Olympische Speule

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Olympische Speule zien e prestizjeus veerjaorleks sportevenemint woebij e groet aontal sporte door deilnummers vaan euver de ganse wereld gedoon weurt. 't Gief Olympische Zomerspeule en Olympische Winterspeule. De Olympische Speule zien geïnspireerd op de gelieknaomege speule oet de Aajdheid, die in de plaots Olympia (Griekeland) t'r ier vaan Zeus gehawwe woorte, ouch um de veer jaor, tot 't verpliechstèlle vaan 't christendom door Theodosius de Groete in 393 'n ind aon de Speule maakde.

Oontstoon vaan de modern Speule

In d'n tied vaan 't classicisme woorte hei en dao, veural in Groet-Brittannië en Frankriek, sporteveneminte georganiseerd die de naom Olymische Speule mètkraoge. Die waore evels veural veur 't plezeer en hadde gein ideologische gedachte. Wie in de negentiende iew de reste vaan Olympia bloetgelag woorte en oonder bestumde laoge vaan de bevolking e soort idealisme ziech verspreide, kaom de Fransoos Pierre de Coubertin op 't idee de Speule te doen herleve. Dit idee had ouch 'ne nationalistische component: heer wouw de Franse soldaote fitter en sportiever make, zoetot ze in 'nen oorlog wie de Frans-Prusischen Oorlog (1870) neet mie zoe gemekelek zouwe verlere. In 1890 evels kraog 'r loch vaan de Britse Wenlock Olympian Society, die 't ideaal vaan de Speule te herleve hoeg in 't veendel had stoon. Daodoor geïnspireerd begós heer de speule veur te bereie, en in 1896 woorte veur 't iers nui, internationaol speule gehawwe, in Athene. 245 sportlui vaan 15 len dege mèt.

De Speule door de jaore heer

Vaan 15 naom 't aontal deilnummende len touw tot mie es 200; daobij e paar aofhenkeleke gebeedsdeile mètgerekend. 't Aontal sporte naom ouch sterk touw, wie 't aontal sporters (mie es 10.000 bij de zomerspeule). Es e land de Speule maag organisere gief dit dat land hendeg väöl prestiesj, en dao weurt daan ouch hel um gestreje. Sinds 1924 weure ouch Olympische Winterspeule gehawwe; sinds 1994 gebäört dat in 't jaor midde tösse twie Zomerspeule in.

In de Aajdheid móste bij de Olympische Speule alle Griekse poleis (stadstaote) de waopes laote ligke; wee dees wapestèlstand euvertrooj mós 'n boete betaole. In de modernen tied bleek dat evels ieder andersum: In de Wereldoorlogsjaore 1916, 1940 en 1944 woorte de Speule neet gehawwe. Ouch zien de Speule 't doel gewees vaan terrorisme (in 1972 in München), vaan politiek (in 1936 in Berlien, oonder Adolf Hitler) en vaan e groet aontal boycots. De Speule vaan 2020 woorte um de COVID-19-pandemie vaan dat jaor oetgestèld tot 2021.

De Olympische Speule zien eine kier in 't Belsj gehawwe (Antwerpe, 1920) en eine kier in Nederland (Amsterdam, 1928).

Lies vaan Olympische Speule

Records aon deilnummende len, deilnummende atlete en aontal medajel-eveneminte zien vet gezat.

