Kwatera na Łączce

Kwatera na Łączce, także kwatera „Ł”^[1] – miejsce pochówku przy murze cmentarnym cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie pomordowanych przez organy bezpieczeństwa publicznego^[2] w latach 1945–1956, często w więzieniu mokotowskim. Na terenie Łączki znajduje się Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.

Miejsca

Miejsce, w którym od połowy 1948^[3] chowane były potajemnie ciała więźniów więzienia mokotowskiego na tzw. „łączce”, znajdowało się na Cmentarzu Cywilnym – Powązki graniczącym wspólnym murem z dawnym Cmentarzem Wojskowym. Na miejscu tym urządzono kompostownię, potem śmietnik, a w 1964 włączono je do sąsiadującego Cmentarza Wojskowego, nadając obu częściom – cywilnej i wojskowej nazwę: Cmentarz Komunalny – Powązki^[4]. Oprócz obecnej kwatery „Ł” dawniej E (plan z 1971, naprzeciw C27) (F, FII, FIII)^[5] miejsca dawnych grobów znajdują się także w dawnej kwaterze, pod obecnymi kwaterami M, MII i ŁII^[6].

Zwłoki pomordowanych, którzy pochowani zostali symbolicznie „Na Łączce” Cmentarza Wojskowego, chowane były jednak także potajemnie w innych częściach Warszawy i okolic^[7]^[8]:

Służew: stary cmentarz służewiecki przy ul. Wałbrzyskiej rozszerzony o działkę należącą przedtem do Józefa Bokusa^[9] oraz nieokreślone bliżej miejsca na Służewie nad Dolinką i ogólnie w parafii św. Katarzyny. Do połowy 1948 r. powiązane w workach zwłoki wywoził „na Służew” na potajemne nocne pochówki grabarz Więzienia Mokotowskiego Władysław Turczyński^[10]
przy murze Wyścigów Konnych na Służewcu
Cmentarz Bródnowski w nieistniejącej na planach kwaterze 45 N
przy murze więziennym więzienia mokotowskiego
teren praskiego Więzienia Karno-Śledczego nr III tzw. „Toledo”^[11] przy ul.11 Listopada^[12]
cmentarz wojenny w Trojanowie k. Sochaczewa^[9].

Symboliczna wspólna mogiła

Szacunki oparte na zeznaniach Alojzego Grabickiego dla Komisji Kosztirki wskazują na ok. 250 osób pochowanych bezpośrednio w kwaterze Cmentarza Komunalnego. Są to głównie wojskowi, zajmujący niejednokrotnie także po wojnie wysokie stanowiska w Wojsku Polskim mordowani przez tzw. Informację Wojskową głównie w więzieniu mokotowskim.

Osoby pochowane (symbolicznie) uwidocznione na rozebranym (w związku z rozpoczęciem w 2013 roku prac ekshumacyjnych na terenie tej kwatery) pomniku: (Odstępy odpowiadają rzędom na tablicy pomnika)

kpt. Stefan Głogowski „Józef” 1910–1948
kpt. Józef Czerniawski 1896–1946
ppor. Stefan Nowaczek „Wilk” 1919–1946
Bolesław Panek 1923–1946
Edward Grabarz 1925–1946
ppor. Zygmunt Szymanowski „Lis” 1910–1950
ppor. Zygmunt Kęska „Świt” 1917–1946
Tadeusz Przybylski 1920–1951
ks. ppor. Kazimierz Łuszczyński 1922–1946
Edward Długosz „Kronikarz” 1918–1952
Ksawery Grocholski „Leonard” 1903–1947
Wiktor Komorowski 1926–1954
Bolesław Wasiutyński 1898–1951
Andrzej Wlekliński 1922–1948
Tadeusz Kościółek 1932–1953

Eugeniusz Chudowolski 1925–1951
Henryk Żmudzki 1900–1945
Lechosław Roszkowski 1910–1948
Tadeusz Łabędzki 1917–1946
Tadeusz Cieśla „Żbik” 1919–1952
ppor. Jan Lebedowicz „Szeliga” 1897–1951
Tomasz Malczewski 1906–1945
płk Antoni Wereszczyński 1890–1952
Helena Trzcińska 1909–1947
Władysław Borowiec 1916–1948
Stefan Głowacki „Smuga” 1903–1949
Antoni Siwiec 1907–1952
chor. Adolf Kaczmarczyk „Grom” 1905–1947
Stefan Skrzyszowski 1911–1953
Lech Rajchel „Lesław” 1929–1954

