Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Językiem tym posługuje się około 1,1 mln osób – przede wszystkim w Estonii (gdzie ma status urzędowego). Blisko spokrewniony jest z językiem fińskim oraz językiem võro, klasyfikowanym niegdyś jako dialekt w obrębie estońszczyzny. Najbliższym jednak jego krewnym z punktu widzenia klasyfikacji genetycznej jest język wotycki, używany przez 21 osób w Rosji.
Jedną z bardziej charakterystycznych i odróżniających język estoński od innych języków cechą, która powoduje duże zainteresowanie wśród językoznawców, jest występowanie krótkich, długich i hiperdługich fonemów, jak np. /toto/, /toˑto/ oraz /toːto/.
Język państwowy
Kas siis selle maa keel Laulutuules ei või Taevani tõustes üles Igavikku omale otsida?
Po polsku: Czy nie mógłby język Unosząc się w niebiosa W wietrze zaklęć Szukać nieskończoności?
Kristjan Jaak Peterson
Ten wiersz został zinterpretowany jako wyrażenie pragnienia, aby język estoński został ustanowiony językiem narodowym. Kristjan Jaak Peterson (1801-1822) był pierwszym studentem na wówczas niemieckojęzycznym Uniwersytecie w Tartu, który przyznał się do swojego estońskiego pochodzenia i powszechnie się uważa, że przyczynił się do powstania narodowej literatury estońskiej oraz rozwoju współczesnej estońskiej poezji. Jego urodziny 14 marca są świętowane w Estonii jako Dzień Języka Ojczystego.
W wyniku dominacji Danii, Niemiec, Szwecji i następnie Rosji, od Krucjat Północnych w XIII wieku do 1918 roku nie powstało wiele utworów literackich. Pisanie po estońsku stało się powszechne dopiero w XIX wieku, kiedy rozprzestrzeniła się idea oświeceniowa.
Po zakończeniu wojny estońsko-bolszewickiej estoński został uznany za język państwowy, dlatego że Estonia powstała jako nowy niezależny kraj. Kiedy została zaatakowana i okupowana przez Związek Radziecki podczas II wojny światowej, wraz z językiem rosyjskim estoński stał się jednym z dwóch języków narodowych. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych problem dwujęzyczności nasilił się w dużej mierze. Dzieci uczono już od przedszkola języka rosyjskiego, uznając go za język „przyjaźni narodów”. Pomimo faktu, że wówczas nauka estońskiego była obowiązkowa, uważano ją za całkowicie niepotrzebną. Podczas okresu Pierestrojki w czerwcu 1989 roku, kiedy rozpadł się Związek Radziecki, na nowo uznano język estoński za narodowy, z racji tego, że ponownie powstała niepodległa republika Estonii.
Książka „Estońska gramatyka” z 1637 r., autor: Heinrich Stahl
Literatura estońska
Najstarsze zapisy języka estońskiego datuje się na XIII wiek. Originates Livoniae w Kronice Henryka Łotysza zawiera nazwy różnych miejsc znajdujących się w Estonii, słowa oraz części zdań. Następnym z najstarszych utrwalonych zapisków dotyczących Estonii są tak zwane modlitwy Kullamaa datowane na 1524 i 1528 rok. W 1525 roku została wydrukowana pierwsza księga zapisana po estońsku. Była ona luterańskim manuskryptem, który nigdy nie dotarł w zasięg czytelników, gdyż został zniszczony bezpośrednio po publikacji. Kolejnym dziełem jest luterański katechizm datowany na 1535 rok, który został zapisany zarówno po niemiecku, jak i po estońsku podczas okresu reformacji. W 1637 roku wydrukowano w Niemczech spis gramatyczny do użycia dla księży. Nowy Testament przetłumaczono na południową odmianę języka w 1686 roku (na północną w 1715) Pisanie po estońsku stało się powszechne w XIX wieku w czasie estońskiego oświecenia, kiedy to Kristjan Jaak Peterson dał początek rdzennej literaturze poprzez pisanie patriotycznej i filozoficznej poezji.
Estoński należy do grupy języków bałtycko-fińskich jako gałąź języków uralskich. Estoński jest blisko spokrewniony z językiem fińskim, używanym po drugiej stronie Zatoki Fińskiej i jest jednym z niewielu języków europejskich nienależących do pnia języków indoeuropejskich, pomimo tego, że duży procent słownictwa pochodzi z języka niemieckiego, szwedzkiego, łotewskiego i rosyjskiego, które są językami indoeuropejskimi.