Zomerspeule

Jaor	Land	Stad	Aontal len	Aontal atlete	Aontal eveneminte	Nui sporte	Opmerkinge
1896	Griekeland	Athene	14	241	43	atletiek, weeg- en baonfietse, gewiechluffe, sjerme, sjete, tennis, turne, woorstele, zwumme	Ierste modern Speule, Athene gekoze um historische band mèt Griekeland. Zeile gepland, meh aofgelas.
1900	Fraankriek	Paries	24	997	85	boogsjete, cricket, croquet, golf, peerdssport (springe), pelote, polo, roeje, rugby union, touwtrèkke, voetbal, waterpolo, zeile	Deil vaan de Wereldtentoenstèlling. Ierste Speule boe-aon vrouwlui mètdege.
1904	Vereinegde Staote	St. Louis	12	651	94	bokse, lacrosse, roque, sjoenspringe	Deil vaan de Wereldtentoenstèlling. Ierste Speule in Noord-Amerika en ierste boete Europa.
1908	Vereineg Keuninkriek	Londe	22	2.008	110	kunssjaatse, Grieks-Romeins worstele, hockey, jeu de paume, motorbootrace	Insegste Speule mèt mechanische sporte, daonao verboje.
1912	Zwede	Stockholm	28	2.407	102	moderne viefkamp, dressuur, military	Ierste Speule mèt gebruuk vaan finishfoto's.
1916	Duitsland	Berlijn	Aofgelas um d'n Ierste Wereldoorlog.
1920	Belsj	Antwerpe	29	2.626	156	ieshockey	Ierste Speule oonder 't Olympisch veendel. Lèste kier wintersport op de Zomerspeule.
1924	Fraankriek	Paries	44	3.089	126	—	Ierste kier tot de Speule veur d'n twiede kier in dezelfde stad woorte gehawwe.
1928	Nederland	Amsterdam	46	2.883	109	—	Ierste Olympisch vuur. Ierste kier vrouwlui in de atletiek.
1932	Vereinegde Staote	Los Angeles	37	1.332	117	—
1936	Duitsland	Berlijn	49	3.963	129	basketbal, handbal, kanovare
1940	Japan/Finland	Tokio/Helsinki	Vaan Japan aofgepak nao agressie tege China, gans aofgelas nao 't oetbreke vaan d'n Twiede Wereldoorlog.
1944	Vereineg Keuninkriek	Londe	Aofgelas um d'n Twiede Wereldoorlog.
1948	Vereineg Keuninkriek	Londe	59	4.104	136	—
1952	Finland	Helsinki	69	4.955	149	—
1956	Australië	Melbourne	72	3.314	151	—	Ierste Speule op 't zuielek haafroond. Inkel len boycotde de Speule nao de Sovjetrussischen inval in Hongarije.
1960	Italië	Roeme	83	5.338	150	—
1964	Japan	Tokio	93	5.151	163	judo, volleybal	Ierste Speule in Azië.
1968	Mexico	Mexico-stad	112	5.516	172	—	Ierste Speule in Latiens Amerika.
1972	Duitsland	München	121	7.134	195	slalom-kanovare	Sterk oontseerd door 'nen aonslaag tegen 't Israëlisch team.
1976	Canada	Montreal	92	6.084	198	—
1980	Sovjet-Unie	Moskou	80	5.179	203	—	Geboycot door diverse westerse len.
1984	Vereinegde Staote	Los Angeles	140	6.829	221	ritmische gymnastiek, synchroonzwumme	Geboycot door diverse Oosbloklen, es vergelding op de westerse boycot veer jaor ieder.
1988	Zuid-Korea	Seoul	159	8.391	237	taofeltennis
1992	Spaanje	Barcelona	169	9.356	257	badminton, hoonkbal	Lèste Speule mèt demonstratiesporte.
1996	Vereinegde Staote	Atlanta	197	10.318	271	mountainbike, softbal, strandvolleybal	Ierste vrouwevoetbaltoernooj op de Olympische Speule.
2000	Australië	Sydney	199	10.651	300	taekwondo, trampolinespringe, triatlon
2004	Griekeland	Athene	201	10.625	301	—
2008	China	Peking	204	10.942	302	BMX
2012	Vereineg Keuninkriek	Londe	204	10.768	302	—	Ierste kier tot 'n stad de Speule drei kier organiseert.
2016	Brazilië	Rio de Janeiro	207	11.544	306	rugby sevens	Ierste Speule in Zuid-Amerika. Ierste kier golf sinds 1904 en ierste kier rugby sinds 1924.
2021	Japan	Tokio	206	11.091	324	karate, klumme, skateboarde, surfe^[1]	Trökkier vaan hoonkbal en softbal op 't program. Oersprunkelek gepland veur 2020, oetgestèld um COVID-19.
2024	Fraankriek	Paries	n.n.b.	10.500	339	breakdanse	Paries weurt, nao Londe, de twiede stad die de Speule drei kier organiseert.
2028	Vereinegde Staote	Los Angeles				flag football, squash	Ierste kier cricket sinds 1900 en ierste kier lacrosse sinds 1908. Hernuiden trökkier vaan hoonkbal en softbal.
2032	Australië	Brisbane

