Bazylika świętych Jana i Pawła na Celiusie w Rzymie (wł. Basilica dei Santi Giovanni e Paolo al Celio) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie.
Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii Santa Maria in Domnica alla Navicella oraz kościołem tytularnym, mającym również rangę bazyliki mniejszej[1], pełni rolę kościoła zakonnego pasjonistów. Jest też kościołem stacyjnym z pierwszego piątku Wielkiego Postu.
Lokalizacja
Kościół znajduje się w XIX Rione Rzymu – Celio przy Piazza dei Santi Giovanni e Paolo.
Patroni
Patronami świątyni są święci Jan i Paweł – rodzeni bracia, rzymscy arystokraci którzy ponieśli śmierć męczeńską za wiarę chrześcijańską w IV wieku. Święci ci są wymieniani w pierwszej modlitwie eucharystycznej.
Historia
Pierwszy kościół w tym miejscu powstał prawdopodobnie już w 398 r. Według tradycji został zbudowany na domu rodzinnym braci męczenników przez rzymskiego senatora św. Pammachiusza[2] lub jego ojca. Istnieje również możliwość, że budynek należał do rodziny Pammachiusza, ponieważ figurował w dokumentach jako Titulus Pammachi oraz Titulus Byzantis. Titulus Byzantis został wzmiankowany po raz pierwszy w epigrafie znalezionym w katakumbach przy bazylice św. Sebastiana za Murami, datowanym na pontyfikat Innocentego I[3]. W aktach synodu z 499 r. Titulus Byzantis został powiązany z Titulus Pammachi[3]. Kościół ten uległ zniszczeniu podczas najazdu Wizygotów w 410 r.[4] Kościół odbudowano, ale jego część zawaliła się już w 442 r. na skutek trzęsienia ziemi[4]. Po kolejnej odbudowie zniszczyli go Normanowie w 1084 r.[4][3] Inicjatorem ponownej odbudowy w XII w. był papież Paschalis II[4]. W XII w. wybudowano również pierwsze dwa piętra kampanilii, a kolejne jej pięć pięter – w XIII wieku[4]. Kampanila stoi na wielkich blokach pochodzących ze starożytnej świątyni boskiego Klaudiusza[4][3].
Wnętrze bazyliki przebudowano w latach 1715-1718[3], natomiast w 1950-1952 przywrócono kościołowi wczesnochrześcijański wygląd[4].
Kościołem opiekowało się podczas jego dziejów kilka zgromadzeń zakonnych. W 1448 r. został on powierzony jezuatom[3]. Po likwidacji tego zgromadzenia (która miała miejsce w 1668 r.), opiekę nad świątynią przejęli oratorianie, a już w 1677 irlandzcy dominikanie, których z kolei zastąpili już w 1697 r. lazaryści[3]. W 1773 roku papież Klemens XIV przekazał kompleks pasjonistom[3].
Architektura i sztuka
Portyk bazyliki pochodzi z XII w., natomiast podparty jest kolumnami z wieku III[4]. Portal flankowany jest przez dwa marmurowe lwy[4].
Fasada bazyliki z kampanilą
Kampanila z widocznymi w dolnej części pozostałościami starożytnej świątyni
Lew przy wejściu do bazyliki
Wnętrze kościoła jest trzynawowe. Zostało zaprojektowane podczas przebudowy w XVIII wieku przez Antonio Canevari i Andrea Garagni[4]. Sufit pochodzi z XVI wieku[4]. Długość nawy głównej wynosi 44,3 m, jej szerokość to 14,68 m[4]. W centralnej części nawy głównej znajduje się płyta upamiętniająca miejsce męczeństwa świętych Jana i Pawła[4]. Płyta ta została położona w 1677 roku w miejscu usuniętego wtedy ołtarza[3].
W górnej części apsydy znajduje się fresk autorstwa Cristoforo Roncalli Chrystus w chwale z 1588 r.[4] Poniżej natomiast Święci Jan i Paweł oddający swoje rzeczy ubogim[3], Męczeństwo świętych Jana i Pawła oraz Nawrócenie św. Terencjana, dzieła odpowiednio: Domenico Piastrini, Giacomo Triga i Pietro Andrea Barbieri z 1726 r.[4] Stiukowe aniołki wykonał Pietro Bracci[4]. W ołtarzu głównym autorstwa Francesco Ferrari[3] znajduje się antyczny sarkofag z relikwiami świętych Jana i Pawła[4].
Kaplica św. Pawła od Krzyża
Na początku prawej nawy znajduje się oktagonalny westybul, z popiersiem inicjatora przebudowy wnętrza kardynała Fabrizio Paolucciego i papieża Innocentego XII, autorstwa Pietro Bracci[4]. W dalszej części prawej nawy znajduje się ołtarz św. Saturnina (pierwotnie dedykowany św. Franciszkowi Salezemu)[3]. Kolejny jest ołtarz św. Pammachiusza[3]. Z boku dalszej części prawej nawy zlokalizowana jest XIX-wieczna kaplica św. Pawła od Krzyża, w której znajdują się relikwie założyciela pasjonistów[4][3].
W 1887 r. podczas prowadzonych pod bazyliką prac natrafiono na ok. 20 pomieszczeń z I-IV w. n.e., przy czym na ścianach 13 z nich zachowały się fragmenty dekoracji w postaci fresków. Antyczne pomieszczenia zostały udostępnione dla zwiedzających.
Pozostałości starożytnej zabudowy w podziemiach bazyliki
Chrześcijańskie freski w podziemiach bazyliki
Kardynałowie prezbiterzy
Bazylika świętych Jana i Pawła jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Ss. Ioannis et Pauli)[5].
Uwagi
Przypisy
