Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

West-Veluws

West-Veluws taalgebied (lichtgroen)

West-Veluws is een Nedersaksisch dialect van de Nederlandse provincie Gelderland. Het wordt gesproken in verschillende Veluwse gemeenten en dorpen waaronder: Nunspeet, Putten, Ermelo (Armelo), Harderwijk (Harderwiek), Uddel, Nijkerk (Niekark), Appel, Scherpenzeel (Schaarpezeel), de gemeente Barneveld (Barreveld) en enkele dorpen van de gemeente Ede.

Het West-Veluws wordt ook gesproken in de Utrechtse plaats Bunschoten (Bunsjoten) en van oorsprong ook in Leusden en Amersfoort, maar hier is het dialect al zo goed als uitgestorven. De grens tussen West-Veluws in het noordoosten en Utrechts en Zuid-Gelders in het zuidwesten is erg rafelig: ook de dialecten van bijvoorbeeld Soest, Eemnes, Huizen en Laren hebben nog Nedersaksische kenmerken. In de artikelen Goois, Eemlands en Geldersevalleis wordt nader op deze overgangsdialecten ingegaan.

Sprekers

West-Veluws wordt voornamelijk gesproken door ouderen, het Nedersaksische dialect is niet erg populair onder de jeugd. Dit geldt overigens voor wel meer gebieden in Nederland waar dialecten grotendeels ingeruild worden voor het Standaardnederlands. De meerderheid van de Veluwse jeugd spreekt vandaag de dag Standaardnederlands, er zijn echter nog wel jongeren die het dialect van huis uit spreken, maar vaak al meer met een Nederlandse invloed dan hun ouders en grootouders. Er is ook een klein aantal tweedetaalsprekers. Het West-Veluws is over het algemeen vrij goed verstaanbaar voor mensen die het Standaardnederlands als moedertaal hebben, naarmate men noordelijker of oostelijk gaat wordt het over het algemeen wat moeilijker voor een spreker van het Standaardnederlands. Globaal gezien wordt er binnen het West-Veluwse taalgebied meer dialect gesproken in de noordelijke plaatsen dan in de zuidelijke.

Nijkerk is na de Tweede Wereldoorlog uitgegroeid tot een forenzenstad voor Amersfoort, een vrijwel dialectloze stad, zodat de dialectsprekende gemeenschap sterk in de minderheid is. Feitelijk geldt deze situatie voor de gehele grensstreek van Utrecht en Gelderland, op Bunschoten-Spakenburg na. Plaatsen als Elburg en Oldebroek daarentegen liggen dieper in het Nedersaksische taalgebied, tegen het Sallandse en Oost-Veluwse taalgebied aan, waar het dialect nog een veel grotere plaats heeft.

Woordenboek van de Gelderse dialecten

Het laatste deel genaamd Veluwe. De wereld. van het Woordenboek van de Gelderse dialecten (WGD) verscheen op 7 november 2008. In deze woordenboekenreeks staan onder andere woorden uit het West-Veluws, het Oost-Veluws, het Urkers en dialecten uit de omliggende gebieden vermeld. Er is ook een versie beschikbaar voor het rivierengebied van Gelderland. In oktober 2005 verscheen het eerste deel Veluwe. Het huis van Harrie Scholtmeijer en in november 2006 kwam het tweede deel Veluwe. De mens uit.

Eerder heeft op kleine schaal ook al registratie plaatsgevonden van de lokale dialecten, bijvoorbeeld in Putten,[1] Nijkerk,[2] Scherpenzeel,[3] Bunschoten,[4] Nunspeet[5] en een boek voor de gehele Noordwest-Veluwe.[6]

Spelling

Er was tot voor kort nog geen gestandaardiseerde spelling voor het Veluwse dialect, de IJsselacademie heeft echter een spelling ontwikkeld, voor de Overijsselse en Veluwse dialecten, die grotendeels aansluit bij het Standaardnederlands en bij de andere Nedersaksische taalvarianten, een uitgebreide uitleg over de IJsselacademiespelling is te vinden op de website van de IJsselacademie. Vaak gebruikt men nog een eigen spelling, een van de redenen hiervoor is dat veel mensen niet van het bestaan van de IJsselacademiespelling afweten.