Tadeusz Polesiński 1918–1946
Augustyn Kania 1919–1954
Józef Marcinkowski „Wybój” 1900–1952
Zygmunt Urbański 1919–1946
Piotr Bańczyk 1906–1952
Henryk Gosik 1923–1951
Józef Boguszewski 1916–1951
Leszek Śliwiński 1931–1953
kpt. Zygmunt Wolanin 1914–1946
Władysław Dubielak 1924–1955
Julian Łabędzki 1921–1951
Franciszek Krawczykowski 1906–1952
Emil Jabłoński „Salomon” 1895–1949
Leon Knyrewicz 1924–1947
Ryszard Kuzubski 1929–1952

Stefan Majewski 1910–1951
Bolesław Dominik 1918–1946
Wacław Rogala 1925–1946
Wiesław Płoński 1924–1946
Ryszard Widelski 1913–1949
Stanisław Derkus 1925–1951
Jan Bielski 1924–1952
mjr Zygmunt Roguski 1886–1946
mjr Bolesław Lipski „Bartłomiej” 1890–1945
Jan Czeredys 1912–1948
Feliks Stroiński 1899–1948
Wacław Korwel 1914–1952
Józef Wołyniec 1917–1949
Piotr Stachowicz 1923–1951
Bogusław Pietrkiewicz 1930–1953

Stefan Bronarski 1916–1951
Władysław Kwiatkowski 1921–1951
Edmund Zakrzewski 1909–1946
Zygmunt Tutkaj 1922–1945
Edward Dziewa 1925–1951
kpt. Tadeusz Zawadziński „Wojciech” 1918–1948
Roman Jaroszyński 1916–1946
Eugeniusz Smoliński 1905–1949
Tadeusz Głuchowski 1923–1952
Tadeusz Dziońsko 1928–1953
Marian Kaczmarek 1904–1953
Franciszek Michalski 1908–1953
mjr Grzegorz Doliwa Dobrowolski 1898–1952
Dionizy Sosnowski 1929–1953
Zygmunt Jakimiuk 1916–1946

Roman Henryk Pawłowski „Orłow” 1925–1949
Władysław Stępnowski 1904–1950
Aleksander Wzorek 1929–1951
Wiktor Stryjewski 1916–1951
Zbigniew Bernatowicz 1924–1949
Stefan Tomaszewski 1897–1952
Jerzy Wierzbicki 1925–1951
Karol Rakoczy 1928–1950
Witold Bikulicz 1927–1952
Zdzisław Eichler 1908–1948
Jan Kuzko 1929–1953
Edward Bartkowski 1924–1946
Wacław Walicki „Teresa” 1903–1949
Jan Kruk „Tadeusz” 189?–1954
Stanisław Kopik „Zemsta” 1914–1948

Edwin Matecki 1916–1946
Stanisław Karwowski 1918–1946
Wincenty Morawski 1931–1951
ppor. Zygmunt Wilczyński „Żuk” 1910–1950
Tadeusz Bejt 1923–1949
Stanisław Okniński 1923–1952
Franciszek Wyżykiewicz 1923–1946
Paweł Grieger 1918–1952
Telesfor Grewling 1932–1952
Henryk Borkowski 1913–1951
Stanisław Żabicki 1925–1952
Jan Koj 1925–1952
Wincenty Paszuk 1925–1946
Zygmunt Woszczyński 1926–1953

Jerzy Zakulski 1911–1947
Tadeusz Gałka 1920–1950
prof. Władysław Tarnawski 1885–1951
Zygmunt Maciejec 1911–1947
por. Bodgan Olszewski 1917–1946
Paweł Pałys 1896–1953
Wiktor Kuczyński 1903–1950
płk Jerzy Broński 1903–1950
Ryszard Cieślak 1926–1958
Napoleon Idzikowski 1924–1955
Jan Farbotnik 1919–1953
Mikołaj Łutczak 1924–1951
kpt. Aleksander Tomaszewski „Bończa” 1904–1949
Włodzimierz Miączuński 1923–1951
ppłk Edward Pisula „Tama” 1898–1945

gen. bryg. August Emil Fieldorf „Nil” 1895–1953
płk Bernard Adamecki 1897–1952
ppłk Zdzisław Barbasiewicz 1909–1952
ppłk Stanisław Michowski 1900–1952
ppłk Aleksander Kita 1912–1952
płk Marian Orlik 1916–1953
ks. Rudolf Marszałek 1911–1948
Władysław Dybowski 1892–1947
Mieczysław Kawalec „Żbik” 1931–1953
Julian Czerwiakowski 1911–1953
Mirosław Nowicki 1904–1948
mjr Józef Rzepka „Krzysztof” 1913–1951
mjr Karol Jabłoński 1903–1953
Apolinary Rybicki 1903–1947
szer. Tadeusz Mroczkowski 1924–1946

