 eta 1841 artean egin zuen; Alemania (trenez egin zuen lehen bidaia), Italia, Malta eta Grezian zehar, Konstantinoplara iritsi zen. Itzulerako bidaiak Itsaso Beltzera eta Danubiora eraman zuen. En Digters Bazar (Poeta baten azoka, 1842) liburua, non bere esperientzia kontatu zuen; askoren ustez, bere bidaia-libururik onena da.
Andersen pertsonaia ezaguna bihurtu zen Europako zati handi batean, nahiz eta Danimarkan ez zuten idazle gisa guztiz aitortzen. Ordurako, frantsesera, ingelesera eta alemanera itzulita zeuden haren lanak. 1847ko ekainean, Ingalaterra bisitatu zuen lehen aldiz, eta bidaiak arrakasta handia izan zuen. Agurrean, Charles Dickensek lagundu zion.
Horren ondoren, Andersenek bere argitalpenekin jarraitu zuen eleberrigile eta antzerkigile bihurtu asmoz, baina ez zuen lortu. Izan ere, Andersenek ez zuen interes handirik bere maitagarrien ipuinetan, nahiz eta gaur egun haiengatik estimatzen den. Hala ere, idazten jarraitu zuen, eta, 1847 eta 1848an, bi liburu berri agertu ziren. Isilune luze baten ondoren, Andersenek beste eleberri bat argitaratu zuen, 1857an, At være eller ikke være (Izan edo ez izan). 1863an, beste bidaia baten ondoren, bidaia-liburu berri bat argitaratu zuen, Espainian; bidaia hartan, bereziki hunkitu zuten Malaga (bere omenezko estatua bat du bertan eraikita), Granada, Alacant eta Toledo hiriek.
Urte batzuk igaro ondoren, 1855. urtean, nobelak, poesiak eta antzerkiak idazteaz gain, Mit Livs Eventyr (Nire bizitzako abentura) izeneko autobiografia idatzi zuen. Horiez gain, Andersenek bere esperientziak idatzi zituen, asko bidaiatu baitzuen. Euskal Herria ere bisitatu zuen[4]. Bere lan garrantzitsuenak gaur egun hain ezagunak diren ipuinak dira, adibidez: Den standhaftige tinsoldat (Berunezko soldadutxoa), Prinsessen paa Ærten (Printzesa eta ilarra)...
Andersenek, 1858tik aurrera, urte askoan mantendu zuen ohitura izan zen ospetsu bihurtu zuten ipuinak bere ahotsetik kontatzea.
Bizitza sentimentala eta sexualitatez
Andersen askotan maitemindu zen berarentzat eskuraezinak ziren emakumeez, eta bere istorioetako asko bere porrot sentimentalen aipamen gisa interpretatzen dira[5]. Entzutetsuena, Jenny Lind sopranoarena izan zen. Nattergalen (Urretxindorra) ipuinak piztu zion grina, eta «urretxindor suediarra» goitizenaz ezagutzera lagundu zuen. Andersen lotsati agertu ohi zen emakumeekin, eta zailtasun handiak izan zituen Linden aurrean deklaratzea. Gutun bidez egin zuen, Lind kontzertu bat egiteko tren bat hartzen ari zela. Elkarren sentimenduek ez zuten bat egiten, Lindtek anaiatzat baitzeukan Andersen, 1844ko gutun batean adierazi zion moduan: «Agur… Jainkoak nire anaia babes dezala da haren arreba maitagarriaren, Jennyren, benetako nahia»[6]. Andersenen gaztaroko beste maitasun bat Riborg Voigt izeneko neska bat izan zen. Hil zenean, Riborgen gutun luze bat zuen poltsatxo bat aurkitu zuten Andersenen bularraren ondoan. Bere egunkarian, erregu hau idatzi zuen: «Jainko Ahalguztiduna, zu zaitut daukadan bakarra; nire patua gobernatzen duzun hori, zuri eman behar dizut amore! Emadazu bizimodu bat! Emadazu andregai bat! Nire odolak maitasuna nahi du, nire bihotzak nahi duen moduan!»[7]. Sophie Ørsted, Hans Christian Ørstedfisikariaren alaba, eta Louise Collin, Jonas Collin bere ongilearen alaba gazteena, izan ziren beste amodio etsipen batzuk.
Emakumeekin arrakasta gutxi izan zuen gisan, Andersen erakarria sentitu zen hainbat gizonengandik ere, erantzunik izan ez ziotelarik. Adibidez, Edvard Collini idatzi zion[8]: «Zuregatik ahultzen naiz kalabera gazte batengatik bezala... Zuregatik ditudan sentimenduak emakume batenak bezalakoak dira. Nire izaeraren emetasuna eta gure adiskidetasuna isilpean gorde behar dira». Collinek, bere aldetik, honela idatzi zuen bere memorietan: «Ez nintzen bere maitasunari erantzuteko gai aurkitu, eta horrek sufrimendu handia eragin zion idazleari». Andersenen grinak, Saxonia-Weimar-Eisenacheko dukerriko oinordeko Carlos Alejandro[9] gaztearekiko eta Harald Scharffdantzariarekiko[10], ez ziren harreman iraunkor bihurtu ere. Literatura-azterketa modernoek iradokitzen dutenez, Andersenen lan batzuetan, homoerotismo kamuflatua dago, homosexualitate erreprimituaren emaitza[11]. Errepresio hori dagoeneko ikusten da Andersenen gaztetako egunkarietan, non sexu harremanik ez izateko asmoa ikusten den[12][13].