Tak jak fiński i węgierski, język estoński jest językiem aglutynacyjnym, ale w przeciwieństwie do nich utracił harmonię samogłoskową, choć w starych tekstach można się dopatrzyć jej istnienia.
Alfabet bez obcych znaków:
A, B, D, E, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, R, S, T, U, V, Õ, Ä, Ö, Ü
Alfabet z obcymi znakami (używanymi w niektórych słowach):
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Š, Z, Ž, T, U, V, W, Õ, Ä, Ö, Ü, X, Y
Gramatyka
Rzeczownik
W języku estońskim rzeczowniki nie posiadają rodzaju ani rodzajników i odmieniają się przez 14 przypadków, wśród których nie ma ani celownika, ani biernika.
Przypadki liczby pojedynczej (z wyjątkiem mianownika oraz partytywu) oraz mianownik liczby mnogiej tworzone są przez dodanie odpowiedniej końcówki fleksyjnej do rdzenia, który stanowi forma dopełniacza liczby pojedynczej.
Pozostałe przypadki liczby mnogiej (z wyjątkiem partytywu) tworzone są przez dodanie odpowiedniej końcówki fleksyjnej do rdzenia, który stanowi forma dopełniacza liczby mnogiej.
Lista przypadków:
Przypadek
Przykład (l. poj.)
Końcówki
Znaczenie (l. p)
Przykład (l. mn.)
nimetav (mianownik)
rong
ø
pociąg
rongid
omastav (dopełniacz)
rongi
ø
pociągu
rongide
osastav (czasem jako biernik)
rongi
-t, -d, -tt, ø
(część z) pociągu
rongisid
sisseütlev
rongisse
-sse
do pociągu
rongidesse
seesütlev
rongis
-s
w pociągu
rongides
seestütlev
rongist
-st
z pociągu
rongidest
alaleütlev (czasem jako celownik)
rongile
-le
na pociąg/pociągowi
rongidele
alalütlev
rongil
-l
na/przy pociągu
rongidel
alaltütlev
rongilt
-lt
od pociągu
rongidelt
saav
rongiks; terviseks!
-ks
(zmiana na) pociąg; na zdrowie!
rongideks
rajav
rongini
-ni
(odległość do) pociągu
rongideni
olev
rongina
-na
jako pociąg
rongidena
ilmaütlev
rongita
-ta
bez pociągu
rongideta
kaasaütlev
rongiga
-ga
z pociągiem
rongidega
W pewnych utartych formach odnaleźć można co najmniej dwa dodatkowe przypadki: prolativus (kauduütlev / prolatiiv) odznaczający się końcówką -si lub -tsi oraz instructivus (viisiütlev / instruktiiv). Do tej kategorii niekiedy wlicza się exessivus (exessiiv) oraz lativus (latiiv).
Przypadki te są jednak w zaniku i poza sporadycznymi przypadkami prolativusa nie tworzą one nowych wyrazów. Formy takie obecnie są zatem klasyfikowane zasadniczo jako przysłówki.
Przykłady:
prolativus
käsitsi – ręcznie; küüsitsi – paznokciami; meritsi – przez morze, morzem;
maitsi – przez ląd, lądem; jäitsi – przez lód, lodem; teitsi – drogą; telefonitsi – przez telefon, telefonicznie; meilitsi – pocztą elektroniczną.
instruktivus
jala – pieszo; purjuspäi – po pijanemu; paljapäi – z gołą głową; paljajalu – boso; kinnisilmi – z zamkniętymi oczyma; avasilmi, lahtisilmi – (z) otwartymi oczyma; pikisilmi – tęsknie, niecierpliwie; värisevi käsi – (z) drżącymi rękami.
exessivus
kodunt – z domu; tagant – z/od tyłu.
Przymiotnik
Stopień wyższy przymiotników regularnych tworzy się przez dodanie końcówki „-m”, a najwyższy przez dodanie słowa „kõige” przed formą stopnia wyższego.
Przykład stopniowania regularnego przymiotnika „vana” i nieregularnego „hea”:
Stopień równy
Stopień wyższy
Stopień najwyższy
Znaczenie
Vana
Vanem
Kõige vanem
Stary
Hea
Parem
Parim/kõige parem
Dobry
Zaimek
W języku estońskim wyróżniamy 2 zapisy zaimków osobowych, z których dłuższa jest bardziej oficjalna, a krótsza stosowana w mowie codziennej.
Zaimkiem wskazującym jest wyraz „see” – „ten, ta, to”, a w liczbie mnogiej „need” – „ci, te”.