kmdr. Stanisław Mieszkowski 1903–1952
kmdr. Jerzy Staniewicz 1903–1952
kmdr. por. Zbigniew Przybyszewski 1907–1952
płk obs. Józef Maksymilian Jungrav 1897–1952
płk pilot August Menczak 1894–1952
płk pilot Władysław Minakowski 1902–1952
ppłk Roman Rypson 1899–1953
płk pilot obs. Szczepan Ścibior 1903–1952
kpt. Franciszek Błażej 1907–1951
ppłk Kazimierz Gąsiorowski „Edyta” 1903–1952
Władysław Lisiecki 1919–1952
Konrad Dybowski 1919–1947
por. Edward Nowicki 1910–1945
mjr Ludwik Świder 1893–1952
kpt. Wacław Alchimowicz 1914–1948

płk Aleksander Rode 1909–1953
płk Zygmunt Bohdan Sokołowski 1908–1953
płk Feliks Michałkowski 1907–1953
mjr Zefiryn Machalla 1915–1952
mjr Benno Zerbst 1923–1953
ppłk Lucjan Szymański „Janczar” 1897–1945
mjr Stanisław Tabisz 1888–1948
ppor. pilot Edward Pytko 1929–1952
Zdzisław Klimpel 1902–1949
kpt. lek. med. Witold Karlicki „Marian II” 1910–1947
por. Arkadiusz Wasilewski „Biały” 1925–1949
prof. Marian Grzybowski 1895–1949
por. Roman Groński „Żbik” 1926–1948
kpt. Stanisław Łukasik „Ryś” 1918–1949
kpt. Józef Batory 1914–1951

gen. bryg. Franciszek Kwiryn Herman 1904–1952
płk Aleksander Krzyżanowski „gen. Wilk” 1898–1951
ppłk Antoni Olechnowicz „Pohorecki” 1905–1951
ppłk Łukasz Ciepliński 1913–1951
mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin” 1898–1953
mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” 1918–1949
płk Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko” 1910–1951
kpt. Jan Morawiec „Remisz” 1915–1948
por. Konstanty Kociszewski „Górka” 1905–1946
mjr Andrzej Rudolf Czaykowski „Garda” 1912–1953
ppor. Roman Rawicz Karwowski 1908–1946
kpt. Gracjan Fróg „Szczerbiec” 1911–1951
Waldemar Baczak „Arnie” 1922–1947
Lech Neyman 1908–1948
Feliks Antczak 1916–1945

rtm. Witold Pilecki 1901–1948
Włodzimierz Marszewski „Gorczyca” 1891–1948
ppłk Stanisław Kasznica 1908–1948
mjr Adam Lazarowicz 1902–1951
mjr Karol Sęk 1893–1952
kpt. Adam Mirecki 1909–1952
kpt. Bronisław Chajęcki 1902–1952
por. Jan Wyszomirski 1913–1945
ppor. Zbigniew Romer 1917–1952
kpr. Stefan Pietusiński 1929–1953
por. Jan Przybyłowski 1917–1951
por. Mieczysław Sokołowski „Dakowski” 1910–1947
ppor. rez. piech. Stefan Górski „Brzeg” 1922–1948
Jerzy Stolarski 1921–1950
ks. Zygmunt Kaczyński 1894–1953

Jan Rodowicz „Anoda” 1923–1949
płk Mieczysław Oborski 1900–1953
Jerzy Jętkiewicz 1925–1953
Jerzy Miatkowski „Zawada” 1923–1949
por. Edmund Tudruj „Mundek” 1923–1949
por. Karol Chmiel 1911–1951
Adam Gajdek „Olek” 1915–1949
Zygmunt Ojrzyński „J 13” 1903–1953
Józef Krasowski 1901–1946
Bolesław Częścik 1924–1951
por. Edmund Rosochacki 1920–1952
ppor. Zygmunt Lercel 1921–1950
Helena Żurowska 1905–1949
Tadeusz Pelak „Junak” 1922–1949
kpt. Antoni Błaszczyński 1903–1951

Stanisław Stankiewicz 1903–1947
Leon Dziubecki 1904–1948
Stanisław Piwek 1900–1948
Adam Doboszyński 1904–1949
Jan Kaim 1912–1949
Edmund Bukowski 1918–1950
Tadeusz Klukowski 1931–1953
Zbigniew Ejme 1912–1953
Mieczysław Gągorowski 1922–1952
Stanisław Mierzwiński 1922–1949
Lucjan Minkiewicz „Wiktor” 1918–1951
mjr Józef Gumowski „Ziutek” 1916–1952
Tadeusz Leśnikowski 1916–1950
sierż. Józef Bahrycz 1925–1952
Stanisław Mittlener-Dąbrowa 1897–1953