Winterspeule

Jaor	Land	Stad	Aontal len	Aontal atlete	Aontal eveneminte	Nui sporte	Opmerkinge
1924	Fraankriek	Chamonix	16	258	16	biatlon, bobsleeë, curling, langlaufe, Noordse combinatie, sjaatse, sjansspringe	Kunssjaatse en ieshockey waore ieder al op de Zomerspeule gedoon. Biatlon nog oonder de naom militair patrouille.
1928	Zwitserland	Sankt Moritz	25	464	14	skeleton
1932	Vereinegde Staote	Lake Placid	17	252	14	—
1936	Duitsland	Garmisch-Partenkirchen	28	646	17	alpineskië
1940	Japan	Sapporo	Aofgelas um d'n Twiede Wereldoorlog.
1944	Italië	Cortina d'Ampezzo	Aofgelas um d'n Twiede Wereldoorlog.
1948	Zwitserland	Sankt Moritz	28	669	22	—
1952	Noorwege	Oslo	30	694	22	—
1956	Italië	Cortina d'Ampezzo	32	821	24	—
1960	Vereinegde Staote	Squaw Valley	30	665	27	—
1964	Oosteriek	Innsbruck	36	1.091	34	rodele
1968	Fraankriek	Grenoble	37	1.158	35	—
1972	Japan	Sapporo	35	1.006	35	—
1976	Oosteriek	Innsbruck	37	1.123	37	iesdanse
1980	Vereinegde Staote	Lake Placid	37	1.072	38	—
1984	Joegoslavië	Sarajevo	49	1.272	39	—
1988	Canada	Calgary	57	1.423	46	—
1992	Fraankriek	Albertville	64	1.801	57	shorttrack, vrijestielskië
1994	Noorwege	Lillehammer	67	1.737	61	—	Ierste Winterspeule in e neet-olympisch jaor.
1998	Japan	Nagano	72	2.176	68	snowboarde	Trökkier vaan curling op 't program.
2002	Vereinegde Staote	Salt Lake City	78	2.399	78	—	Trökkier vaan skeleton op 't program.
2006	Italië	Turijn	80	2.508	84	—
2010	Canada	Vancouver	82	2.566	86	—
2014	Rusland	Sotsji	88	2.873	98	—
2018	Zuid-Korea	Pyeongchang	92	2.905	102	—
2022	China	Peking	91	2.871	102	—	Peking is de ierste stad die zoewel de Zomer- es de Winterspeule heet gehoesvès.
2026	Italië	Milaan	Nog te bepaole				E deil vaan de Speule zal plaotsvinde in Cortina d'Ampezzo, boe in 1956 de Winterspeule ouch al waore.

Opmerking: Neet edere sport dee debuteerde in e bepaold jaor is sindsdeen (oonaofgebroke) oonderdeil vaan 't program gebleve.

Olympische symbole

In de ruwien vaan Olympia voont me e symbool vaan vief ring die inein griepe. Dit woort in 1913 tot 't modern logo verwèrk, en in 1914 door 't IOC aongenome. In 1920, op de Speule vaan Antwerpe, waor 't veur 't iers te zien.

De opening en sleting vaan de Speule zien ganse shows en ceremonies. Bekind zien de parade vaan de atlete en veural 't oontsteke vaan 't Olympisch Vuur. Dit weurt altied in Olympia mèt 'ne zonnespiegel aongestoke en daan weurt de fakkel nao de plaots vaan de speule gebrach. Mèt dee fakkel oontstik me daan 'ne zuil, woe-in 't vuur blijf branne tot 't bij de sleting weer gedouf weurt.

't Olympisch Vuur woort veur 't iers gebruuk bij de Speule in Amsterdam. 't Woort neet oontstoke door 'ne sporter, mer door 'ne medewèrker vaan 't gaasbedrief.

Neveprojekte

Sinds 1960 weure de Paralympics gehawwe, Olympische speule speciaol veur gehandicapde. Al sinds 1924 bestoon de Deaflympics (veur douf lui); ouch gief 't de Special Olympics veur geistelek gehandicapde lui.