Księstwo Kornwalii

Księstwo Kornwalii (ang. Duchy of Cornwall) – jedno z dwóch księstw w Anglii, obok księstwa Lancaster. Tytuł księcia Kornwalii przysługuje najstarszemu synowi panującego aktualnie monarchy brytyjskiego, który przyjmuje go w momencie narodzin. Jeśli monarcha nie ma syna, tytuł w tym okresie należy do Korony.

Księstwo powstało w 1337 roku jako pierwsze w królestwie Anglii^[1], zostało założone w celu zapewnienia dochodów najstarszemu synowi króla, a także jako "rząd dla Kornwalii".^[2] Dziś księstwo posiada status "własności prywatnej" (ang. private estate) i wraz z księstwem Lancaster, które jest w posiadaniu panującego króla, jest zarządzane odrębnie od Crown Estate.^[1]

Z księstwem powiązane są dobra ziemskie o wielkości 571 km², leżące również poza terenem hrabstwa Kornwalii; część z posiadłości leży w hrabstwie Devon, a także w Somersecie, Herefordshire i Walii^[3]. Wartość księstwa w roku 2007 szacowana była na 647 milionów funtów^[4]. Roczny dochód księstwa wynosi 16,3 miliona funtów^[5].

Status księstwa

Księstwo zostało założone w r. 1377 przez Edwarda III. Dla wielu Kornwalijczyków występują niejasności co do statusu księstwa i jego praw do wybrzeża Kornwalii. Oficjalnie Kornwalia ma status księstwa, w odróżnieniu od zwykłego hrabstwa. Formalnie książę pełni rolę głowy państwa, ma prawo zwoływać Cornish Stannary Parliament (Kornwalijski Parlament Cynowy)^[6], ma również prawo obejmować tereny opuszczone przez zmarłą bezpotomnie arystokrację na mocy prawa zwyczajowego bona vacantia^[7].

Historia

Kornwalia od zawsze zachowywała odrębność od reszty królestwa Anglii. Zamieszkana była przez ludność pochodzenia celtyckiego, zachowującą własny język kornijski, którzy uważani byli za spokrewnionych z Walijczykami i Bretończykami. Z tego powodu nazywana była "Zachodnią Walią"^[8]. Anglosasi podejmowali próby podporządkowania Kornwalii, które zakończyły się powodzeniem przed końcem X wieku, jednak w 936 roku król wyznaczył granicę między Anglią a Kornwalią na rzece Tamar^[9], w ten sposób odrębność kraju została uznana. Kornwalia została uznana za odrębny earldom z własną dynastią, wywodząca się najpewniej od dawnych wodzów kornijskich.^[10]

Pod podboju Anglii przez Wilhelma Zdobywcę, autonomia Kornwalii została utrzymana, jednak lokalnych earlów zastąpili przybyli z nowym władcą dostojnicy pochodzenia bretońskiego, co było istotne dla uszanowania celtyckiej tożsamości kraju. Earl posiadał szeroki zakres władzy, z możliwością mianowania szeryfa, prawem łaski, kontrolą nad kopalniami cyny, zaś królewscy urzędnicy nie mieli wstępu na teren hrabstwa.^[11] Do końca XII wieku earlami zostawali dostojnicy pochodzenia bretońskiego, potem ustalił się zwyczaj nadawania hrabstwa synom królewskim.

Po śmierci Edmunda w 1300 roku, syna Ryszarda z Kornwalii, hrabstwo wróciło do Korony. Rozpoczął się niespokojny okres, w którym Kornwalia władana była przez faworyta króla Edwarda II Piersa Gavestona, a po jego egzekucji przez żonę króla Izabelę. W 1324 król odebrał żonie Kornwalię, którą z kolei ona odzyskała po obaleniu króla i wstąpieniu na tron syna Edwarda III. Ten z kolej ponownie odebrał matce dobra kornwalijskie w 1330 i nadał je swemu bratu Janowi, który był ostatnim earlem Kornwalii.^[12]

W 1337 Edward III gotował się do wojny z Francją w celu odzyskania kontroli nad księstwem Akwitanii. W tym celu chciał zapewnić stabilność władzy w Anglii, wyniósł wielu dostojników na wyższą pozycję, chcąc zapewnić stabilność władzy podniósł hrabstwo Kornwalii do statusu księstwa (ang. dukedom) i nadał je swojemu synowi, wówczas siedmioletniemu, Edwardowi, który był już wcześniej mianowany earlem Chester. Było to pierwsze księstwo powstałe w wyspiarskich dominiach Plantagenetów.^[13]