Zaimek osobowy
Znaczenie
Zaimek dzierżawczy
Znaczenie
Mina/ma
Ja
Minu/mu
Mój
Sina/sa
Ty
Sinu/su
Twój
Tema/ta
On, ona
Tema/ta
Jego, jej
Meie/me
My
Meie/me
Nasz
Teie/te
Wy
Teie/te
Wasz
Nemad/nad
Oni, one
Nende
Ich
Czasownik
Bezokolicznik może mieć 2 końcówki „-ma” lub „-da”. Przykład: hakkama – zaczynać
Po odjęciu końcówki bezokolicznika otrzymamy temat czasownika, który jest bardzo istotny w tworzeniu dalszych koniugacji.
Czas teraźniejszy
Os.
Forma czasownika
Końcówka
Znaczenie
Ma
Hakkan
-n
Zaczynam
Sa
Hakkad
-d
Zaczynasz
Ta
Hakkab
-b
Zaczyna
Me
Hakkame
-me
Zaczynamy
Te
Hakkate
-te
Zaczynacie
Nad
Hakkavad
-vad
Zaczynają
Przeczenia tworzymy dodając „ei” (nie) i pozostawiając sam temat czasownika.
Ma ei hakka – ja nie zaczynam.
Czas przeszły prosty
Os.
Forma czasownika
Końcówka
Znaczenie
Ma
Hakkasin
-sin
Zacząłem
Sa
Hakkasid
-sid
Zacząłeś
Ta
Hakkas
-s
Zaczął
Me
Hakkasime
-sime
Zaczęliśmy
Te
Hakkasite
-site
Zaczęliście
Nad
Hakkasid
-sid
Zaczęli
Przeczenia tworzymy z „ei” i imiesłowową formą czasownika (końcówka „-nud”)
Ma ei hakanud – ja nie zacząłem.
Czas przeszło-teraźniejszy (ang. Present Perfect)
Buduje się go za pomocą odmiany czasownika „olema” (być) pełniącego funkcję operatora, oraz dodaniu imiesłowowej końcówki „-nud” do tematu czasownika.
Os.
Forma czasownika
Ma
Olen hakanud
Sa
Oled hakanud
Ta
On hakanud
Me
Oleme hakanud
Te
Olete hakanud
Nad
On hakanud
Przeczenia tworzymy z „ei ole” lub ze skróconą formą „pole”.
Czas zaprzeszły
Ma tę samą budowę co czas przeszło-teraźniejszy, lecz czasownik „olema” odmieniamy w czasie przeszłym.
Określa on czynność, która wydarzyła się przed inną czynnością w przeszłości.
Os.
Forma czasownika
Znaczenie
Ma
Olin hakanud
Zacząłem był
Sa
Olid hakanud
Zacząłeś był
Ta
Oli hakanud
Zaczął był
Me
Olime hakanud
Zaczęliśmy byli
Te
Olite hakanud
Zaczęliście byli
Nad
Oli hakanud
Zaczęli byli
Przeczenia tworzymy albo z „ei olnud” albo ze skróconą formą „polnud”.
Ma polnud hakanud – ja nie zacząłem był.
Czas przyszły
W języku estońskim czas przyszły nie istnieje. Przyszłość wyraża się czasem teraźniejszym.
Tryb rozkazujący
Tworzy się go najczęściej tematem czasownika. Przeczenia otrzymujemy po dodaniu odmiany „ära” przed czasownikiem.
Os.
Forma czasownika
Znaczenie
Przeczenie
Sa
Hakka
Zacznij
Ära hakka
Ta
Hakaku
Niech zacznie
Ärgu hakaku
Me
Hakakem
Zacznijmy
Ärgem hakakem
Te
Hakake
Zacznijcie
Ärge hakake
Nad
Hakaku
Niech zaczną
Ärgu hakaku
Tryb warunkowy
Tworzy się go przez dodanie „k” przed końcówką z czasu przeszłego.
Os.
Forma czasownika
Końcówka
Znaczenie
Ma
Hakkaksin
-ksin
Zacząłbym
Sa
Hakkaksid
-ksid
Zacząłbyś
Ta
Hakkaks
-ks
Zacząłby
Me
Hakkaksime
-ksime
Zaczęlibyśmy
Te
Hakkaksite
-ksite
Zaczęlibyście
Nad
Hakkaksid
-ksid
Zaczęliby
Gramatycznie poprawnie jest również stosowanie tylko czasownika w 3 os. l.p. np.: „Ma hakkaks”
W przeczeniu stosujemy „ei” i czasownik w 3 os. l.p.: Ma ei hakkaks.
Formy bezosobowe
W czasie teraźniejszym formy te mają końcówkę -takse/-dakse, a w przeszłym -ti/-di