Bitwa pod Oliwą

Bitwa pod Oliwą
	Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)
	; Bitwa pod Oliwą
Czas	28 listopada 1627
Miejsce	reda Portu Gdańskiego
Terytorium	Zatoka Gdańska
Przyczyna	Zablokowany port w Gdańsku
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Rzeczpospolita	Szwecja
Dowódcy
Arend Dickmann†; Jan Storch; Herman Witte	Nils Göransson Stiernsköld†
Siły
4 galeony,; 3 pinki,; 3 fluity; 179 dział; 1160 żołnierzy i marynarzy	5 galeonów,; 1 pinasa; 122 działa; 700 żołnierzy i marynarzy
Straty
47 ludzi	1 galeon zdobyty,; 1 galeon zatopiony, 304 ludzi i 46 jeńców
	Położenie na mapie województwa pomorskiego miejsce bitwy
	Położenie na mapie Polski miejsce bitwy
	54°28′N 18°42′E/54,466667 18,700000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Tło bitwy

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.

Siły stron

Polskie okręty

1 eskadra:
- Święty Jerzy (Sankt Georg) – galeon, 31 dział, 400 t
- Latający Jeleń (Fliegender Hirsch) – galeon, 20 dział, 300 t
- Panna Wodna (Meerweib) – pinka, 12 dział, 160 t
- Czarny Kruk (Schwarzer Rabe) – fluita, 16 dział, 260 t
- Żółty Lew – pinka, 10 dział, 120 t
2 eskadra:
- Wodnik (Meerman) – galeon, 17 dział, 200 t
- Król Dawid (König David) – galeon, 31 dział, 400 t
- Arka Noego – pinka, 16 dział, 180 t
- Biały Lew – fluita, 8 dział, 200 t
- Płomień (Feuerblase) – fluita, 18 dział, 240 t

Razem: 10 okrętów, 179 dział, 1160 żołnierzy i marynarzy

Szwedzkie okręty

Tigern – galeon, 22 działa, 320 t (zdobyty)
Solen – galeon, 20 dział, 300 t (zatopiony)
Pelikanen – galeon, 20 dział, 200 t
Manem – galeon, 26 dział, 300 t
Enhörningen – galeon, 18 dział, 240 t
Papegojan – pinasa, 16 dział, 180 t

Razem: 6 okrętów, 122 działa, 700 żołnierzy i marynarzy

Bitwa

Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski „Pelikanen” (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z „Solenem” na czele.

Bitwa szybko podzieliła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich.

Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.

Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.

Sprawozdanie z przebiegu bitwy dla Zygmunta III Wazy sporządził Wolfgang von der Oelsnitz z Komisji Okrętów Królewskich, który dostarczył też królowi zdobyczne bandery szwedzkie oraz rapier Nilsa Stiernskölda^[1].

Konsekwencje

Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.

Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

Upamiętnienie

Walki marynarzy polskich pod Oliwą zostały po 1990 r. upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic „OLIWA 28 XI 1627”.
W Gdańsku-Oliwie są ulice Bitwy Oliwskiej i Arenda Dickmana, a w Gdyni-Oksywiu rondo Bitwy pod Oliwą i ulica Arenda Dickmana.
W Oliwie znajduje się pomnik Bitwy pod Oliwą^[2].

Pomnik Bitwy pod Oliwą istniał również w Gdyni, został jednak zniszczony w 1939 roku po zdobyciu w czasie kampanii wrześniowej Oksywia przez Niemców.

W Gdańsku-Oliwie działa 17 Oliwska Drużyna Harcerska im. Arenda Dickmanna.
28 listopada 1918, w rocznicę bitwy pod Oliwą, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski rozkazał utworzyć marynarkę polską^[3].

Przypisy

↑ Eugeniusz Koczorowski: Flota polska w latach 1587-1632. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 303.
↑ Pomnik Bitwy pod Oliwą. gzdiz.gda.pl. [dostęp 2019-11-29].
↑ Dziennik Rozporządzeń Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 4 grudnia 1918 roku, poz. 155. „Polska Zbrojna” Nr 331 z 28 listopada 1928 roku, s. 1.

Bibliografia

LeszekL. Podhorodecki LeszekL., Rapier i koncerz, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1985, s. 186–187, ISBN 83-05-11452-X, OCLC 176976102 .
Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
Eugeniusz Koczorowski, Bitwa pod Oliwą, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1976, wydanie II.