Leopold Rutkowski 1887–1949
Eugeniusz Falkus 1931–1952
Władysław Śliwiński 1921–1951
Edmund Pawliszewski 1912–1949
Marian Szymczak 1920–1955
ppłk Stefan Długołęcki 1906–1948
Władysław Ulanowski 1921–1948
Jan Wardak „Złośnik” 1916–1945
Jerzy Leopold Stiasny 1919–1946
Władysław Żwirek 1911–1946
Kazimierz Wojciechowski 1900–1945
Stanisław Kaczmarczyk 1922–1946
Stanisław Zalewski 1913–1947
Jan Piesiewicz 1902–1952
Stefan Ostrowski „Szczygieł” 1917–1945
Kazimierz Tuszyński „Łoś II” 1924–1950

Uczczenie pamięci, dochodzenia

W wymienionych wyżej miejscach rodziny pomordowanych składały potajemnie kwiaty. Po 1956 r. niektórzy funkcjonariusze SB nieformalnie wskazywali miejsca rodzinom ofiar^[13].

W 1956 roku sprawę utajnionych pochówków badał zastępca Prokuratora Generalnego PRL i członek PZPR Kazimierz Kosztirko, stwierdzając w swoim protokole brak jakiejkolwiek dokumentacji więziennej wskazującej, gdzie kogo pochowano. Członkami komisji sporządzającej raport byli także ppłk Marian Frenkiel – ówczesny szef III. Oddziału Naczelnej Prokuratury Wojskowej, któremu zarzuca się udział w mordach, oraz Jan Barczak – wicedyrektor Centralnego Zarządu Więziennictwa. Raport Kosztirki podpisany też został przez grabarza Władysława Turczyńskiego (brata ppor. Kazimierza Turczyńskiego, uczestniczącego m.in. w śledztwie przeciwko zgładzonemu i pochowanemu na „Łączce” komandorowi Mieszkowskiemu^[14]).

Do stanu wojennego rodziny pielęgnowały miejsce na cmentarzu. W czasie stanu wojennego teren wyrównano i przeznaczono na nowe groby głównie wojskowych. Przykładowo grób pochowanego wtedy Jerzego Wenelczyka – dawnego oprawcy komandora Mieszkowskiego – znajduje się niedaleko przypuszczalnego miejsca pogrzebania ciała jego ofiary^[15].

W marcu 1988 roku własne dochodzenie w celu ustalenia rzeczywistych miejsc pochówków podjęła dziennikarka Małgorzata Szejnert^[16]. W październiku 1989 r. Ministerstwo Sprawiedliwości upubliczniło podjętą przy Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych pracę nad pełną listą osób straconych w więzieniach PRL w latach 1945–1956 oraz poinformowało o odnalezieniu Raportu Kosztirki^[9]. Zespół opracowujący listę również nie odnalazł żadnej dokumentacji miejsc pochówków^[17].

10 stycznia 1990 roku utworzony został Społeczny Komitet budowy pomnika, któremu przewodniczy żona jednego ze straconych adwokat Maria Romer-Kędzierska^[18]. Wmurowanie kamienia węgielnego pod pomnik odbyło się 1 listopada 1990 r. Autorem projektu jest arch. Dominik Mączyński. Pomnik w kształcie fragmentu ceglanego muru z wyciętą literą „V” powstał w 1991 roku.

Pomnik z literą „V” został rozebrany w związku z rozpoczęciem prac ekshumacyjnych w 2013 roku.

27 września 2015 roku odsłonięto na terenie kwatery „Ł” Panteon – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Jana Kukę i architekta Michała Dąbka z Krakowa. W dniu odsłonięcia pochowano w nim szczątki pierwszych 35 ekshumowanych i zidentyfikowanych ofiar.

Ekshumacje IPN

Instytut Pamięci Narodowej, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i Ministerstwo Sprawiedliwości przy współpracy m.st. Warszawy realizowały w latach 2012–2013 projekt naukowo-badawczy „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944–1956”. Ekshumacje prowadzone pod kierunkiem Krzysztofa Szwagrzyka rozpoczęto 23 lipca 2012, 24 lipca potwierdziły się przypuszczenia o masowych grobach ofiar zbrodni komunistycznych lat 1944–1956^[19]. Podczas prac prowadzonych w lipcu i sierpniu 2012 wydobyto szczątki 117 osób; na kwiecień 2013 zaplanowane są dalsze prace na Powązkach, a na wrzesień 2013 prace na Służewie. Ocenia się, że na Łączce znalazło swój pochówek do 300 osób^[20]. Wydobyte szczątki zostały poddane badaniom DNA z inicjatywy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie z wykorzystaniem danych genetycznych zgromadzonych w Polskiej Bazie Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów^[21].