Kenmerken

Het kenmerkende van het West-Veluws is dat het een soort van overgangsgebied is tussen het Nedersaksisch en het Standaardnederlands; hoe noordelijker de plaats is gelegen hoe kleiner die Standaardnederlandse invloed en hoe groter de Nedersaksische invloed meestal wordt. Het Veluws wordt doorgaans tot het Nedersaksisch gerekend, aangezien het qua woordenschat en grammatica meer op het Nedersaksisch aansluit dan op het Standaardnederlands, het is dan ook van oorsprong een echt Nedersaksisch dialect. Het West-Veluws kent per dorp weer verschillende woorden en uitspraken, zo zegt men in Nijkerk brocht en verlore/veleure, in Putten en Bunschoten brocht en verleuren en in Nunspeet bröch en verleuren (brachten en verloren in het Standaardnederlands).

Klankverschijnselen

In het West-Veluws zijn de klinkerverschijnselen sterk beïnvloed door het Nederlands, meer in het bijzonder de Hollandse dialecten van de zeventiende eeuw. Deze invloed deelt het West-Veluws met het Oost-Veluws, het Sallands, het Stellingwerfs en het Drents, waarin deze talen tegenover het behoudender Twents en het Achterhoeks staan. De Hollandse invloed is in het West-Veluws echter wel ingrijpender. Kenmerkend voor het West-Veluws is de Nederlandse ou die in andere dialecten wordt uitgesproken als ol (bijvoorbeeld: houwen in plaats van holden), in het grensgebied met het Oost-Veluws (bijvoorbeeld in Nunspeet) worden deze vormen soms beiden gebruikt naast houwen (houden) kent men ook zollen (zouden). De Nederlandse ui wordt vrijwel altijd uitgesproken als uu (dus muus, huus enz.) er zijn echter een paar uitzonderingen bijvoorbeeld: fluit(e), buis(e), spuit(e).

De uitspraak van de ee is vaak net iets anders dan die in het Standaardnederlands, het wordt in het boek Bie Bart in de rie geschreven als een êe, deze klank zit vaak tussen de ee en de i in. Vroeger gebruikte men de sj-klank voor het Nederlandse sch, dit is echter vrijwel overal in onbruik geraakt, er zijn echter enkele geïsoleerde plekken waar de sj-klank nog voorkomt, een voorbeeld hiervan is Bunschoten (Bunsjoten).

De ao-klank

De algemene Nedersaksische ao-klank, die uitgesproken wordt als de Deense å (wordt soms ook wel geschreven als oa) wordt op een groot aantal plaatsen gebruikt waar in het Nederlands aa wordt geschreven, maar ook hier kunnen lokaal enkele verschillen optreden: in Nunspeet zegt men bijvoorbeeld tafel terwijl men in Bunschoten taofel zegt. In het centrale, noordelijke en het oostelijke West-Veluws wordt er vrijwel nooit een ao gebruikt bij de volgende klanken: -aaf (tafel), -aag (dragen), -aak (maken), -aam (lichaam), en -aap (kaap) maar wél in -aai/-aaj (draojen = draden), -aal (verhaol[A 1]), -aan (haon[e] = haan[A 2]), -aar (haor[A 3]), -aat (waoter).

Noten
  1. ↑ Meestal niet in woorden als 'speciaal', 'nationaal' etc., dit kan lokaal echter nog weleens verschillen.
  2. ↑ Nooit in woorden als 'orgaan', indiaan' etc.
  3. ↑ Meestal niet in woorden als 'evenaar', 'bewonderaar' etc., dit kan lokaal echter nog weleens verschillen.