Andersen eta Harald Scharff
Hans Cristian Andersenen erretratua 1860ko ekainekoa.
Andersenek 1857an ezagutu zuen Harald Scharff, Kopenhageko Errege Antzokiko konpainiako daniar dantzari gazte eta ederra, Parisen. Andersenek, Ingalaterratik Charles Dickensen bisita batetik zetorrela, geldialdia egin zuen Parisen Danimarkarako bidean, eta Scharff oporretan zegoen Lauritz Eckardt bere etxekide eta aktorearekin. Andersenek eta Scharffek elkarrekin bisitatu zuten Notre Dame[14][15]. Hiru urte igaro ziren Andersenek, 1860ko uztailean, kasualitatez, bikotea berriro Bavarian aurkitu zuenean. Hiru gizonek astebete egin zuten elkarrekin, Munichen eta inguruan. Baliteke Andersen Scharffekin maitemintzea garai hartan[15]. Andersenen egunkariaren arabera, «ez zen guztiz ondo sentitu» bi gazteek, 1860ko uztailaren 9an, Munich utzi eta Salzburgora joan zirenean[16][Oh 1][17].
Scharff eta Eckardt Salzburgora abiatu ondoren, Andersen Suitzara joan zen, baina han lur jota eta etsituta sumatzen zuen bere burua. Azaroan, Kopenhagera itzuli, eta Gabonak pasatzera Basnæsera joan zen, Sjællandeko kostaldean, bere lagun aristokrata baten etxaldera. Gabon jaiek adorea altxatu zioten, eta Snedronningen «Elur-erregina» idatzi zuen, 1860ko Gabonzaharrean[18]. Andersenen beste ipuin berri batzuekin argitaratu zen, bi hilabete geroago, 1861eko martxoaren 2an, New Fairy Tales and Stories. Second Series. First Collection (Nye Eventyr og Historier. Anden Række. Første Samling) (Ipuin eta kontu Berriak. Bigarren Seriea. Lehen bilduma (Abentura eta istorio berriak. Bigarren saila. Lehen bilduma, 1861), C. A. Reitzel, Kopenhageko editorearekin argitaratzen zuen lehen bilduma, zazpi ipuineko bilduma: Tolv med Posten (Postenekin, hamabi), Skarnbassen, Hvad Fatter gjør, det er altid det Rigtige (Fatter-ek egiten duena, beti da zuzena), De Vises Steen (Vises Steen egina), Snedronningen (Elur-erregina), I Andegaarden (Ahateen lorategian) eta Det nye Aarhundredes Musa (Mende berriko musa)[19].
Andersenen eta Scharffen adiskidetasunak jarraitu zuen, eta, 1862aren hasieran, harreman bat hasi zuten; Anderseni «poza, nolabaiteko errealizazio sexuala eta, haren balizko amaierak, bakardadera eraman zuen»[20]. Andersenek «aldi erotiko» gisa aipatzen du bere bizitzako aldi hori, bere egunerokoan, 1862ko martxoan, idatzitako ohar batean dioenez[21]. Scharffekin izandako jokaera publikoetan, ez zen zuhur agertu, eta bere sentimenduak argi azaldu zituen, beharbada gehiegi ere. Lekuko batzuek «desegokitzat eta barregarritzat» jo zuten harremana[21].
Harald Scharff Napoli balletaren antzezpen batenrako karakterizatuta, 1860.
Bien arteko harremana 1863. urtearen amaieran amaitu zen, Scharff, Eckardtekin zuen harremana areagotu ahala, pixkanaka alboratzen joan zenean[22][23]. 1863ko abuztuaren 27an, Andersenek bere egunkarian idatzi zuen Scharffek berarenganako zuen grina hoztu egin zela[24][23]. Eta 1863ko azaroaren 13an idatzi zuen: «Scharffek ez nau zortzi egunetan bisitatu, dena amaitu da berarekin». Abenduan, ipuinak irakurri zituen Eckhardten etxean, eta han izan ziren Scharff eta Camilla Petersen dantzaria, zeinarekin ezkon-hitza eman zuen, baina inoiz ez zen ezkondu. Andersenek lasai hartu zuen harremanaren amaiera, eta, gero, lehengo bi maitaleek beren gizarte-esparruan bat egiten jarraitu zuten, elkarrenganako gaitzespenik gabe. Andersen behin baino gehiagotan saiatu zen, arrakastarik gabe, Scharffekin harreman intimora itzultzen[25][26][Oh 2].
