Igrzyska Wspólnoty Narodów (ang.Commonwealth Games)[a][1] – międzynarodowe i multidyscyplinarne zawody sportowe dla zawodników reprezentujących państwa zrzeszone we Wspólnocie Narodów. Pierwsze takie zawody zostały rozegrane w 1930 roku i, z wyłączeniem planowanych igrzysk w 1942 i 1946 roku, rozgrywane są do dzisiaj co cztery lata.
Igrzyska są organizowane przez Federację Igrzysk Wspólnoty Narodów (ang.Commonwealth Games Federation), która kontroluje także program igrzysk i wybiera miasto-gospodarza igrzysk (każdorazowo jest to inne miasto). Oprócz wielu sportów olimpijskich, program igrzysk Wspólnoty Narodów zawiera także sporty nieolimpijskie, takie jak bowls czy netball[2].
Pomimo iż członkami Wspólnoty Narodów jest 53 państw, w igrzyskach bierze udział 71 różnych reprezentacji. Spowodowane jest to tym, że terytoria zależne i dependencje startują pod własnymi flagami. Tak zwane Home Nations tj. części składowe Zjednoczonego Królestwa – Anglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna także startują jako oddzielne reprezentacje. Jedynie sześć reprezentacji wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Kanada, Anglia, Walia, Szkocja i Nowa Zelandia. Australia ma na koncie najwięcej zwycięstw w klasyfikacji medalowej – zajęła pierwsze miejsce na czternastu igrzyskach. Anglia dokonała tego siedem razy, zaś Kanada jeden raz.
Historia igrzysk
Znaczek wydany z okazji Igrzysk Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej w 1958 roku
Idea organizacji zawodów sportowych dla mieszkańców Imperium brytyjskiego pojawiła się po raz pierwszy w 1891 roku. Pomysłodawcą był John Astley Cooper, który w swoim artykule w The Times zasugerował zorganizowanie: Pan-brytyjski i pan-anglikański konkurs i festiwal, który organizowany co cztery lata podnosiłby zrozumienie i współpracę w Imperium Brytyjskim. Sam Cooper czerpał inspiracje z idei olimpijskiej, a założony przez niego komitet pomagał baronowi Pierre’owi de Coubertin przy realizacji pierwszych edycji nowożytnych igrzysk olimpijskich[3]. W 1911 roku zorganizowano w LondynieFestiwal Imperium z okazji koronacji Jerzego V. Częścią tego festiwalu były multidyscyplinarne zawody sportowe (boks, zapasy, pływanie i lekkoatletyka) rozegrane pomiędzy reprezentantami Zjednoczonego Królestwa, Kanady, Australii i Związku Południowej Afryki. Imprezę tą uznaje się czasami jako "pierwowzór" rozgrywanych później igrzysk Imperium Brytyjskiego.
Pierwsze Igrzyska Wspólnoty Narodów dla Niepełnosprawnych rozegrano w 1962 roku w Perth i organizowano je do 1974[5]. Osoby niepełnosprawne pierwszy raz wystąpiły na igrzyskach Wspólnoty Narodów w 1994 roku w konkurencjach pokazowych. Od 2002 roku biorą udział w pozostałych dyscyplinach, a ich medale wliczają się do oficjalnej klasyfikacji[6].
Edycje igrzysk
Legenda kolor fioletowy – państwa, w których igrzyska się odbyły bądź ich organizacja jest planowana kolor czerwony – pozostałe państwa, które biorą udział w igrzyskach kolor zielony – państwa, które już nie startują w igrzyskach
Pierwsza edycja igrzysk została rozegrana w 1930 roku jako Igrzyska Imperium Brytyjskiego. Wzięło w niej udział jedenaście reprezentacji. Cykl rozgrywania igrzysk został zakłócony jedynie przez wybuch II wojny światowej, przez co zawody planowane na lata 1942 i 1946 zostały odwołane. W roku 1950. zawody przywrócono i od tamtej pory są one rozgrywane nieprzerwanie[1]. Liczba zawodników biorących udział w jednej edycji igrzysk przekroczyła 1000 podczas Igrzysk w 1958 roku[7] Na igrzyska w 2006 roku liczba zawodników przekroczyła już 4000[7].