Voorbeelden

West-Veluws Drents Standaardnederlands
he-j hej heb je
houwen holden houden
ies ies ijs
laand laand land
oek ok ook
spoek spoek spook
tied tied tijd
woenen wonen wonen
zuunig zunig zuinig

Dialectvergelijking

Puttens Nunspeets Standaardnederlands
bietje(n) bietjen beetje
beteund betuun schaars, beperkt
bonk[B 1] bonke[B 2] groot stuk
breekbonen breekbonen sperziebonen
deern, deretje(n) deerne, deerntjen meisje
duuf duve, doeve duif
eerpel, erepel eerpel, erepel aardappel
eerdbees eerdbeze aardbei
frommes, vrouw, wief frommes, vrouw, wief vrouw
frullie vrouwluui vrouwen
gedien gedien gordijn
glaozekleed glaozekleed vitrage
hen hem hebben
kous hoze, kouse kous
iezig[B 3] iezig, iezelig heel, erg
keis, kees keze kaas
kiender(s) kienders kinderen
krang krang binnenstebuiten
kuum kuum, teumig bedeesd, rustig
leed, kwaod, hellig leed, kwaod, hellig kwaad, boos
leer ledder (Elspeet: lere) ladder
luui luui lui
platte peters platte peters tuinbonen
mins meens mens
mirreg > smirregs/smirreges/smirges mirreg > snaomes/snaomiddes/smirregs middag
moekerig weer moekerig weer broeierig weer
op huus opan op huus an naar huis toe
overstuur overstuur bedorven (eten)
vao(de)r en moe(de)r[B 4] vaor en moor vader en moeder
schaal sjaal[B 5] sjaal sjaal, das
schaol[B 6] schaole schaal
schand[B 7] schaande schande
school[B 8] schoele school
sneeg[B 9] snejig flink, vlot, gewiekst
strabant strabant pittig, vrijpostig
sukelao sukelao chocolade
de hof, de tuun de tune, de hof de tuin
tunekrupertje, klein jantje(n) tunekrupertjen winterkoninkje
uui (ook wel look iets ouderwets) ui (ook wel look iets ouderwets) ui
vulling vullen veulen
wulie woelie wij
zog motte zeug
Noten
  1. ↑ Da's een bonk um.
  2. ↑ Je kunnen m'n een bonke wies maken.
  3. ↑ Iezig mooi.
  4. ↑ Kindertaal: poeta en taat.
  5. ↑ Een schaal um de nek.
  6. ↑ Steenenkamer e.o. 'sjaol'.
  7. ↑ Steenenkamer e.o. 'sjaand' of 'sjand'.
  8. ↑ Steenenkamer e.o. 'sjool'.
  9. ↑ Sneeg wief = mooie vrouw.

Overige dialecten

Andere dialecten Locatie Standaardnederlands
oot(jen) Bunschoten, Nijkerk, vroeger ook Putten oma
kiekkast(e)[C 1] hele (West-)Veluwe televisie
Noten
  1. ↑ Meestal 'tv' of 'tillevisie'.

Grammatica

In werkwoorden gebruikt het West-Veluws gebruikt het Nederlandse achtervoegsel -en in plaats van de oorspronkelijke Nedersaksische -t, de West-Veluwse variant is met de Hollandse expansie uit het (Noord-)Hollands komen overwaaien. In het Oost-Veluws zegt men bijvoorbeeld wie denkt en wie heurt terwijl het West-Veluws wie/wulie denken en wie/wulie heuren gebruikt, dit verschijnsel komt ook voor in het Stellingwerfs. Er zijn onderling ook enkele verschillen, het Nunspeets vertoont bijvoorbeeld meer Oost-Veluwse kenmerken. Zo is 'kaas' in Putten keis of kees en in Nunspeet keze (of: kêeze) wat hetzelfde is als in het Oost-Veluws.