Harremana desegin zenean, Andersen zaharra sumatu zuen bere burua. Sekula ez zuela beste harremanik izango gogoetatu zuen. 1863ko irailean idatzi zuen: «Ezin dut nire bakardadean bizi; bizitzaz, nekatuta nago». Urrian idatzi zuen: «Zahar sumatzen dut neure burua, eta maldan behera». 1864an, antzerkiarekin hamabi urteko etenaldiaren ondoren, Andersenek hiru lan berri egin zituen Kopenhageko antzokietarako, non anaitasunezko maitasuna eta gizonen arteko sentimendu sakonak aztertzen ziren. Iraganean jada porrotak izan zituen arlo batean berriro saialdia egiteko arrazoietako bat zen Errege Antzokian Scharffengandik gertu mantentzeko aukera. 1832ko Ravnen eller Broderprøven (Belea edo senide-proba) opera eguneratu zuen, 1865eko apirilaren 23an Kopenhagen taularatu zena, non Scharffek banpiro baten papera bete zuen, eztei-gauean gazte baten odola xurgatzen zuena. 1871n, Bournonvillek Andersenen Den standhaftige tinsoldat (Berunezko soldadutxoa) ipuinean oinarritutako balleta konposatu zuen, non Scharffek paper nagusia jokatu zuen. Baina dantzariak belauna hautsi zuen Il trovatoreren entsegu batean, 1871ko azaroan. eta, ondorioz, balleteko karrera utzi behar izan zuen. Aktore bihurtzen saiatu zen, arrakasta handirik gabe, eta, azkenean, Elvida Møller dantzariarekin ezkondu zen 1874an[Oh 3][27].
Azken egunak eta heriotza
Hans Christian Andersenen eskultura, Rosenborg lorategian, Kopenhagen.
Umeentzako ipuinak 1872ra arte agertu ziren, azken istorioak Gabonetan argitaratu baitziren. Urte horretako udaberrian, Andersenek ohetik erori zen, eta zauri larriak jasan zituen. Inoiz ez zen erabat suspertu, eta 1875eko abuztuaren 4an hil zen «Rolighed» izeneko etxean, Kopenhagetik gertu, non lurperatuta dagoen.
Hans Christian Andersen saria
1956az geroztik, bi urtean behin, Hans Christian Andersen Haur Literatura Saria ematen da bere omenez, eta, bere jaiotza egunean, Haur Liburuaren Nazioarteko Eguna ospatzen da.
Lanak
Olerkiak idatzi bazituen ere, mundu mailan famatu egin dutenak haurrentzako ipuinak izan dira (200 baino gehiago): Den lille Havfrue (Sirenatxoa, 1837) Den grimme ælling (Ahatetxo itsusia, 1843) eta eta Snedronningen (Elur-erregina, 1844, Keiserens Nye Klæder (Enperadorearen jantzi berria, 1837)[28].
↑Bikotea abiatu baino egun bat lehenago, Andersenek (zeinak bere buruaz itsusia zela pentsatzen baitzuen) Franz Hanfstaengl-i argazki bat aterarazi, eta idatzi zuen: «Nire bizitzan halako erretratu maitagarria ikusi dut. Erabat harrituta nago, txundituta, nola eguzkiaren argiak egin dezakeen nire aurpegiaren hain irudi ederra
↑Adibidez, Helsingør-en gau bat eman behar izan zuten oporraldi batean, eta Andersenek gela bikoitz bat erreserbatu zuen biontzat, baina Scharffek gela bat hartu nahi izan zuen beretzat.
↑Ondoren, bere bizitzatik desagertu, eta St. Hans buruko gaixoentzako asiloan amaituko zituen bere egunak, bertan hil zelarik 1912an.
↑Hans Christian Andersen's correspondence, ed Frederick Crawford6, London. 1891
↑Pritchard, Claudia (27 de marzo de 2005). «His dark materials». The Independent. Archivado desde el original el 14 de marzo de 2007. Consultado el 23 de julio de 2006.
↑Heinrich Detering: "Ich wünschte, ich hätte Ihr ganzes Ich", in: Otmar Werner (ed.): Arbeiten zur Skandinavistik, Frankfurt/M. 1989; Heinrich Detering: Intellectual amphibia. Odense 1991; Heinrich Detering: Das offene Geheimnis. Göttingen 1995
↑Recorded using "special Greek symbols".Garfield, Patricia (21 de junio de 2004). «The Dreams of Hans Christian Andersen» (PDF). p. 29. Archivado desde el original el 25 de julio de 2006. Consultado el 20 de julio de 2006.
Andersen, Hans Christian. (2005a). Jackie Wullschläger ed. Fairy Tales. New York: Viking ISBN0-670-03377-4..
Andersen, Jens. (2005). Hans Christian Andersen: A New Life. (Illustrated. argitaraldia) New York, Woodstock, and London: Duckworth OverlookISBN978-0-71563-361-8..
_-_Knight_BAR.png){kind=small}
_010.jpeg)