6 grudnia 2012 IPN oraz Rada Ochrony Pamięci, Walk i Męczeństwa wraz z Pomorskim Uniwersytetem Medycznym w Szczecinie ogłosiły, że zidentyfikowano tożsamość szczątków trzech pierwszych ofiar: Edmunda Bukowskiego, Stanisława Łukasika i Eugeniusza Smolińskiego^[22]. 20 lutego 2013 podano nazwiska kolejnych ofiar, wśród których znaleźli się: Stanisław Abramowski, Bolesław Budelewski, Stanisław Kasznica i Tadeusz Pelak. 28 lutego 2014 w Belwederze odbyła się uroczystość z udziałem prezydenta Bronisława Komorowskiego, podczas której ogłoszono 12 kolejnych nazwisk zidentyfikowanych ofiar^[23]. 9 czerwca 2016 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie, rodzinom wręczono następne karty identyfikacyjne. Wśród zidentyfikowanych byli: Bronisław Chajęcki, Zygmunt Jezierski, Jan Kaim, Czesław Kania, Stanisław Konczyński, Stefan Skrzyszowski oraz Jerzy Staniewicz^[24].

W związku z wydobyciem wszystkich szczątków, które znajdowały się w kwaterze Ł II w lipcu 2017 roku zakończono ekshumacje^[25] Identyfikacja znalezionych w sumie ponad tysiąca kości z szacunkowo trzystu osób wymaga dłuższej pracy.

Osoby których szczątki zidentyfikowano do tej pory z pomocą Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów^[26]:

Nr	Stopień	Nazwisko, imię pseudonim	Data i miejsce urodzenia	Data i miejsce śmierci	Opis
1		Stanisław Abramowski ps. „Bury”^[27]^[28]	1922.02.25, Kałuszyn	1948.07.30, więzienie mokotowskie	żołnierz AK, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, NSZ
2		Władysław Borowiec ps. „Żbik”^[29]	1916.03.29, Chicago	1948.09.25, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie księgowy w Delegaturze Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych
3	por.	Henryk Borowski ps. „Trzmiel”^[29]	1913.09.13, Wilno	1951.02.08, więzienie mokotowskie	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
4		Bolesław Budelewski ps. „Pług”^[28]	1910.11.07, Gibałka	1948.07.15, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, po wojnie, od 1946 r., walczył w oddz. Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
5	por.	Edmund Bukowski ps. „Edmund”^[22]	1918, majątek Pustoszka w powiecie Nowa Wilejka	1950.04.13, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej
6	płk	Bronisław Chajęcki ps. „Boryna”, „Maciej Boryna”,	1902.12.15, Warszawa	1948.12.28, więzienie mokotowskie	kapitan Wojska Polskiego, pułkownik Armii Krajowej, komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa na obszar Warszawy
7	mjr	Jan Czeredys	1912.10.15, Turów	1948.12.28, więzienie mokotowskie	major Wojska Polskiego
8	ppor.	Julian Czerwiakowski ps. „Jerzy Tarnowski”^[30]	1911.02.12, Żuromin	1953.01.05, więzienie mokotowskie	oficer Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), szef komórki obserwacyjno-wywiadowczej I Okręgu Warszawa NSZ pod pseudonimem „J-13”
9		Bolesław Częścik ps. „Orlik”^[30]	1924.06.01, Wola-Józefowo	1951.07.10, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
10	mjr	Hieronim Dekutowski ps. „Zapora”^[29]	1918.09.24, Dzików	1949.03.07, więzienie mokotowskie	cichociemny, oficer Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
11		Adam Gajdek ps. „Agata”, „Antek”, „Olek”	1915, Turów	1949.01.14, więzienie mokotowskie	podoficer Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
12	por.	Stefan Głowacki ps. „Smuga”^[30]	1903.03.31, Lublin	1949.06.13, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
13	por.	Roman Groński ps. „Żbik”	1926.02.28, Kraśnik	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
14	por.	Zygmunt Jezierski ps. „Jastrząb”, „Orzeł”	1925.07.27, Mrozy	1949.08.27, więzienie mokotowskie	dowódca oddziału NSZ działającego w ramach samodzielnego Rejonu NSZ-Mrozy
15		Marian Kaczmarek ps. „Paweł”	1904.10.07, Koronowo	1953.04.07, więzienie mokotowskie	maszynista kolejowy, kurier emigracyjnego ośrodka wywiadowczego w Barkhausen
16	ppor.	Jan Kaim ps. „Filip”, „Wiktor”	1912.09.19, Starosiedlice	1948.07.18, więzienie mokotowskie	organizator siatki kontaktowej konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego
17	ppor.	Czesław Kania ps. „Nałęcz”, „Witold”, „Wyrwa”, „Waldemar”	1909.03.19, Lipniki	1949.08.12, więzienie mokotowskie	członek Komendy XVI Warszawskiego Okręgu NZW
18	ppłk.	Stanisław Kasznica ps. „Maszkowski”^[27]^[28]	1908.07.25, Lwów	1948.05.12, więzienie mokotowskie	ostatni Komendant Główny Narodowych Sił Zbrojnych
19	płk	Aleksander Kita	1912.12.12, Annopol	1952.12.03, więzienie mokotowskie	pułkownik Wojska Polskiego
20	mjr.	Bolesław Kontrym ps. „Żmudzin”, „Biały”, „Bielski”, „Cichocki”^[30]	1898.08.27, Zaturce	1953.01.02, więzienie mokotowskie	oficer Policji Państwowej w II Rzeczypospolitej, major Wojska Polskiego, cichociemny, oficer Armii Krajowej
21		Stanisław Konczyński ps. „Kunda”, „Stary”,	1914.01.06, Księte	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
22	por.	Józef Kozłowski ps. „Las”, „Vis”, „J. Kawecki”	1910.03.19, Demen lub Samen (obecnie Łotwa)	1949.08.12, więzienie mokotowskie	komendant Okręgu XVI NZW
23		Zygfryd Kuliński ps. „Albin”^[29]	1924.01.03, Gralewo	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Ruchu Oporu Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
24		Stanisław Kutryb ps. „Ryś”, „Rekin”	1925.05.07, Oborczyska	1949.05.19, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
25	kpt.	Stanisław Łukasik ps. „Ryś”^[22]	1918, Lublin	1949.03.07, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
26		Józef Łukaszewicz ps. „Walek”, „Kruk”^[29]	1929.03.19, Klukowo	1949.01.28, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
27	por.	Jerzy Miatkowski ps. „Zawada”	1923.06.08, Jabłonna	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w okresie powojennym, adiutant Hieronima Dekutowskiego „Zapory”
28	kmdr	Stanisław Mieszkowski	1903.06.17, Piotrków Trybunalski	1952.12.16, więzienie mokotowskie	komandor Marynarki Wojennej i dowódca Floty
29	ppłk	Antoni Olechnowicz ps. „Meteor”, „Kurkowski”, „Pohorecki”, „Lawicz”, „Krzysztof”, „Roman Wrzeski”, „Kurcewicz”	1905.06.13, Marguciszki, powiat święciański	1951.02.08 więzienie mokotowskie	podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
30	płk	Marian Orlik	1916.05.09, Szamotuły	1953.02.03, więzienie mokotowskie	pułkownik Wojska Polskiego
31		Roman Henryk Pawłowski ps. „Henryk Orłowski”, „Długi”^[29]	1925, Bydgoszcz	1949.02.03, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej, kurier Rządu RP na Uchodźstwie
32	por.	Tadeusz Pelak ps. „Junak”^[27]^[28]	1922.10.01, Wilkołaz	1949.03.07, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
33	kmdr por.	Zbigniew Przybyszewski	1907.09.22, Giżewo	1952.12.16, więzienie mokotowskie	komandor porucznik Marynarki Wojennej
34	ppor	Edward Pytko	1929.09.14, Wiewiórka	1952.08.29, więzienie mokotowskie	pilot instruktor w Oficerskiej Szkole Lotniczej nr 5 w Radomiu
35		Karol Rakoczy ps. „Bystry”	1928.06.05, Raczyny	1950.03.29, więzienie mokotowskie	żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych
36		Stefan Skrzyszowski ps. „Bolek”	1911.12.27, Złoczów	1953.05.15, więzienie mokotowskie	członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
37		Eugeniusz Smoliński ps. „Kazimierz Staniszewski”^[22]	1905, Warszawa	1949.04.09, więzienie mokotowskie	żołnierz Armii Krajowej
38	kpr. pchor	Dionizy Sosnowski ps. „Józef”^[30]	1929, Goniądz	1953.05.15, więzienie mokotowskie	absolwent kursu radiotelegrafistów Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
39	kmdr.	Jerzy Staniewicz	1903.08.06, Kuźnieck	1952.12.12, więzienie mokotowskie
40	mjr	Zygmunt Szendzielarz ps. „Łupaszka”^[29]	1910.03.12, Stryj	1951.02.08, więzienie mokotowskie	oficer WP, dowódca: V Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, oddziałów partyzanckich eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego AK, Ośrodka Mobilizacyjnego Okręgu Wileńskiego AK
41	por.	Zygmunt Szymanowski ps. „Jezierza”, „Lis”, „Bez”, „Cis”, „61”^[30]	1910.08.15, Motule	1950.05.31, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
42	mjr	Ludwik Jan Świder ps. „Johann Puk”^[30]	1893	1952.12.19, więzienie mokotowskie	oficer zawodowy Wojska Polskiego
43	por.	Aleksander Tomaszewski ps. „Al”, „Bończa”^[30]	1904.12.12, Wilno	1949.06.13, więzienie mokotowskie	oficer Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
44	por.	Edmund Tudruj ps. „Mundek”	1923.10.22, Stasin	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
45	por.	Wacław Walicki ps. „111”, „Druh Michał”, „Pan Michał”, „Tesarro”^[29]	1903.10.11, Mińsk Mazowiecki	1949.01.28, więzienie mokotowskie	oficer Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej
46	por.	Arkadiusz Wasilewski ps. „Biały”	1925.01.04, Sterdyń	1949.03.07, więzienie mokotowskie	porucznik Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, członek Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
47	por.	Ryszard Widelski ps. „Irydion”, „Wiara”, „Wiesia”, „Władysław”, „Żbik”^[29]	1913.08.19, Warszawa	1949.01.28, więzienie mokotowskie	oficer Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