Opvallend is dat het Veluws een meervoudsvorm gebruikt voor 'jij', dus in plaats van 'jij hoort' of 'jij zou' zegt men jie heuren en jie zollen/jie zouen. Het West-Veluws laat het verschil tussen man en vrouw vaak achterwege, bijvoorbeeld: Kees vreug an Marieke of hie (hij) nog gung/ging eten. Dit verschijnsel komt alleen op de Veluwe voor, en onder druk van de omringende dialecten en de standaardtaal is het duidelijk op zijn retour.

In een groot aantal (werk)woorden wordt de e niet uitgesproken, bijvoorbeeld in warken, uitgesproken als wark'ng (of eerder: warrek'ng). De uitspraak van de uitgang -en verschilt ook van dorp tot dorp; meer naar het zuidwesten is de realisatie [ən] gebruikelijker dan alleen [n]. De grens van dit verschijnsel loopt tussen Ermelo en Harderwijk door.

Hieronder enkele voorbeelden van de vervoegingen van werkwoorden in het West-Veluws.

Puttens Standaardnederlands
ik loop ik loop
jie loop jij loopt
hie loopt hij loopt
wullie lopen wij lopen
hun/zie lopen zij lopen
julie lopen jullie lopen
Puttens Standaardnederlands
ik het ik heb
jie het jij hebt
hie het[D 1] hij heeft
wulie hen wij hebben
zulie/zie hen zij hebben
julie hen jullie hebben
Noten
  1. ↑ Vroeger zei men ook wel 'hie heet'.
Nunspeets Standaardnederlands
ik lope ik loop
jie lopen jij loopt
hij loop hij loopt
wie lopen wij lopen
zee lopen zij lopen
julen lopen jullie lopen
Nunspeets Standaardnederlands
ik hebbe ik heb
jie hem jij hebt
hij hef hij heeft
wie hem wij hebben
zee hem zij hebben
julen hem jullie hebben

Zie ook

Read other articles:

Pinchbeck Engine

1833 beam engine, Lincolnshire, England Pinchbeck EngineThe engine houseTypeBeam engineCoordinates52°49′04″N 0°07′45″W / 52.81777°N 0.12910°W / 52.81777; -0.12910 (The Pinchbeck Engine)OS grid referenceTF 26174 26148Built1833OwnerWelland and Deepings Internal Drainage Board Scheduled monumentOfficial namePinchbeck engineReference no.1004966 Listed Building – Grade IIOfficial namePinchbeck Engine Drainage PumpDesignated13 January 1988Reference...

 

كلية التربية للطفولة المبكرة (جامعة القاهرة)

هذه المقالة تحتاج للمزيد من الوصلات للمقالات الأخرى للمساعدة في ترابط مقالات الموسوعة. فضلًا ساعد في تحسين هذه المقالة بإضافة وصلات إلى المقالات المتعلقة بها الموجودة في النص الحالي. (فبراير 2023) كلية التربية للطفولة المبكرة أو كلية رياض الأطفال (سابقاً) أنشئت الكلية عام 1988...

 

The Black Swan (The Triffids album)

1989 studio album by The TriffidsThe Black SwanStudio album by The TriffidsReleasedApril 1989GenreRockfolk rockLength46:43LabelIsland Records/Mushroom RecordsProducer Stephen Street The Triffids The Triffids chronology Calenture(1987) The Black Swan(1989) Stockholm(1990) Singles from The Black Swan Goodbye Little BoyReleased: 1989 Falling Over YouReleased: 1989 The Black Swan is the fifth and final studio album by The Triffids, released in April 1989 and peaking at No. 59 on the Austr...

Estadio Sabah Al Salem

Sabah Al Salem Stadium LocalizaciónPaís  KuwaitLocalidad Kuwait City, KuwaitCoordenadas 29°21′25″N 48°00′01″E / 29.356944444444, 48.000277777778Detalles generalesNombre completo Al Kuwait Sports Club StadiumCapacidad 28 000 espectadoresEquipo local Al-Arabi SCAcontecimientos Copa Asiática 1980[editar datos en Wikidata] El Estadio Sabah Al Salem es un estadio de usos múltiples en Kuwait City, Kuwait. En la actualidad se utiliza sobre todo ...