Nigeria była pierwszym krajem, który zbojkotował igrzyska. Miało to miejsce w 1978 roku i był to wyraz sprzeciwu przeciwko kontaktom sportowców nowozelandzkich z Południowej Afryki, gdzie dominował system polityczny oparty na zasadzie apartheidu. Igrzyska w 1986 roku zbojkotowały 32 państwa afrykańskie i karaibskie w ramach protestu przeciwko kontaktom premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher i jej rządu z rządem Afryki Południowej[1].
Kraje, które były gospodarzami igrzysk największą ilość razy to: Australia (5), Kanada (4) i Nowa Zelandia (3). Sześciokrotnie igrzyska odbyły się w krajach Zjednoczonego Królestwa: trzykrotnie w Szkocji, dwukrotnie w Anglii i raz w Walii. Dwukrotnie igrzyska odbyły się w Azji: w 1998 roku w Malezji i w 2010 roku w Indiach. Także Karaiby gościły u siebie igrzyska – miało to miejsce w 1966 roku na Jamajce[1].
Dwa miasta były gospodarzami igrzysk więcej niż jeden raz: Auckland (1950 i 1990) i Edynburg (1970, 1986 i niektóre konkurencje w 2014 roku)[1].
* Festiwal Imperium zorganizowany w 1911 roku był prekursorem igrzysk Wspólnoty Narodów, lecz zazwyczaj nie jest on uważany za pierwszą edycję samych igrzysk[1].
Trzydzieści dziewięć dyscyplin sportowych (w tym siedem, w których rozgrywane są zawody osób niepełnosprawnych) zostały zaakceptowane przez CGF jako możliwe do rozgrywania w ramach igrzysk Wspólnoty Narodów. Zostały one podzielone na trzy kategorie[8]:
Core sports (sporty podstawowe) – dyscypliny sportowe, które muszą być rozgrywane na igrzyskach
Optional sports (sporty opcjonalne) – dyscypliny, które mogą być włączone do programu igrzysk; o liczbie tych dyscyplin każdorazowo decyduje gospodarz igrzysk;
Recognized sports (sporty uznane) – dyscypliny, które zostały uznane przez CGF, lecz nie są one na tyle popularne; gospodarz ma prawo do nie przeprowadzenia rywalizacji w żadnej z tych dyscyplin
Jedynie sześć krajów wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Anglia, Kanada, Nowa Zelandia, Szkocja i Walia. Na Igrzyskach Wspólnoty Narodów w Glasgow w 2014 roku wystartowało 71 drużyn reprezentujących kraje i terytoria zależne[1].
Niektóre państwa nie startują już na igrzyskach Wspólnoty Narodów:
Aden – reprezentacja wystąpiła jedynie na Igrzyskach w 1962 roku; później kolonia stała się częścią Federacji Arabii Południowej;
Borneo Północne – startowało w latach 1958-1962; później protektorat stał się częścią Malezji;
Gambia – państwo startowało na igrzyskach w latach 1970-2010; w 2013 roku wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
Hongkong – terytorium startowało na igrzyskach w latach 1954-1994; w 1997 roku stało się ono częścią składową Chińskiej Republiki Ludowej i wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
Irlandia / Wolne Państwo Irlandzkie – reprezentacja Irlandii jako całości wystartowała na igrzyskach jedynie w 1930 roku; podczas następnych Igrzysk w 1934 roku reprezentacje Irlandii Północnej i Wolnego Państwa Irlandzkiego wystartowały oddzielnie (dorobek medalowy Irlandii z 1930 roku i Wolnego Pań. Irlandzkiego z 1934 roku jest liczony łącznie); ostatecznie Wolne Pań. Irlandzkie, już jako Republika Irlandii wystąpiło ze Wspólnoty Narodów w 1949 roku;
↑W przeszłości znane pod nazwami: Igrzyska Imperium Brytyjskiego (British Empire Games) w latach 1930-1950, Igrzyska Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej (British Empire and Commonwealth Games) w latach 1954-1966 i Igrzyska Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (British Commonwealth Games) w latach 1974–1978.
↑Harold Perkin. Teaching the nations how to play: sport and society in the British Empire and Commonwealth. „International Journal of the History of Sport”. 6, s. 145-155, wrzesień 1989. DOI: 10.1080/09523368908713685.
↑Arnd Krüger. War John Astley Cooper der Erfinder der modernen Olympischen Spiele?. „Sport und Kultur”. 6, s. 72-81, wrzesień 1986.
_pictogram.svg){kind=small}
_pictogram.svg){kind=small}
_pictogram.svg){kind=small}
_pictogram.svg){kind=small}
_pictogram.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