25 marca 2013 film dokumentujący ekshumacje przedstawił reżyser Arkadiusz Gołębiewski, studio „Gołąb”.

Fundacja

Opiekę nad Kwaterą na Łączce sprawuje oraz działalność wspierającą prowadzi Fundacja „Łączka”, założona pod koniec 2013^[31], której prezesem został Tadeusz Płużański^[32]^[33].

Przypisy

↑ Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944–1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 258. ISBN 978-83-7629-380-6.
↑ Organa tzw. Bezpieki i Informacji Wojskowej.
↑ Zeznania Dyrektora Więzienia mokotowskiego Alojzego Grabickiego w Raporcie Kosztirki, zob. też M. Szejnert, s. 236.
↑ Mylony dlatego ze Starymi Powązkami.
↑ Świadectwo Gieni Banasik oraz dane w Zarządzie Cmentarza podaje M. Szejnert, s. 138, 240 jej książki.
↑ Tadeusz Swat, „Niewinnie straceni w Warszawie 1945–56”, Warszawa 1991, s. 4.
↑ Zob. np. Cmentarz Trojanowo w Sochaczewie.
↑ IPN: Wykaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce w latach 1944–1956. Stan na 15 marca 2001 r. [dostęp 2008-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-09)].
↑ ^a ^b ^c M.Szejnert.
↑ M. Szejnert, zob. źródła.
↑ Zob. Nowa Praga.
↑ Małgorzata Rutkowska, Nasz Dziennik: W kamienie zaklęci. 2001-10-08.
↑ Dane o oprawcach dostępne na bieżącej liście aktów oskarżenia: IPN: Akty oskarżenia Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie.
↑ Informacja: W. Mieszkowski oraz K. Szwagrzyk w Biuletyn IPN nr.7(30). lipiec 2003. s. 12. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ Z.Lisiecki: informacja z autoryzowanej notatki z rozmowy z Witoldem Mieszkowskim, synem pochowanego „na Łączce” komandora.
↑ Zob. jej książka w wydawnictwie ANEKS.
↑ Zob. „Niewinnie straceni” powyżej.
↑ Członkowie Komitetu budowy pomnika.
↑ Ekshumacje na Powązkach. Szukają szczątków generała „Nila” [online], tvnwarszawa.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
↑ Wywiad z prof. K.Szwagrzykiem, 1.3.2014 r.
↑ Polska Baza Genetyczna Ofiar Totalitaryzmów [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Pierwsze wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 6 grudnia 2012. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-02-21].
↑ IPN ujawnia nazwiska 12 ofiar z „Łączki”. tvn24. [dostęp 2014-02-28].
↑ Uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych 22 rodzinom ofiar totalitaryzmu sowieckiego i niemieckiego – Warszawa, 9 czerwca 2016. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-10]. (pol.).
↑ „Odnaleźliśmy wszystkich więźniów”. Koniec ekshumacji na Łączce. wp.pl. [dostęp 2017-07-27].
↑ Zidentyfikowani [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).
↑ ^a ^b ^c Wojciech Mucha: Czekaliśmy 60 lat. Bohaterowie zidentyfikowani. niezalezna.pl, 2013-02-20.
↑ ^a ^b ^c ^d Prezentacja IPN. Gazeta Polska VOD, 2013-02-20.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Kolejne wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 22 sierpnia 2013. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-26)]. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-09-01].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Ośmiu bohaterów odzyskało nazwiska – Warszawa, 28 września 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2014-10-03].
↑ Statut Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27].
↑ Zarząd Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2014)].
↑ Fundacja Łączka (KRS: 0000494532). krs-online.com.pl. [dostęp 2014-02-27].