 

فيدورينكو ضد الولايات المتحدة

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (ديسمبر 2019) Fedorenko v. United Statesالمحكمة العليا للولايات المتحدةArgued October 15, 1980Decided January 21, 1981Full case nameفيودور فيدورينكو v. United StatesCitations449 U.S. [الإنجليزية] 490 (more)101 S. Ct. 737; 66 L. Ed. 2d 686Case hi...

 

The Goose Girl

German fairy tale For other uses, see The Goose Girl (disambiguation). The Goose GirlThe Goose Girl, Illustration by Heinrich VogelerFolk taleNameThe Goose GirlAarne–Thompson groupingATU 533CountryGermanyPublished inGrimms' Fairy Tales The Goose Girl (German: Die Gänsemagd) is a German fairy tale collected by the Brothers Grimm and first published in Grimm's Fairy Tales in 1815 (KHM 89). It is of Aarne-Thompson type 533.[1] The story was first translated into English by Edgar Taylo...

Soul Survivors (band)

American soul and R&B music group This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Soul Survivors band – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (January 2017) (Learn how and when to remove this template message) Soul SurvivorsSoul Survivors in 1969 (l-r Charlie Ingui, Kenny Jeremiah, Richie Ingu...

 

2018 Pan American Men's Handball Championship

2018 Pan American Men's Handball ChampionshipTournament detailsHost country GreenlandDates16–24 JuneTeams11 (from 1 confederation)Venue(s)1 (in 1 host city)Final positionsChampions Argentina (7th title)Runner-up BrazilThird place ChileFourth place GreenlandTournament statisticsMatches34Goals scored1,874 (55 per match)Top scorer(s) Fábio Chiuffa(45 goals)Best player Henrique Teixeira← Previous The 2018 Pan American Men's Handball Championshi...

 

الصفاة (رصد)

يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (ديسمبر 2018) قرية الصفاه  - قرية -  تقسيم إداري البلد  اليمن المحافظة محافظة أبين المديرية مديرية رصد العز...

Brahmin gotra

Used to denote Hindu paternal lineage Part of a series onHinduism Hindus History Timeline Origins History Indus Valley Civilisation Historical Vedic religion Dravidian folk religion Śramaṇa Tribal religions in India Traditions Major traditions Shaivism Shaktism Smartism Vaishnavism List Deities Trimurti Brahma Vishnu Shiva Tridevi Saraswati Lakshmi Parvati Other major Devas / Devis Vedic: Agni Ashvins Chandra Indra Prajapati Pushan Rudra Surya Ushas Varuna Vayu Post-Vedic: Dattatr...

 

Онищенко Вадим Прохорович

Онищенко Вадим Прохорович Народився 10 березня 1911(1911-03-10)Глухів, Чернігівська губернія, Російська імперіяПомер 18 листопада 1991(1991-11-18) (80 років)Київ, УкраїнаПоховання Байкове кладовищеКраїна  Російська імперія УНР Українська Держава СРСРУкраїнаДіяльність держа...

 

Santa Cruz Atizapán

Municipality and town in Mexico, MexicoSanta Cruz AtizapánMunicipality and townSanta Cruz AtizapánLocation in MexicoCoordinates: 19°10′32″N 99°29′19″W / 19.17556°N 99.48861°W / 19.17556; -99.48861Country MexicoStateMexico (state)Area • Total8.42 km2 (3.25 sq mi)Population (2005) • Total8,909Time zoneUTC-6 (Central Standard Time) • Summer (DST)UTC-5 (Central Daylight Time) Santa Cruz Atizapán is...

Her Great Chance

1918 American filmHer Great Chancelobby posterDirected byCharles MaigneWritten byCharles MaigneBased ona story by Fannie Hurst, Golden Fleece Cosmopolitan Magazine July 1917Produced bySelect PicturesStarringAlice BradyDavid PowellCinematographyLeo RossiDistributed bySelect PicturesRelease dateOctober 1918Running time5 reelsCountryUSALanguageSilent..English titles Her Great Chance is a lost[1] 1918 silent film drama directed by Charles Maigne and starring Alice Brady. It was produced a...

 

SMA Negeri 5 Pekanbaru

Artikel ini tidak memiliki referensi atau sumber tepercaya sehingga isinya tidak bisa dipastikan. Tolong bantu perbaiki artikel ini dengan menambahkan referensi yang layak. Tulisan tanpa sumber dapat dipertanyakan dan dihapus sewaktu-waktu.Cari sumber: SMA Negeri 5 Pekanbaru – berita · surat kabar · buku · cendekiawan · JSTORartikel ini perlu dirapikan agar memenuhi standar Wikipedia. Tidak ada alasan yang diberikan. Silakan kembangkan artikel ini sema...

 

Homeric Hymns

Collection of ancient Greek hymns The Homeric Hymns (Ancient Greek: Ὁμηρικοὶ ὕμνοι, romanized: Homērikoì húmnoi) are a collection of thirty-three anonymous ancient Greek hymns celebrating individual gods. The hymns are Homeric in the sense that they employ the same epic meter—dactylic hexameter—as the Iliad and Odyssey, use many similar formulas and are couched in the same dialect. While the modern scholarly consensus is that they were not written during the lifeti...

Gecko

GeckoPengembangYayasan Mozilla, Mozilla Corporation, Adobe Systems dan kontributor-kontributor individualRepositorihg.mozilla.org/mozilla-central/ Bahasa pemrogramanC++, JavaScript,[1] dan Rust[2][3]JenisMesin tata letakLisensiMPL 2.0[4][5]Situs webdeveloper.mozilla.org/en-US/docs/Gecko Gecko adalah sebuah mesin peramban web bebas dan sumber terbuka yang dikembangkan Yayasan Mozilla, Mozilla Corporation, dan kontributor lainnya sebagai bagian dari Firef...

 

Linearization

Finding linear approximation of function at given point For the linearization of a partial order, see Linear extension. For the linearization in concurrent computing, see Linearizability. In mathematics, linearization is finding the linear approximation to a function at a given point. The linear approximation of a function is the first order Taylor expansion around the point of interest. In the study of dynamical systems, linearization is a method for assessing the local stability of an equil...

 

Uses of English verb forms

Conjugation, finiteness and verb conversion in English grammar Past Progressive redirects here. For the 2019 album, see Past Progressive (album). Part of a series onEnglish grammar MorphologyPluralsPrefixes (in English)Suffixes (frequentative) Word typesAcronymsAdjectivesAdverbs (flat)ArticlesCoordinatorsCompoundsDemonstrativesDeterminers (List here)ExpletivesIntensifierInterjectionsInterrogativesNounsPortmanteausPossessivesPrepositions (List here)Pronouns (case · person)SubordinatorsVerbs V...

Chewa people

Ethnic group from Southern and Central Africa This article is about the ethnic group. For the language, see Chewa language. ChewaLate 20th-century wood, paint, feathers, metal and wool mask from the Chewa people in Malawi in the British MuseumTotal population9.8 million[1]Regions with significant populations Malawi7,270,000 (2020)[2] Mozambique1,290,000 (2017)[3] Zambia930,000 (2010)[4] Zimbabwe405,000 (2012)[5] Eswatini5,700 (2...

 

Літвінов Олександр Миколайович

Олександр Миколайович Літвінов Народився 21 січня 1972(1972-01-21) (51 рік)м. Балаклія, Харківська областьГромадянство  УкраїнаДіяльність політикAlma mater Харківський інженерно-педагогічний інститутХарківський регіональний інститут державного управління Національної академі...

 
Kembali kehalaman sebelumnya