Bibliografia

Komisja Mazura, zob.Raport Komisji Mazura.
Raport Komisji Kosztirki, zob. także Kazimierz Kosztirko
Małgorzata Szejnert: Śród żywych duchów. ANEKS, Londyn, 1990.
Zbigniew Lisiecki: zdjęcia tablic na pomniku. zbyszek.evot.org, 2008-11-02.
IPN: Biuletyn Nr.7(30). lipiec 2003.
Niewinnie Straceni w latach 1945–1956.
Lista obozów NKWD w Polsce
Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945-56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991., zob.też Straceni w Więzieniu mokotowskim.
Biuletyn IPN nr.7(3) lipiec 2003, Rozmowa z Krzysztofem Szwagrzykiem pt. „O Miejscach Pochówków Ofiar Komunizmu w Polsce”.

Linki zewnętrzne

Lotnicy na Kwaterze Ł
Fragment powstającego filmu dokumentalnego w reżyserii Rafała Dudkiewicza i Arkadiusza Gołębiewskiego. Gazeta Polska VD, 2012-11-03. [dostęp 2012-11-08].

[1] Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944–1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 258. ISBN 978-83-7629-380-6.

[2] Organa tzw. Bezpieki i Informacji Wojskowej.

[3] Zeznania Dyrektora Więzienia mokotowskiego Alojzego Grabickiego w Raporcie Kosztirki, zob. też M. Szejnert, s. 236.

[4] Mylony dlatego ze Starymi Powązkami.

[5] Świadectwo Gieni Banasik oraz dane w Zarządzie Cmentarza podaje M. Szejnert, s. 138, 240 jej książki.

[6] Tadeusz Swat, „Niewinnie straceni w Warszawie 1945–56”, Warszawa 1991, s. 4.

[7] Zob. np. Cmentarz Trojanowo w Sochaczewie.

[8] IPN: Wykaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce w latach 1944–1956. Stan na 15 marca 2001 r. [dostęp 2008-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-09)].

[autonazwa1-9] M.Szejnert.

[10] M. Szejnert, zob. źródła.

[11] Zob. Nowa Praga.

[12] Małgorzata Rutkowska, Nasz Dziennik: W kamienie zaklęci. 2001-10-08.

[13] Dane o oprawcach dostępne na bieżącej liście aktów oskarżenia: IPN: Akty oskarżenia Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie.

[14] Informacja: W. Mieszkowski oraz K. Szwagrzyk w Biuletyn IPN nr.7(30). lipiec 2003. s. 12. [zarchiwizowane z tego adresu].

[15] Z.Lisiecki: informacja z autoryzowanej notatki z rozmowy z Witoldem Mieszkowskim, synem pochowanego „na Łączce” komandora.

[16] Zob. jej książka w wydawnictwie ANEKS.

[17] Zob. „Niewinnie straceni” powyżej.

[18] Członkowie Komitetu budowy pomnika.

[19] Ekshumacje na Powązkach. Szukają szczątków generała „Nila” [online], tvnwarszawa.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).

[20] Wywiad z prof. K.Szwagrzykiem, 1.3.2014 r.

[kolejni-21] Polska Baza Genetyczna Ofiar Totalitaryzmów [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).

[pierwsze-22] Pierwsze wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 6 grudnia 2012. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-02-21].

[23] IPN ujawnia nazwiska 12 ofiar z „Łączki”. tvn24. [dostęp 2014-02-28].

[24] Uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych 22 rodzinom ofiar totalitaryzmu sowieckiego i niemieckiego – Warszawa, 9 czerwca 2016. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-10]. (pol.).

[25] „Odnaleźliśmy wszystkich więźniów”. Koniec ekshumacji na Łączce. wp.pl. [dostęp 2017-07-27].

[26] Zidentyfikowani [online], pbgot.pl [dostęp 2018-09-19] (pol.).

[niezalezna.pl/38662-27] Wojciech Mucha: Czekaliśmy 60 lat. Bohaterowie zidentyfikowani. niezalezna.pl, 2013-02-20.

[GPVOD20130220-28] Prezentacja IPN. Gazeta Polska VOD, 2013-02-20.

[IPN3-29] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Kolejne wyniki identyfikacji ofiar terroru komunistycznego – Warszawa, 22 sierpnia 2013. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-26)]. ipn.gov.pl. [dostęp 2013-09-01].

[IPN4-30] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Ośmiu bohaterów odzyskało nazwiska – Warszawa, 28 września 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2014-10-03].

[31] Statut Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27].

[32] Zarząd Fundacji Łączka. fundacjalaczka.pl. [dostęp 2014-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2014)].

[33] Fundacja Łączka (KRS: 0000494532). krs-online.com.pl. [dostęp 2014-02-27].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]